ماهی تیلاپیا بخوریم یا نخوریم؟
رمز موفقیت ماهی تیلاپیا
تیلاپیا یک ماهی خوش طعم و بدون سیخ در ایران هست که بسیار در ایران به تازگی طرفدار پیدا کرده هست در ادامه می توانید ما را دنبال نمایید.
افزایش جمعیت زمین و گذر از مرز هفتمیلیاردنفر از یک طرف و افزایش آگاهی عمومی و کیفیت تغذیه موجب شده تا تقاضای جهانی برای مصرف آبزیان در همۀ کشورها رو به افزایش باشد؛
به‌طوری‌كه در سال‌هاي پایانی قرن بیستم و کاهش صید آبزیان از منابع دریایی که در نتیجه کاهش جمعیت ماهی‌هاي تجاری در دریاها بوده هست، آبزی‌پروری و حجم ساخت ماهیان پرورشی مطابق با آمارهای سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد «فائو» با رشد تصاعدی در بازارهای جهانی همراه باشد.
چرا باید ماهی پرورشی مصرف کنیم؟
آبزی‌پروری و مصرف ماهی پرورشی رهیافتی هست که با دقت به نیازهای قرن بیست‌ویکمی ما، کارشناسان پیش روی ما قرار داده‌اند.
تاکید بر ترویج بهرهگیری از ماهی پرورشی برای فراهم سازی پروتئین مورد نیاز در دنیا به حدی هست که فائو در راه مبارزه با گرسنگی و فقر پروتئین در تعداد زیادی از کشور های فقیر که با بحران کمبود پروتئین در جمعیت خود مواجهند، پرورش ماهی‌هاي سریع‌الرشد گیاهخوار را در این کشورها ترویج می کند؛
گونه‌هایي که از زنجیره‌هاي پایین دست مانند فیتوپلانکتون‌ها و زئوپلانکتون‌ها و جلبک‌هاي ساده تغذیه می کنند و با کمترین هزینه، غنی‌ترین گوشت را عاید پرورش‌دهندگان و بازار مصرف می کند.
از منظر عملی‌بودن پرورش گونه‌هاي گوناگون ماهی، همواره ماهیانی که قابلیت تطبیق‌پذیری بیشتری با شرایط محیط پرورش داشته باشند، غذای دستی را بهتر دریافت کنند، به مریضی‌ها حساسیت کمتری داشته باشند، نیاز اکسیژنی کمتری داشته باشند، قابلیت تطبیق با سطح گوناگون شوری در آب را داشته باشند، از نسبت رشد سریع تر برخوردار باشند و گوشت‌شان در بازار مطلوبیت بیشتری داشته باشند
در اولویت برای پرورش قرار می گیرند. قزلآلا، کپور، فیتوفاگ «در بازار مشهور به آزاد پرورشی»، آمور «در بازار مشهور به سفید پرورشی» از پیروز‌ترین گونه‌هاي ماهیان پرورشی در ایران میباشند و همواره بیشترین سهم ساخت داخلی را به خود اختصاص میدهند.
در سال‌هاي جدید و با وارد کردن گوشت ماهی تیلاپیا به بازار داخلی، این‌گونه نیز به لیست پرطرفدارترین ماهیان پرورشی داخلی اضافه شده هست.
رمز موفقیت تیلاپیا در بازار ایران
وجود استخوان یا همان تیغ در لابه‌لای گوشت بعضی ماهیان موجب شده گروهی از مصرف‌کنندگان علاقه کمتری به مصرف ماهی نشان دهند؛ بویژه در نواحی غیرساحلی که ماهی به‌صورت سنتی سهم کمتری در سبد خوراکی مردم دارد، این موضوع در کنار بو وطعم خاص گوشت ماهی به ذائقه همگان خوشایند نیست.
همواره کارشناسان برای این گروه، بهرهگیری از ماهیانی که تیغ‌هاي کمتر و درشت‌تری در گوشت دارند، یا بخوبی فیله می شوند پیشنهاد میکنند. تیلاپیا از جمله ماهیانی هست که بخوبی فیله می شود و گوشتش تیغ ندارد.
گرچه در مقایسه با تعداد زیادی از ماهی‌هاي پرورشی و دریایی پرطرفدار در ایران مانند قزل آلا یا ماهی سفید، فاقد آن طعم و مزه‌اي هست که از ماهی انتظار می رود، اما بی‌تیغی فیله آن و همین‌طور نزدیکی مزه آن به مزه گوشت مرغ موجب شده تا از بازار خوبی در ایران برخوردار باشد.
