دانستنی های سلامتی مربوط به مدفوع !
همه آن چه درباره آداب دستشویی رفتن نمی دانید
دانشنامه دست به آب !
تا به حال کنجکاو بوده اید که بدانید چند بار اجابت مزاج در روز طبیعی محسوب می شود یا این که تغییر قوام و رنگ و بوی مدفوع نشانه چیست ؟
متخصصان معتقدند هر گونه تغییر در اجابت مزاج می تواند نشان دهنده وجود یک بیماری یا اختلال خاص در بدن باشد ، پس اگر می خواهید با انواع این تغییرات و دلایل آن ها آشنا شوید صحبت های دکتر مژگان فروتن ، فوق تخصص گوارش ، کبد و مجاری صفراوی ، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دکتر علیرضا عباسیان ، متخصص طب سنتی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران را حتما بخوانید.
دفع نوعی استفراغ است !
به گفته دکتر عباسیان در طب سنتی تعدادی ورودی و خروجی برای بدن تعریف شده است. یک بدن سالم باید قادر باشد مواد مفید را از ورودی ها دریافت کرده و در خود حبس کند تا در نهایت آن ها را به مصرف برساند ، هم چنین باید بتواند مواد مضر را از بدن بیرون بریزد.
به این فرآیندها ، احتباس ( نگه داشتن مواد مفید ) و استفراغ ( دفع مواد مضر ) گفته می شود. در واقع بالا آوردن مواد غذایی فقط یک نوع از استفراغات است و به هر گونه خروجی دیگر از بدن مثل مدفوع نیز استفراغ گفته می شود. جالب است بدانید دفع مدفوع همیشه با مقداری آب و مواد مفید بدن نیز همراه است یعنی فقط مواد مضر از آن دفع نمی شود.
روزی چند بار دفع طبیعی است ؟
مجله خبری لحظه نما:دکتر مژگان فروتن ، فوق تخصص گوارش معتقد است اجابت مزاج از سه بار در روز تا سه بار در هفته طبیعی محسوب می شود البته به شرط این که هر بار خیلی طول نکشد و نیازی به زور زدن بیش از حد و استفاده از وسایل کمکی برای تخلیه مدفوع وجود نداشته باشد.
دکتر علیرضا عباسیان ، متخصص طب سنتی نیز نظری مشابه دارد. به گفته او اجابت مزاج باید حداقل روزی یک بار انجام شود. قوام مواد دفعی نیز باید به صورتی باشد که فرد را اذیت نکند یعنی نه آن قدر خشک باشد که مدت دفع را طولانی کند ، به فرد فشار بیاورد و ناحیه مقعد را زخم کند و نه آن قدر آبکی باشد که همراه خود مایعات بسیار زیاد و مواد مغذی که از قبل جذب شده اند را دفع کند.
چند نوع اسهال و یبوست داریم ؟
دکتر فروتن یبوست را به دو صورت تعریف می کند ؛ یکی زمانی که تعداد دفعات مدفوع کردن کم می شود ( کمتر از سه بار در هفته ) و دیگری زمانی که فرد هر روز دفع دارد اما یا دفع نا کامل دارد یا اجابت مزاجش همراه با مشکلاتی مثل احساس انسداد است و نیاز به وسایل کمکی برای تخلیه مدفوع پیدا می کند.
اسهال نیز به حالتی گفته می شود که در آن قوام مدفوع کاهش پیدا می کند ؛ حال این کاهش قوام می تواند همراه با افزایش دفعات اجابت مزاج ( بیشتر از سه بار در روز ) یا افزایش حجم مدفوع ( بیشتر از 200 سی سی در روز ) باشد.
اگر حجم مدفوع افزایش پیدا نکرده باشد و فقط تعداد دفعات اجابت مزاج زیاد شده باشد ، می گوییم فرد دچار اسهال کاذب شده است. این حالت بیشتر در کسانی دیده می شود که مبتلا به روده تحریک پذیر هستند. در صورت وقوع یبوست یا اسهال و حتی اسهال کاذب ، حتما باید به پزشک مراجعه کنید و تحت درمان قرار بگیرید.
اگر شکم تان دیر به دیر کار می کند …
به توصیه دکتر عباسیان برای این که بدن خود را عادت دهید تا حداقل روزی یک بار دفع مدفوع داشته باشد ، باید هر روز 20 تا 30 دقیقه بعد از هر وعده غذایی ( صبحانه ، ناهار و شام ) به دستشویی بروید و حتی اگر نیاز به دفع ندارید سعی کنید در آن جا بمانید و مقداری آب خنک روی دست و محل دفع بریزید. این کار روده ها را تحریک می کند تا با حرکات دودی شکل و غیر ارادی خود ، مواد دفعی را به سمت پایین سوق دهد.
