15 اردیبهشت ماه روز بزرگداشت شیخ صدوق (ابن بابویه – خاندان بابویه)
دانشمند بزرگ اسلامی شیخ صدوق
شیخ صدوق ابن بابویه که بود ؟
محمد بن علی بن بابویه قمی مشهور به «ابن بابویه»؛ «محمد بن بابویه» و «شیخ صدوق» دانشمند سرشناس و فقیه و محدث عالیقدر شیعه در نیمه دوم قرن چهارم هجری می‌باشد. پس از گذشت 10 قرن از وفات شیخ صدوق، به منظور تکریم شخصیت وی، روز 15 اردیبهشت را بعنوان روز بزرگداشت شیخ صدوق نامگذاری کرده اند.
* القاب شیخ صدوق
عده اي از دانشمندان القابی را برای شیخ صدوق انتخاب کرده بودند که «رئیس المحدثین»؛ «صدوق الطائفه»؛ «وجه الطائفه»؛ «الصدوق فی ما یرویه عن الائمة الطاهرین»؛ «رهبر و پیشوا»؛ «عروه الاسلام» و «رئیس المحدّثین و حجةالاسلام» از ان جمله اند.
* داستان تولد شیخ صدوق
بعد از سال 305 هجری قمری که حسین بن روح نوبختی بعنوان نائب سوم امام زمان «عج» عهده دار وساطت بین شیعیان و حضرت گردید علی بن بابویه قمی که پیشوای علمای قم بود، وارد بغداد شد.
چون تا ان زمان صاحب فرزندی نشده بودو از این نظر رنج میبرد، لذا فرصت را غنیمت شمرد و طی نامه اي که به حسین بن روح تسلیم نمود از او خواست تا هنگام تشرف به حضور امام زمان «عج» به ان وجود مقدس تقدیم دارد. بدین ترتیب شیخ صدوق و برادرش حسن با دعای حضرت امام زمان «عج» متولد شدند.
– دوران جوانی شیخ صدوق
محمد بن بابویه در روزگار جوانی پس از فراگرفتن علوم مقدماتی، علم حدیث و فقه بر اساس حدیث را از علمایی هم چون پدرش علی بن بابویه، محمد بن حسن بن ولید پیشوای فقهای قم و دیگران آموخت.
ان گاه به منظور دیدار مشایخ دیگر در سایر نقاط شیعه نشین و سیر و سیاحت در ممالک اسلامی، از ری تا بلخ و بخارا و از آنجا تا بغداد، کوفه، مکه، مدینه، مناطق میان راه و مراکز دیگر علمی شیعه و سنی و استفاده از علما و دانشمندان مذاهب اسلامی از شیعه امامی، زیدی و سنی و…؛ و عرضه احادیث اهل بیت عصمت و طهارت و مکتب فقه و حدیث شیعه که شناخت واقعی اسلام راستین بود، به مسافرت طولانی همت گماشت.
– خاندان بابویه
پدر شیخ صدوق، علی بن بابویه قمی سرآمد علما، فقها و محدثین قم بودو به نقل ابن ندیم دویست جلد کتاب تالیف کرده است. خاندان بابویه قمی از خاندان هاي علمی قم بودند و از قداست و عفاف و منش والائی برخوردار بوده اند.
– اقامت شیخ صدوق در ری
شیخ صدوق ساکن ری بود. ری شهر بزرگ ان روز ایران و پایتخت رکن الدوله دیلمی بوده است. شیخ صدوق درسال 347 و به هنگامیکه در اوج شهرت قرار داشته و از لحاظ نبوغ و مقامات علمی و عملی شخصیت برازنده شیعه بوده است، گویا به دعوت رکن الدوله که شیعه بوده از قم یا خراسان به این شهر رفته ودر آنجا ساکن میگردد.
شیخ صدوق در قم، ری، نیشابور، مشهد مقدس و سایر نقاطی که اقامت داشته روزهای جمعه و سه شنبه احادیث جالبی در مباحث گوناگون بر شاگردان فاضل و دانشمند خود املا می کرده و آن ها یادداشت می‌کردند، و پیرامون ان بحث و گفت‌وگو می کرده است. از جمله این ها نود و هفت مجلس است که به نام «امالی» یا «مجالس» چاپ شده است.
– شاگردان شیخ صدوق
شیخ صدوق مرد بلند آوازه شیعه به هر جا می رفته، گذشته از استفاده از رجال شیعه و سنی، به افاده و بیان و املاء احادیث اندوخته، به طالبان علم و شاگردان خود و آماده ساختن آن ها برای حفظ و نگاهداری مکتب و آثار اهل بیت عصمت و طهارت اهتمام داشته است.