اگر تا به حال تیلاپیا مصرف نکرده‌اید، کافی هست به نزدیک‌ترین سوپرمارکت یا فروشگاه‌هاي زنجیره‌اي سر بزنید و مشاهده نمایید چند درصد از حجم ماهی منجمد موجود در فریزرهای انها را فیله تیلاپیا به خود اختصاص داده هست؛
مسلما حجم عرضه، حاکی از میزان تقاضا در بازار هست و ماجرا وقتی دیدنی‌تر میشود که بدانید سال قبل شش هزار تن فیله تیلاپیا از چین و دیگر کشور های جنوب شرقی آسیا وارد بازار مصرف داخلی شده هست!
بر اساس آخرین آمارهای فائو سالانه چهارمیلیون تن تیلاپیا ساخت میشود که در این بین چین با 36 درصد از سهم ساخت، همچون دیگر تولیدات شیلاتی‌اش در رتبه یکم دنیا قرار دارد.
پس از چین، مصر، اندونزی، برزیل، تایلند، بنگلادش، فیلیپین، تایوان و ویتنام در رتبه‌هاي بعدی از نظر حجم پرورش تیلاپیا قرار دارند؛ کشورهایی که از نظر اقلیمی، اقلیم حاره‌اي یا تحت حاره‌اي دارند یا در مناطقی از آن ها شرایط گرمسیری بخوبی مهیاست.
کشور ایالات امریکا زیاد‌ترین واردکننده و بزرگ‌ترین بازار مصرف تیلاپیا در دنیا هست. پیش‌بینی فائو نشان می دهد تا سال 2030، حجم ساخت تیلاپیا در دنیا تا حدود 15 میلیون تن افزایش خواهد یافت که نیمی از آن را چین ساخت خواهد کرد.
پرورش تیلاپیا در ایران
واقعیت این هست که تیلاپیا در اصل ماهی استوایی هست. دمای مطلوب برای پرورش آن حدود 25 تا 30 درجه سانتی‌گراد هست و در این دامنه حرارتی سریع‌ترین رشد و برترین عملکرد را دارد. قانون پرورش ماهی این هست
که می توان ماهی گرمسیری را در دماهای پایین‌تر هم پرورش داد، اما چون ماهی جانور خونسرد هست، هر چه دمای آب محیط پرورش کاهش پیدا کند، سرعت فعالیت‌هاي زیستی و از جمله سرعت رشد آن کندتر میشود. گرچه باید دقت داشت این موضوع تاحدی برای ماهی گرمسیری قابل‌تحمل هست
و مثلا جمعیت ماهی تیلاپیا چنانچه دمای محیط پرورش کاهش یابد و سرانجام به کمتر از 14درجه سانتی‌گراد برسد، وارد مرحله‌اي می شود که تلفات وسیع در مزارع پرورشی آغاز می شود.
این در حالی هست که در دمای حدود 16 تا 18 درجه نیز هرچند ماهی زنده می ماند، اما رشدش نسبت به شرایط مطلوب پرورشی بسیار کندتر می شود و حساسیتش به مریضی‌هاي گوناگون به علت بروز استرس دمایی بالاتر میرود.
شرایط جغرافیایی ایران به گونه‌اي هست که در اکثر مناطق، حتی در جنوب کشور و در زمستان‌ها، ولو به مدت حدود یک ماه دمای آب بسیار پایین می آید و به محدوده نهایی قابل‌تحمل برای تیلاپیا می رسد.
در چنین اوضاعی می توان تیلاپیا را پرورش داد و اکنون هم با تمهیدات سازمان شیلات ایران و علاقه‌مندی بخش خصوصی درچند استان گرمسیری کشور تیلاپیا پرورش داده می شود «شبیه همان سیاستی که در مورد پرورش میگو که در اصل یک آبزی استوایی هست اتخاذ شد».
لیکن در مجموع هزینه تمام‌شده برای پرورش‌دهنده ایرانی که به علت شرایط جغرافیایی ایران، تیلاپیا را با سرعت رشد پایین‌تر و خطر بیشتری نسبت به پرورش‌دهندگان استوایی و کشور های جنوب‌شرقی آسیا پرورش میدهد موجب می شود واردات تیلاپیا از پرورش داخلی ارزان‌تر تمام شود و اشتغالزایی آن در ایران عمدتا محدود به چهار بخش فرآوری، بسته‌بندی، توزیع و فروش باشد.
تیلاپیا در کانون شایعات
در روزهای جدید شاید این خبرها را شنیده باشید که تیلاپیاهای وارداتی از چین در شرایط غیربهداشتی پرورش داده می شود، با آب فاضلاب و کود تغذیه میشود، با هورمون بزرگ می شود و تحت تأثیر آنتی‌بیوتیک‌هاي متعدد قرار دارند.