ممکن است در روزهای اول این تمرین ، هیچ دفعی صورت نگیرد یا میزان دفع خیلی کم باشد اما باید بدانید که با تکرار آن بعد از مدتی دستگاه گوارش حالت شرطی پیدا می کند و می توانید نیم ساعت بعد از هر وعده غذایی به راحتی تخلیه مدفوع داشته باشید.
اگر بوی خیلی بدی دارد …
دکتر فروتن معتقد است مدفوع نباید بوی خیلی بدی داشته باشد. بوی بد مدفوع نشان دهنده تخمیر توسط باکتری ها در روده بزرگ است. برای مثال افرادی که بدن شان فاقد آنزیم هضم شیر ( لاکتوز ) است اگر شیر مصرف کنند مدفوع شان بسیار بد بو خواهد شد زیرا شیر در روده باریک شان هضم نمی شود و باقی مانده قند آن وارد روده بزرگ شده و توسط باکتری ها تخمیر می شود.
لازم به ذکر است که کمبود لاکتوز هم می تواند به صورت اولیه وجود داشته باشد و هم به صورت ثانویه و بر اثر یک بیماری خاص ایجاد شود. اگر فکر می کنید مدفوع تان بوی خیلی بدی دارد ، باید در مراجعات پزشکی این موضوع را مطرح کنید تا مشخص شود بیماری خاصی دارید یا صرفا نوع مواد غذایی مصرفی تان دلیل این بوی بد است.
سه حالت غیر طبیعی
دکتر عباسیان معتقد است مدفوع باید قوام خمیری و پیوسته داشته باشد ، بنابراین اگر به حالت گلوله گلوله خارج شود و بخشی از آن خشک باشد و بخشی از آن آبکی ، طبیعی محسوب نمی شود. در واقع این حالت نشان می دهد مسیر هضم طبیعی نبوده است. هم چنین مواد دفعی باید یکپارچه هضم شده باشند ، بنابراین وجود تکه هایی از غذای هضم نشده در مدفوع می تواند نشانه بیماری باشد.
به گفته این متخصص طب سنتی ، مدفوع باید از نظر بو و تا حدودی رنگ ، تابع غذای خورده شده باشد ؛ برای مثال اگر فردی غذای حاوی سیر بخورد طبیعی است که مدفوعش کمی بوی سیر خواهد گرفت اما اگر فرد سیر نخورد و مدفوعش بوی سیر بدهد ، غیر طبیعی است و باید بررسی شود.
اگر سیاه رنگ است …
به گفته دکتر فروتن رنگ مدفوع باید از خانواده رنگ زرد باشد. سیاه بودن آن می تواند نشانه خونریزی از معده یا روده باشد. البته زمانی احتمال خونریزی مطرح می شود که مدفوع علاوه بر تغییر رنگ به سیاه یا زرشکی ، در عین حال شل و خیلی بد بو هم باشد. در این حالت فرد حتما باید کولونوسکوپی و در صورت لزوم آندوسکوپی شود. سرطان نیز یکی دیگر از دلایل مدفوع سیاه ، شل و بد بو است.
مصرف بعضی داروها مثل « بیسموت » ( ضد زخم معده ، روده و اسهال مسافرتی ) یا قرص آهن هم می تواند باعث سفت و سیاه شدن مدفوع شود. گاهی اوقات فرد نه داروی خاصی مصرف می کند ، نه خونریزی دارد اما مدفوعش سیاه رنگ است ، این حالت می تواند به دلیل کمبود مصرف آب اتفاق بیفتد.
اگر زرد یا سفید رنگ است …
به گفته دکتر فروتن اگر رنگ مدفوع به سفید نزدیک شود ممکن است نشانه بعضی بیماری های مجاری صفراوی باشد که در این صورت معمولا زردی در چشم نیز دیده می شود. دکتر عباسیان نیز معتقد است مدفوع زرد رنگ یا مدفوعی که همراه با آب زرد رنگ است معمولا به دلیل افزایش مایع صفرا دیده می شود.
