با مسجد النبی آشنا شوید + تصاویر
درِب معروف به «باب الرحمه»، «باب عاتکه» و «باب النبی» در سمت غرب مسجد. این در رو به روی خانه زنی از مهاجران بوده و بدین رو به نام او خوانده می‌شده است. به این درب، باب السوق نیز می‌گفته‌اند.
ساخت مسجد النبی
در هنگام ورود پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) به مدینه، بزرگان و شیوخ قبایل مایل بودند آن حضرت نزد ایشان سکونت کند تا این افتخار را از آن خود کنند، اما رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: هر جا که شتر من بر زمین بخوابد، همان جا منزل خواهم کرد. پس راه شتر را بازگذاشتند تا آن که بر در خانه بَنی مالِک بنِ نَجّار بر زمین خُفت. آن زمین متعلق به دو کودک یتیم بود که در آن خرما می خشکاندند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) زمین را از معاذ بن عفراء که سرپرستی آن دو طفل را بر عهده داشت، خرید و در آن مسجدی ساخت که اساس مسجد فعلی است.
ابوایوب انصاری بُنِه ی پیامبر (صلی الله علیه و آله) را با خود به خانه برد و پیامبر (صلی الله علیه و آله) تا هنگامی که حجره ای برایش ترتیب دادند، نزد ابوایوب انصاری ماند. آن حضرت به همراه مسلمانان در ساخت مسجد مشارکت فرمود. مساحت مسجد النبی در دوران پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) معادل 1050 متر مربع بود. کف مسجد با ماسه و سقف آن با ساقه های نخل پوشانده شد و ستون های آن از تنه ی درختان خرما بود.
قبله ی مسجدالنبی تا قبل از جنگ بدر به مدت 16 ماه به سمت بیت المقدس بود که به فرمان خدا به سمت مکه تغییر یافت. در همین دوره به دستور پیامبر (صلی الله علیه و آله) مکانی در سمت شرقی مسجد برای استراحت و اسکان فقرای مدینه و رهگذران در راه مانده اختصاص داده شد که به «صُفّه» موسوم گردید.
توسعه و آبادانی مسجدالنبی
پس از پیامبر اکرم (ص) خلفای راشدین یکی پس از دیگری به گسترش و آبادانی مسجدالنبی اقدام کردند و علاوه بر مساحت درونی و بیرونی، درهایی به آن افزودند و جدیدترین تزئینات معاصر خود را در این مسجد به کار می بردند و بر زیباییها و جلوه های تزئینی آن می افزودند.
اما با توجه به همه گستردگیهایی که طی سالهای متمادی پس از پیغمبر (ص) انجام شد، بیشترین توسعه مسجدالنبی از سال 1405 آغاز شد که به طور کامل تعمیر و بهبود یافت و مساحت آن از 165 هزار و 500 متر مربع که 257 هزار نمازگزار در آن می توانستند به اقامه نماز بپردازند، طی طرحی به 400 هزار و 500 متر مربع با گنجایش 650 هزار نمازگزار رسید.
اینک این حرم دارای 81 در و 27 قبه متحرک در سطح است که به طرز زیبا و به شکل دایره بوده و وزن هرکدام به 80 تن می رسد. دستگاههای برق رسانی جدید ایستگاههای پستی و تهویه هوا نیز در این محوطه مشاهده می شود. وجود ایستگاههای موتر که به منظور حمل و نقل زائران تعبیه شده، مساحتی در حدود 390 هزار متر مربع را به خود اختصاص داده که 4 هزار و 500 واسطه نقلیه می توانند در آن رفت و آمد کنند. علاوه بر اینها تلویزیونهای ثابت و متحرک به همراه دستگاههای حساس هشداردهنده و شبکه های تلفنی نیز به منظور آسایش و راحتی زائران در این محوطه تعبیه شده است.