بهمین جهت گروهی از مفاخر علما شیعه و سنی جزو شاگردان او به شمار آمده اند، که یا رسماً شاگرد او بوده اند، یا از وی روایت نموده یا اجازه گرفته اند.
حتما بخوانید: به مناسبت روز بزرگداشت شيخ صدوق از دانشمندان بزرگ اسلامی
مرحوم ربانی شیرازی جمعاً 27 نفر از شاگردان و راویان وی را نام برده است. تعدادی از معروفترین شاگردان شیخ صدوق از این قرار اند:
شیخ مفید محمد بن محمد بن نعمان
هارون بن موسی تلعکبری
حسین بن عبدالله غضائری
برادرش حسین بن علی بن بابویه قمی
حسن بن عباس نجاشی «پدر نجاشی مولف رجال»
علم الهدی سید مرتضی
سید ابوالبرکات علی بن حسین جوزی حسینی حلی
تألیفات شیخ صدوق
به گفته شیخ طوسی نزدیک به 300 کتاب توسط شیخ صدوق تألیف شده است. شیخ اجل نجاشی که رجال خودرا پس از لیست شیخ صدوق نوشته و سعی داشته کمبودهای لیست شیخ صدوق را تکمیل کند، 189 کتاب را نام برده است. عده اي از کتاب هاي شیخ صدوق عبارتند از:
1- کتاب توحید
2- نبوت
3- اثبات وصیت علی «ع»
4- سه کتاب در غیبت امام زمان
5- معانی الاخبار
6- خصال
7- مختصر تفسیر قرآن
8- من لایحضره الفقیه
9 -عیون اخبار الرضا
10- ثواب الاعمال
* وفات شیخ صدوق
شیح صدوق پس از هفتاد و چند سال زندگانی درخشان و پر افتخار و مسافرت هاي طولانی در اقصی نقاط بلاد اسلامی و تالیف و تصنیف حدود 300 جلد کتاب پر ارزش در ابعاد مختلف زندگی، سرانجام درسال 381 هجری قمری در ری چشم از جهان فرو بست.
آرامگاهش امروز در شهر ری به نام «ابن بابویه» مشهور است و زیارتگاه مردم می‌باشد.
نظر اندیشمندان و بزرگان اسلام درباره شیخ صدوق
شیخ طوسی: «او دانشمندی جلیل القدر و حافظ احادیث بود. از احوال رجال، کاملاً آگاه ودر سلسله احادیث و نقادی، عالی مقام به شمار می‌آمد ودر اَعلام قم از نظر حفظ احادیث و کثرت معلومات، مانندی نداشت ودر حدود سیصد اثر تألیفی از خود به یادگار گذاشت.»
سید بن طاوس: «شیخ صدوق کسی است که همه ی بر علم و عدالت او اتفاق نظر دارند.»
علامه مجلسی: «شیخ صدوق از بزرگ‌ترین عالمان در روزگاران گذشته است ودر زمره کسانی است که از امامان بزرگوار تبعیت میکنند نه از پندارها و خواهش‌هاي نفسانی خود؛ بهمین دلیل است که اکثر علمای شیعه کلام وی و پدرش رابه منزله حدیث و روایت اهل بیت تلقّي میکنند»
علامه بحر‌العلوم طباطبائی: «شیخ صدوق، بزرگ بزرگان و استاد راویان شیعه و ستونی از ستونهای شریعت اسلام و پیشوای محدّثان است ودر آنچه از امامان شیعه علیهم السلام نقل می کند؛ راست گفتار.
او به دعای حضرت صاحب الامر بدنیا آمد و همین فضیلت و افتخار بزرگ وی را بس. امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف در نامه مبارکش وی را با کلماتی هم چون فقیه «دانشمند» خیّر «نیکوکار» مبارک «با برکت» ینفع الله به «از جانب خداوند سودبخش» توصیف کرده است.
از این رو خیر و برکت او شامل حال مردم گردید و خواصّ و عوام از او نفع بردند و کتاب‌ها و تألیفاتش تا همیشه روزگار باقی است. از فقه و حدیثش، هم دانشمندان استفاده می کنند و هم عامّه مردم که دسترسی به فقها ندارند، بهره می‌جویند.»
شیخ بهایی: «پیش از این ها از من پرسیدند بین زکریای بن آدم و صدوق کدامیک از دیگری افضل و بالاتر است، من گفتم: زکریای بن آدم، زیرا اخبار بسیار در مدح او رسیده. بعد از این سؤال و جواب، شیخ صدوق را در عالم رؤیا دیدم به من فرمود از کجا ظاهر شد بر تو برتری زکریای‌بن‌آدم از من؟ این جمله را فرمود و از من اعراض کرد.»
شیخ صدوق از دانشمندان بزرگ سرشناس و فقیه و محدث عالیقدر شیعه در نیمه دوم قرن 4 هجری می‌باشد.