این حالت بیشتر در افرادی اتفاق می افتد که صفراوی مزاج هستند و بدن های گرم و خشک دارند. این متخصص طب سنتی توصیه می کند که اگر همراه با مدفوع تان خون یا مقدار زیادی صفرا ( مایع زرد رنگ آبکی ) یا کف و بلغم خیلی زیاد دیدید حتما باید به پزشک مراجعه کنید. البته مصرف زعفران ، هم چنین بعضی داروهای شیمیایی مثل ویتامین های گروه D نیز می توانند رنگ مدفوع را زرد کند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم ؟
به گفته دکتر عباسیان یکی از نکات مهمی که باید به آن توجه کنید تغییر حالت اجابت مزاج است ، به خصوص اگر این تغییر ماندگار شود یا این که با وقوع حادثه ای شروع شود ؛ برای مثال اگر پس از ضربه به شکم یا مصرف یک ماده غذایی خاص متوجه شویم مدفوع مان تغییر قوام یا رنگ داده یا این که خون در آن دیده می شود ، حتما باید به پزشک مراجعه کنیم ، هم چنین اگر اجابت مزاج دو تا سه روز صورت نگیرد و شکم کار نکند ، حتما باید با پزشک مشورت کرد.
مدفوع چرب حتما باید تحت بررسی قرار گیرد البته خوردن حجم بالای چربی هم می تواند باعث چرب شدن مدفوع شود اما به طور کلی در مورد مدفوع چرب ، ضعف عملکرد کیسه صفرا و کبد مطرح است. در این صورت باید آزمایش خاصی به نام سودان سه روی مدفوع انجام شود.
اگر سبز یا قرمز رنگ است …
دکتر عباسیان در مورد رنگ مدفوع اضافه می کند که مواد غذایی هم می توانند بر این موضوع تاثیر گذار باشند. برای مثال مواد غذایی قرمز رنگ مثل چغندر می توانند رنگ مدفوع و حتی ادرار را قرمز یا صورتی کنند.
این خوراکی ها حتی می توانند رنگ عرق بدن را تا حدودی تغییر دهند. مصرف زیاد سبزیجات و میوه های سبز رنگ نیز می تواند رنگ مدفوع را به سبز نزدیک کند. نوزادان نیز از آنجایی که فقط از شیر تغذیه می کنند معمولا مدفوع شان سبز رنگ می شود. البته مدفوع سبز معمولا زمانی دیده می شود که حجم شیر خورده شده خیلی بالا بوده و هاضمه نوزاد ضعیف باشد.
اگر دفع گاز و نفخ تان زیاد است …
کمبود آنزیم های مورد نیاز برای هضم خوراکی ها یا حساسیت نسبت به مواد غذایی مختلف مثل پروتئین گندم یا گلوتن ، هم چنین مصرف خوراکی های نفاخ مثل حبوبات ، بادنجان ، بامیه ، سیب زمینی ، سیر ، پیاز و … از دلایل مهم افزایش نفخ و گاز به حساب می آید.
دکتر مژگان فروتن در ادامه توضیح می دهد افرادی که دچار کمبود آنزیم لاکتوز هستند با مصرف شیر و لبنیات دچار نفخ خواهند شد ، بنابراین دفع نفخ و گاز از روده همیشه نشانه بیماری نیست اما بهتر است مورد بررسی قرار گیرد ، هم چنین افرادی که به روده تحریک پذیر مبتلا هستند بیشتر دچار این علائم می شوند.
خوراکی های نفاخ را کنار نگذارید !
دکتر فروتن معتقد است برای کاهش نفخ و گاز نباید خوراکی های نفاخ را به کل از رژیم غذایی تان حذف کنید چرا که این مواد در اختیار باکتری ها یا پروبیوتیک ها قرار می گیرند و برای سلامت دستگاه گوارش و محافظت از روده بزرگ در مقابل سرطان ، هم چنین سیستم ایمنی بدن لازم هستند بنابراین نباید آن ها را کنار گذاشت بلکه باید با راهکارهای خاصی تحمل گوارشی شان را افزایش داد.
دکتر عباسیان نیز معتقد است خروج مدفوع معمولا با مقداری گاز همراه است اما اگر دفع گاز زیاد باشد نشان دهنده این است که دستگاه گوارش طبع سردی پیدا کرده و فرد باید مصرف غذاهای سرد مثل کاهو ، کلم و مواد غذایی نفاخ را کاهش دهد.
چه کنیم تا کمتر نفخ کنیم ؟
خوراکی های نفاخ مثل سیب زمینی ، بادنجان ، سیر و پیاز اگر به صورت پخته شده مصرف شوند نفخ کمتری ایجاد می کنند تا این که در روغن سرخ شوند. دکتر فروتن در ادامه توضیح می دهد که هر چه فیبر ماده غذایی بیشتر شکسته شود ، تحمل گوارشی بهتری خواهد داشت.