اماکن و اشیای مشهور مسجد النبی
– خانه / مرقد پیامبر(ص)
حجره/ خانه پیامبر(ص) در شرق مسجدالنبی بوده که محل دفن آن حضرت نیز هست و در توسعه‌های بعدی مسجد، به مسجد ملحق شد.
– مدفن حضرت فاطمه(س)
اهل سنت غالبا محل دفن حضرت فاطمه(س) را بقیع می‌دانند، اما بنابر بیشتر روایات شیعه، محل دفن، خانه او است که اکنون جزو مسجدالنبی است. برای نمونه، در روایتی از امام صادق در این باره آمده است: «فاطمه _ سلام الله علیها در خانه خویش دفن شد که[بعدها]عمر بن عبدالعزیز آن را به مسجد ملحق کرد.»علمای شیعه نیز هرچند به گونه یقینی در این باره اظهار نظر نکرده‌اند، احتمال قوی داده‌اند که مدفن حضرت فاطمه اکنون جایی در مسجدالنبی است.
– ابواب مسجد النبی
ابواب یا درهای مسجد النبی از موضوعاتی است که در منابع مکتوب مدینه‌شناسی مبحث مفصلی را به خود اختصاص داده است. از قرن اول هجری تا دوران معاصر، شمار درهای مسجد همواره در حال تغییر بوده است.
مسجد النبی در آغاز سه درب داشته است:
– پیش از تغییر قبله از بیت المقدس به مکه، دری در سوی جنوب داشته که بعد از تغییر قبله این در بسته شده و به جای آن دری دیگر در شمال مسجد باز شده است.
– درِب معروف به «باب الرحمه»، «باب عاتکه» و «باب النبی» در سمت غرب مسجد. این در رو به روی خانه زنی از مهاجران بوده و بدین رو به نام او خوانده می‌شده است. به این درب، باب السوق نیز می‌گفته‌اند. سبب نامگذاری آن به باب النبی آن است که پیامبر(ص) از این در وارد مسجد می‌شده است. علت نامگذاری درب به «رحمت» ماجرایی است که بر اساس آن، مردی از این در به مسجد وارد شد و از پیامبر درخواست کرد تا برای باران دعا کند و پس از دعای پیامبر باران به شدت بارید.
– درب سمت شرق مسجد معروف به باب عثمان و باب جبرئیل. این درب رو به روی خانه عثمان بن عفان بوده است. گویند جبرئیل در این مکان در روز جنگ بنی قریظه بر پیامبر نازل شد.
در توسعه‌های مختلف در طول تاریخ، دربهایی بر مسجد افزوده و گاه برخی درها مسدود شد. هم اکنون، مسجد حدود ۸۶ درب دارد.
ستونهای مسجد النبی
از دیرباز، ستونهای مسجد النبی یکی از موضوعات منابع مدینه‌شناسی بوده است. در منابع عربی به این ستونها اسطوانه و اساطین می‌گویند. در این میان، برخی ستونها به دلایلی شهرت یافته‌اند که برخی از آنها عبارتند از:
– ستون حنّانه
گویند پیامبر(ص) هنگام خطبه‌های جمعه بدین ستون تکیه می‌داد و چون منبر مسجد را ساختند، این ستون را ترک کرد. بنابر برخی روایات، ستون به سبب فراغ پیامبر ناله‌ای سر داد و این باعث شهرت آن گشت. ستون از نخل بود و آن را دفن کردند. هم اکنون ستونی دیگر بر جایش قرار دارد.
– ستون توبه
ستون توبه یا ستون ابو لبابه که دومین ستون از سمت حجره یا قبر شریف و چهارمین ستون از سمت منبر است. علت اشتهار این ستون ماجرایی است که برای ابولبابه رفاعة بن المنذر پیش آمد. او به سبب خیانتی که در ماجرای بنی قریظه به پیامبر کرد، ده روز خود را به ستون مسجد النبی بست تا این که سرانجام آیه ای(سوره الأنفال، آیه۲۷) در قبول توبه او نازل شد.