واقعیت این هست که تیلاپیا ماهی‌اي هست که نسبت به پرورش در شرایط صنعتی و بسیار متراکم مقاوم هست. همچون دیگر ماهیان گرمسیری زود بالغ شده و براحتی تکثیر میشود.
از این رو در مزارع پرورش ماهی با بهرهگیری از فناوری‌هاي ژنتیک، تخم ماهی را بلافاصله پس از لقاح با بهرهگیری از تیمارهای هورمونی یا روش‌هاي شوک‌دهی دیگر تک‌جنسی می کنند.
در مورد تیلاپیا فقط ماهی نر را پرورش میدهند تا تکثیر ناخواسته ماهیان در زمان پرورش، شرایط را برای مدیریت مزرعه مهارناپذیر نکند. این شگردی هست که در بعضی مزارع پرورش قزلآلا در ایران هم اجرا میشود و چون پرورش ماهی ماده قزلآلا مقرون به‌صرفه‌تر هست،
تعداد زیادی از مزارع عملیات تک‌جنسی‌سازی جمعیت ماهیان در زمان لقاح تخم‌ها را انجام میدهند و گرچه اشکال بهداشتی نیز ایجاد نمیکند. این روش مرسومی هست که چند دهه هست در دنیا اجرا میشود. از منظر عمومی گاهی این‌طور تلقی می شود که به‌کارگیری هر نوع تیمار هورمونی به معنای آن هست که ماهیان با هورمون پرورش داده میشوند؛
ولو در حد چند میلیونیوم گرم و در زمان لقاح تخم ماهی برای جمعیتی از تخم‌ها! آن هم هورمونی که به‌طور طبیعی در بدن یک جنس از ماهی وجود دارد و هدفش نه رشد، بلکه یکسان‌سازی ترکیب جنسیتی ماهی‌هاست. واقعیت این هست که هورمون‌هاي پروتئینی یا استروئیدی اصلا مواد ارزان قیمتی نیستند که در جیره خوراکی ماهیان وارد شوند.
از طرف دیگر هیچ کدام از ماهی‌ها با تغذیه از فاضلاب یا هر ماده غیربهداشتی و آلوده‌اي رشد نمی کنند.
یکی از فنون پرورش ماهیان گرمسیری گیاهخوار این هست که پرورش‌دهندگان با وارد کردن مقدار مشخصی از انواع کودهای گاوی، مرغی و شیمیایی به آب استخر پرورش ماهی، در حقیقت مواد آلی «شامل ترکیبات حاوی نیتروژن و فسفر» مورد نیاز برای رشد فیتوپلانکتون‌ها، زئوپلانکتون‌ها، جلبک‌ها و بعضی موجودات گیاهی و جانوری را وارد آب استخر میکنند و اساس لازم برای گسترش جمعیت این موجودات زنده را فراهم می‌آورند.
ماهی در حقیقت از این موجودات تغذیه می کند. مفید هست بدانید از حدود 50 سال پیش تا به امروز، این روش در پرورش کپورماهیان در ایران و دیگر کشورها نیز به کار گرفته شده و بخوبی جواب داده هست.
تیلاپیا نیز که ماهی گرمسیری هست در شرایط غیرمتراکم با این روش قابل پرورش هست، اما در حالت صنعتی و پرورش متراکم و فوق متراکم که در چین و تعداد زیادی از کشورها اجرا می شود، برای نظارت شرایط پرورشی، فقط از غذای مخصوص کنسانتره ماهی بهرهگیری می شود.
بااین‌حال ممکن هست بعضی آلودگی‌ها مانند مقادیر نامناسب جیوه یا پساب صنعتی کارخانجات هنگام پرورش وجود داشته باشد که با دقت به فناوری پیشرفته مورد نیاز برای پرورش ماهیان در شرایط فوق بسیار حساس هست،
آن هم در کشوری مانند چین که همواره سطح ساخت آبزیانش چند برابر تمام کشور های دنیا هست و به نوعی ریشه صنعت آبزی پروری به صورت تاریخی متعلق به این کشور هست، بعید به نظر میرسد
چنین شرایطی وجود داشته باشد.از نظر به‌کارگیری آنتی‌بیوتیک و ضررها آن در پرورش ماهی نیز مفید هست بدانیم در شرایطی که ماهی تغذیه مناسبی نداشته باشد، همچون انسانی که تغذیه مناسب ندارد
در معرض ابتلا به مریضی‌هاي گوناگون قرار می گیرد. برای مثال قزل‌آلاهای پرورشی در تعداد زیادی از مزارع داخلی از آنجا که تغذیه مناسبی ندارند مدام بیمار می شوند و پرورش دهندگان ناگزیر به بهرهگیری از انواع آنتی‌بیوتیک‌ها میباشند که تشریح ضررها آن مجال دیگری را می‌طلبد.