حبوبات نیز بهتر است قبل از مصرف 48 ساعت در آب خیس بخورند تا قندشان وارد آب شود ، هم چنین افرادی که کمبود آنزیم هضم شیر دارند ، می توانند از شیرهای کم چرب بدون لاکتوز استفاده کنند یا قبل از مصرف شیر قرص لاکتیز بخورند. علاوه بر این ها توصیه می شود شیر را بعد از ظهر مصرف کنید زیرا آنزیم لاکتوز به تدریج در طول روز تولید می شود ، بنابراین افرادی که کمبود لاکتوز دارند اگر شیر را صبح استفاده کنند ممکن است علائم گوارشی شدیدتری پیدا کنند.
اضافه کردن عسل و موز به شیر نیز تحمل گوارشی آن را بهتر می کند ، هم چنین در مورد افرادی که با مصرف نان دچار نفخ می شوند ، باید به بیماری سلیکات یا حساسیت به پروتئین های گندم شک کرد و آزمایش های خاص انجام داد تا در صورت لزوم از نان های بدون گندم و جو استفاده شود.
اگر در مدفوع تکه های غذا دیده می شود …
بدن ما بعضی آنزیم های لازم برای هضم تعدادی از مواد غذایی را ندارد ؛ برای مثال کمبود آنزیم سلولاز باعث می شود دستگاه گوارش نتواند پوست میوه را به خوبی هضم کند. دکتر فروتن معتقد است این موضوع باعث می شود بعضی از مواد به صورت هضم نشده وارد مدفوع شوند. برای مثال اگر انگور یا انار را با هسته بخورید موقع دفع متوجه می شوید که هسته آن ها بدون هیچ تغییری از بدن خارج می شوند. البته جای نگرانی وجود ندارد و این موضوع نشانه سوء هضم یا سوء جذب نیست بلکه کاملا طبیعی است. البته باید دقت داشت که این مواد با تخم انگل اشتباه نشوند زیرا بعضی انگل ها سفید رنگ هستند و در مدفوع حالت قطعه قطعه می شوند ، بنابراین ممکن است با مواد هضم نشده اشتباه شوند.
اگر مدفوع تان چرب شده است …
به گفته دکتر فروتن اگر مدفوع چرب باشد و از روی پوست یا سطح توالت به راحتی پاک نشود ، می تواند نشانه سوء هضم یا سوء جذب چربی باشد. در این صورت باید آزمایش خاصی به نام « سودان III » ( سودان سه ) روی مدفوع انجام شود تا ببینیم قطرات چربی در مدفوع بیشتر از حد طبیعی است یا خیر. دکتر عباسیان نیز نظری مشابه دارد. او نیز معتقد است که مدفوع چرب حتما باید تحت بررسی قرار گیرد البته خوردن حجم بالای چربی هم می تواند باعث چرب شدن مدفوع شود اما به طور کلی در مورد مدفوع چرب ، ضعف عملکرد کیسه صفرا و کبد مطرح است.
در واقع وقتی کیسه صفرا درست عمل می کند و مقدار کافی صفرا ترشح می کند این مایع به چربی ها وصل می شود و به هضم آن ها کمک می کند ، در غیر این صورت مدفوع چرب خواهد شد. البته بعضی داروها ، به خصوص داروهای لاغری نیز می توانند مدفوع را چرب کنند. این داروها معمولا روی عملکرد کبد هم اثر سوء می گذارند.
اگر همیشه اسهال هستید …
در دو حالت افراطی دستگاه گوارش یعنی اسهال و یبوست ابتدا فرد باید از لحاظ طبی بررسی شود ، پس از آن اگر مشکل خاصی دیده نشود و نیازی به درمان جدی وجود نداشته باشد ، می توان از درمان های خانگی بهره برد. دکتر عباسیان در ادامه توضیح می دهد که در مورد اسهال های ویروسی معمولا درمان ضد ویروس قوی نداریم ، بنابراین می توانیم با درمان های سنتی ، علائم بیماری را کاهش دهیم. یکی از درمان های خانگی اسهال مصرف پوره سیر و نعناع است. برای تهیه این پوره باید یک سیب زمینی متوسط و دو حبه سیر را به صورت جداگانه آب پز کنید ، سپس یک قاشق غذا خوری نعناع را با یک قاشق مربا خوری کره تفت دهید و در آخر همه مواد را با هم بکوبید و مخلوط کنید. این پوره سیب زمینی در عین حال که خواص درمانی دارد ، بسیار خوشمزه است و معمولا کودکان هم از آن استقبال می کنند. مصرف نان خشک یا نان سوخاری یا مصرف نصف قاشق مربا خوری چای خشک خرد شده همراه کمی آب خنک می تواند به کاهش اسهال کمک کند.
