آغاز پیوند زناشویی در بین مردم آذربایجان غربی با عرف و رسمی همرا هست آیین سنتی ازدواج شاید یکی از مراسم شادی آور ایرانیان باشد که در بین اقوام گوناگون با رنگ و لعاب و شکلهای متفاوتی برگزار میشود.
از میان آیین هاي سنتی ازدواج در استان هاي گوناگون آیین ازدواج مردم استان آذربایجان غربی در آبان 1390 با شماره 258 در لیست میراث ناملموس کشور ثبت شد.
آغاز پیوند زناشویی در بین مردم آذربایجان غربی با خواستگاری شروع میشود. خواستگاری در زبان آذری «ال چی لیق» و در زبان کردی «خوازبینی» هست. در بین خانواده هاي کرد یک ریش سفید یا ماموستا «روحانی» بعنوان قاصد به خانه پدر دختر میرود و موضوع را به اطلاع آن ها میرساند.
در بین آذری ها نیز مادر یا خواهر بزرگ یا یکی از نزدیکان بعنوان «ال چی» به خانه پدر دختر میرود و موضوع خواستگاری را با آن ها در بین میگذارد. در مناطق کردنشین تا حدود 30 سال پیش عرف بود که خواستگاران اضافه بر رضایت خانواده دختر باید نظر مساعد دایی وی را جلب میکردند و این عمل با دادن هدیه اي به او تحت عنوان چک خال که حتما یک قبضه اسلحه بود انجام میشود.
در رماسم نامزدی که در زبان آذری به «نشانلاماق» مشهور هست، والدین داماد به اتفاق اقوام نزدیک و با اطلاع قبلی و با تدارک یکی دو جعبه شیرینی و کله قند تزیین شده عازم خانه پدر دختر میشوند.
در این مجلس یکی از ریش سفیدها به میمنت با چکش سر کله قند را میکشند. سر قند که به سویی پرتاب میشود جوانان علاقه مند به سوی آن یورش میبرند و سعی در قاپیدن آن دارند.
هر کس سر قند را بقاپد و آن را به خانواده دختر دهد، همان لحظه پیراهنی را از انها هدیه میگیرد. بعد در مجلس زنانه، مادر یا خواهر بعنوان نشانه نامزدی حلقه انگشتری در انگشت عروس میکند یا روسری بر سرش می بندد.
در بین آذری ها و اغلب گردها، گاهی ممکن هست صیغه عقد در همان مراسم نامزدی جاری شود. اما در مواقعی که خانواده بخواهند جشن مفصلی برپا کنند مراسم عقد را به روز دیگری موکول میکنند.
شب گذشته از عروسی، مراسمی برگزار میشود به نام حنابندان. در مراسم حنابندان آذری ها فردی راکه آگاه به امور برگزاری مراسم حنابندان باشد بعنوان «بیک» «بَي» گزینه میکنند. او هم فرد دیگری را بعنوان دستیار خود «اَمر بَي» «امربر بیک» بر می گزیند. وظیفه بیک، مدیریت جشن حنابندان هست.
در روستاها مراسم حنابندان با نوای دهل و سورنا آغاز و با دقت به مقام هاي ساز و دهل آذری، رقصی به صورت دسته جمعی در بین مردان به نام «جَلمان» یا «یاللی» اجرا میشود.
گذشته از شام تعدادی از مردان نزدیک خانواده عروس وظیفه آوردن لباس دامادی و سایر لوازم مورد نیاز وی را بر عهده دارند و این وسایل را همراه حنا در طبق هاي چوبی به نام «خونچا» بالای سر خود می گذارند و به سمت محل برگزاری مراسم حنابندان حرکت میکنند. سپس نوبت گزینش ساقدوش و سولدوش برای داماد هست.
در بین کردها فردی راکه گزینه میشود «برازاوا» میگویند که هر دو شخص وظیفه مراقبت از داماد را در همۀ احوال بر عهده دارند. شب حنابندان در خانه عروس همزمان با حنابندان داماد، با کمی رقص و پایکوبی، حنابستن به دست و پای عروس و دختران دم بخت هم اجرا میشود.
در خانه عروس هم یکنفر زن گیس سفید و باتجربه بعنوان «ینگه عروس» گزینه میشود که در بین کردها «بربوک» نامیده میشود، او هم مثل ساقدوش داماد وظایف شب زفاف را به عروس یاد میدهد.
روزی که میخواهند عروس را به خانه بخت ببرند، وی را آرایش میکند و آماده حرکت میشوند. اما گذشته از این که از خانه بیرون برود برادر داماد پا پیش میگذارد و کمر عروس را با شال یا روبانی سرخ می بندد. گاهی مبلغی هم پول لای شال عروس می گذارند. زنان یا محارم عروس بازوان وی را میگیرند و به بیرون خانه هدایت میکنند و به خانواده داماد تحویل میدهند.
وقتی عروس نزدیک خانه پدرشوهرش میرسد گوسفندی قربانی میکنند و داماد بالای بام میرود و یکی دو عدد سیب یا انار و مقداری تنقلات یا سکه بر سر عروس و حضار می ریزد. سپس زنان و دختران وی را به اتاق حجله هدایت میکنند.
رقته رقته مهمانان خانه را ترک میکنند و تنها زنان و دختران فامیل دور و بر او می مثل و تا پاسی از شب به پایکوبی و شادی مشغول میشوند و هدایایی به عروس داده میشود. همینطور پسربچه نابالغی را در بغل او می نشانند به امید این که اولین فرزندشان پسر باشد.