بنابراین اگر نگران بهرهگیری از آنتی‌بیوتیک در پرورش تیلاپیا هستید باید بگوییم به همان اندازه و بلکه اکثر باید نگران سطح بهرهگیری گسترده از آنتی‌بیوتیک‌ها در قزل‌آلاهای پرورشی داخلی باشیم.
استانداردهای بهداشتی در تولید تیلاپیا
درست هست که از کیفیت محصولات چینی خاطره خوشی نداریم، ولی به این معنا نیست که هرچه در چین ساخت می شود بی‌کیفیت هست. همواره در ساخت ماهی، خواه در چین خواه در اروپا و ایالات امریکا، تمامی استانداردهای سختگیرانه بهداشتی از طرف نهادهای ناظر در زمان صدور و ورود به کشور مورد بررسی قرار میگیرد.
در زمان ورود محموله‌هاي ماهی به گمرک ایران، اضافه بر بررسی قبلی شرایط پرورش در کشور تولیدکننده و صدور گواهی بهداشتی از سازمان دامپزشکی ایران، نمایندگان ولی فقیه در وزارت جهاد کشاورزی از تمام مراحل پرورش و کشتار نیز بازدید می کنند و در صورت حصول شرایط لازم، این محصولات اجازه توزیع و فروش در ایران را پیدا میکنند.
در بازار جهانی دو نوع ماهی تیلاپیا با گوشت قرمز و سفید در دسترس هست که در مورد گوشت قرمز آن در مرحله پیش از فرآوری برای ایجاد رنگ بهتر و بازارپسندی اکثر در آب محل نگه داری ماهیان منواکسیدکربن تزریق می کنند که موجب ایجاد رنگ صورتی و شبیه گوشت در ماهی می شود؛ این یک فرآیند کاملا صنعتی هست که در مورد تخم‌مرغ‌هاي با زرده خوشرنگ یا بعضی میوه‌ها نیز صورت می گیرد و از نظر دامپزشکی بلامانع هست.
با این همۀ در استانداردهای سختگیرانه اتحادیه اروپا تزریق این گاز مجاز نیست، اما در کانادا و ایالات متحده بی‌اشکال تشخیص داده شده هست. در ایران نیز مطابق استاندارد اتحادیه اروپا عمل می شود و بهرهگیری از گاز در فرآوری ماهی تیلاپیا مجاز تشخیص داده نشده هست.
نسبت امگا3 به امگا6 در تیلاپیا
در گوشت آبزیان نسبت به گوشت قرمز و گوشت مرغ نسبت مناسبی بین اسیدهای چرب امگا3 به امگا6 در انها وجود دارد. به گزارش تالاب مصرف هر دوی این اسیدهای چرب برای بدن ضروری هست.
در این بین مصرف اسیدهای چرب امگا3 اضافه بر ارزش تغذیه اي، دارای ارزش سلامت زایی و پیش گیری از انواع بیمارهای قلبی هست.
تیلاپیا به لحاظ فنی از نظر بالانس نسبت امگا3 به امگا6 در رده پایین‌تری از ماهیانی مانند قزلآلا و آزاد قرار دارد؛ به همین علت نیز در بازارهای جهانی قیمتش از آزاد و قزلآلا معمولا پایین‌تر هست، اما در ایران بازارپسندی تیلاپیا به دلایلی که ذکر شد موجب شده تا قیمت بالاتری از قزلآلا داشته باشد،
اما صرف پایین بودن نسبت امگا3 به امگا6 علت نمی شود که تیلاپیا در مجموع از نظر خصوصیات و ارزش خوراکی، ماهی مضری تلقی شود.
واقعیت این هست که چون سرانه مصرف گوشت در ایالات متحده بالاتر از حد معمول جهانی هست و علی‌القاعده افراط در مصرف هر ماده خوراکی خالی از اشکال نیست، بعضی تحقیقات نشان از آن دارد که مصرف‌کنندگان درکنار مصرف تیلاپیا باید ماهیانی مانند قزلآلا نیز بهرهگیری کنند تا نسبت امگا3 نیز در بدن افزایش پیدا کند. در کل انچه مسلم هست این هست که خوردن تیلاپیا به اندازه خوردن همبرگر زیان آور نیست.
منبع :jamejamonline.ir