– ستون محرس
نام دیگر این ستون، ستون امیر المومنین علی بن ابی طالب است. در علت نامگذاری این ستون گفته‌اند که در آغاز حضور پیامبر(ص) در مدینه که بیم سوء قصد به جان پیامبر(ص) وجود داشت، امام علی(ع) در کنار این ستون می‌نشست و از پیامبر(ص) حراست و نگهبانی می‌کرد تا اینکه آیه ۶۷ سوره مائده نازل شد و پیامبر(ص) علی را از این کار بازداشت. نقل شده که امام علی(ع) در کنار این ستون نماز می‌خواند.
مِنبر پیامبر
پیامبراکرم(ص)در آغاز، هنگام سخنرانی در مسجد مدینه به درخت خرما تکیه می‌داد. سپس در سال هفتم یا هشتم هجری منبری برای ایشان ساخته شد. این منبر دو پله و جایی برای نشستن داشت و روایاتی از پیامبر(ص) در فضیلت آن در منابع ذکر شده است. همین منبر پس از وفات پیامبر در مسجد ماند و خلفا و حاکمان مدینه در دوره‌های بعدی تنها تغییراتی در آن دادند از جمله معاویة بن ابی سفیان، چهار پله دیگر بر آن افزود. در دوره عباسی نظر به قدمت منبر، آن را عوض کردند و منبری دیگر بر جایش نهادند. منبری که امروزه در مسجد النبی وجود دارد، به دستور سلطان مراد عثمانی در سال ۹۹۸ق. ساخته شد. این منبر دوازده پلّه دارد و یک اثر تاریخی و هنری محسوب می‌گردد.
محراب‌های مسجد النبی
در مسجد النبی چند محراب وجود داشته یا دارد که مشهورترین آنها در ذیل آمده است. گفتنی است که دو محراب دیگر در سمت قبله یکی محراب عثمانی منسوب به سلاطین عثمانی که هم اکنون امام مسجد در آنجا می‌ایستد و نماز را امامت می‌کند و دیگری محراب سلیمانی(ساخته شده در: ۸۶۰ق.) به نام سلطان سلیمان عثمانی نیز هم اکنون در مسجد وجود دارد.
– محراب پیامبر
در مسجد النبی جایی است که محرابی بر آن ساخته‌اند؛ اما پیامبر اکرم(ص) محرابی در مسجد نداشته و این محراب در سالهای بعد از او و گویا در زمان عمر بن عبدالعزیز در محلی که پیامبر نماز می‌گزارد، ساخته شد و احترام و قداست این محراب به همین سبب است.
– محراب تهجّد
محراب تهجّد، که هم اکنون موجود نیست، مکانی در کنار ستونی با همین نام بوده است. پیامبر اکرم(ص) برای نماز شب و تهجد(عبات و شب زنده‌داری) کنار این ستون می‌ایستاده و در قرون بعدی، به یاد و احترام پیامبر(ص)، محرابی در اینجا ساختند که به محراب تهجد معروف شهرت یافت و در دوره آل سعود، آن را برچیدند.
– محراب فاطمه(س)
این محراب در جنوب محراب «تهجّد»، داخل مقصوره، یا خانه حضرت فاطمه(س) قرار دارد که به مسجد ملحق شده است و نمای آن از پشت پنجره‌های فعلی مسجد پیدا است. در روایات از این محراب یاد شده از جمله: امام حسن مجتبی(ع) فرموده است: «مادرم فاطمه را شب جمعه ای در محرابش دیدم که تا صبح ایستاد و نام مردان و زنان مؤمن را به زبان آورد و برایشان دعا کرد. گفتم: مادر! چرا برای خود دعا نکردی؟ فرمود: پسرم! اوّل همسایه و سپس اهل خانه.»