اگر مدفوع تان روی آب شناور می ماند …
اگر تا به حال کنجکاو بوده اید که چرا گاهی اوقات مدفوع روی آب شناور می ماند و گاهی به زیر آب می رود ، باید بدانید که شناور شدن یا نشدن مدفوع در آب معمولا به جرم حجمی مدفوع ربط دارد. دکتر عباسیان در این مورد توضیح می دهد : کسانی که بلغمی مزاج هستند و بدن تر دارند معمولا مدفوع شان متخلخل است و روی آب شناور می ماند اما کسانی که مزاج بدن شان خشک است ، روده های شان آب بیشتری جذب می کند در نتیجه جرم حجمی مدفوع شان بالا می رود و دیگر در آب شناور نمی ماند. دکتر فروتن نیز معتقد است شناور شدن مدفوع در آب نشانه بالا بودن چربی آن است.
اگر در دفع مدفوع بی اختیار شده اید …
وقتی از دکتر فروتن در مورد عدم کنترل دفع مدفوع سوال می کنیم او توضیح می دهد که این حالت دلایل زیادی می تواند داشته باشد. در چنین موقعیتی اول از همه باید بدانیم که آیا عدم کنترل فقط در دفع مدفوع است یا بی اختیاری ادرار هم وجود دارد ، هم چنین باید بدانیم آیا فقط مایعات و ترشحات از مقعد بیرون می آید یا مدفوع جامد نیز بی اختیار دفع می شود.
بی اختیاری مدفوع موقع خواب ، قوام مدفوع ، داروهای مصرفی ، سابقه جراحی مقعد ، جراحی ستون فقرات یا ضربه به ستون فقرات و مقعد ، زایمان های مکرر ، وجود توده در داخل روده ، التهاب در جدار رکتوم ( قسمت انتهایی روده بزرگ ) و … همگی می توانند در بی اختیاری مدفوع نقش داشته باشند بنابراین برای تشخیص علت آن باید یک شرح حال دقیق گرفت و آزمایشات لازم را انجام داد سپس بر اساس علت ، درمان مناسب تجویز خواهد شد.
در مدفوع تان خون دیده می شود ؟
دکتر عباسیان نیز در مورد تغییر رنگ مدفوع به سیاه نظری مشابه دارد. او معتقد است مواد غذایی سودازا مثل عدس و بادنجان هم می توانند رنگ مدفوع را تیره کنند اما اگر تیرگی مدفوع خیلی زیاد و به صورت قیری شکل و بد بو باشد ، می تواند نشان دهنده خونریزی از نواحی فوقانی دستگاه گوارش مثل معده یا روده کوچک باشد.
به گفته این متخصص طب سنتی ، خونریزی های ناحیه تحتانی دستگاه گوارش مثل روده بزرگ معمولا خود را به شکل خون نشان می دهند اما اگر خونریزی در نواحی فوقانی دستگاه گوارش باشد از آن جایی که تا رسیدن به نواحی تحتانی ، تحت تاثیر آنزیم های هضمی قرار می گیرد ، تغییر شکل می دهد و چسبناک ، سیاه و بد بو می شود.
اگر همیشه یبوست دارید …
دکتر عباسیان یکی از درمان های خانگی یبوست را استفاده از یک یا دو قاشق غذا خوری روغن زیتون ، روغن کنجد ، روغن کرچک و … یک ربع بعد از هر وعده غذایی می داند.
هم چنین می توانید هفت یا هشت عدد آلو یا انجیر را در یک کاسه پر از آب بریزید و اجازه دهید شب تا صبح خیس بخورند سپس صبح بعد آن ها را همراه آب داخل کاسه مصرف کنید.
توصیه دیگر این است که هنگام صبح یک قاشق غذا خوری خاکشیر و نصف لیوان آب جوش را با یک یا دو حبه قند مخلوط کنید و بنوشید. همراه ناهار نیز می توانید از مخلوط یک لیوان دوغ و یک قاشق غذا خوری گل سرخ پاک شده کاشان استفاده کنید. البته بهترین حالت این است که فرد با این روش ها بازی کند. یعنی هر روز یکی از آن ها را استفاده کند تا بدن به هیچ کدام عادت نکند و بتواند به تدریج کنترل خود را به دست گیرد.
