زمانیکه ازدواج وارد فاز جدیدی می‌شود

در این مرحله، خانواده داماد برای نشان دادن اینکه از این پس این دختر عروس خانواده آنان است، یک کله قند، یک روسری به همراه یک انگشتر به رسم نشان به خانه دختر می‌برند و این یعنی دیگر خانواده دختر نباید پذیرای خواستگاری جدید باشد.

بعد از بردن نشان، نوبت به مراسم شیرینی‌خوران زنان می‌رسد که این مرحله را می‌توان با جشن نامزدی در مناطق دیگر ایران مترادف دانست، مرحله‌ای قبل از شرعی شدن ازدواج که صرفا به منظور آشنایی بیشتر زنان دو خانواده با هم برگزار می‌شود.

در این میان، رسمی در استان همدان و به خصوص مناطق ترک‌نشین وجود دارد که در مناطق دیگر کمتر شاهدش هستیم و آن مراسمی است به نام «قند شکستن». در این مراسم که در خانه دختر برگزار می‌شود، مردان دو طایفه حضور دارند و مراسم هم بدین ترتیب برگزار می‌شود که مردان خانواده داماد کله قندی بزک کرده را به نشانه شیرینی این وصلت به خانه عروس می‌برند و مهمان خانواده عروس می‌شوند.

در این مراسم که معمولا با حضور جمع اندکی از بزرگان و بستگان نزدیک دو طرف برگزار می‌شود، پیری از بزرگان خانواده داماد کله‌قند را می‌شکند تا زندگی این دو جوان شیرین شود. در این میان، هرکس زیرک‌تر باشد و کله‌قند شکسته شده را تصاحب کند یک پیراهن از داماد خلعتی می‌گیرد. این یکی از بخش‌های جذاب مراسم قند شکستن است که خنده و شادی را بر فضای مراسم جاری می‌کند.

چنان‌که از ظاهر صمیمی این مراسم برمی‌آید، می‌توان هدف اصلی آن را آشنایی مردان دو خانواده با یکدیگر در فضایی شاد و صمیمی تعبیر کرد. بعد از مراسم شکستن قند، نوبت به شرعی شدن ازدواج و مراسم عقد می‌رسد. این مراسم عموما در روزهای نزدیک به جشن عروسی برگزار می‌شود و در پاره‌ای موارد نیز، آن را مدتی قبل از عروسی برگزار می‌کنند. البته طول کشیدن دوران نامزدی چندان در این منطقه مرسوم نیست.

در مورد مراسم عقد و جاری شدن صیغه عقد، چیزی بیشتر از آنچه در همه جای ایران می‌توان دید در این منطقه وجود ندارد، چراکه قوانین کشور و لزوم ثبت رسمی ازدواج اجازه اجرای آیین‌های سنتی را به این مراسم نمی‌دهد.

مراسم جهازبران سنت دیگری است که معمولا در آستانه جشن عروسی برقرار می‌شود و در آن خانواده عروس جهیزیه‌ای را که برای او تدارک دیده‌اند طی یک مراسم به خانه تازه‌عروس و داماد می‌برند و با همکاری زنان دو خانواده، جهیزیه را در این خانه نوبنیان قرار می‌دهند و با گذاشتن هر شیء در جای خود، طی یک مشارکت جمعی خانه تازه‌عروس و داماد را آذین می‌کنند.

 البته در بخش‌هایی از منطقه همدان مرسوم است که خانواده داماد خرج تامین جهیزیه را می‌دهد یا لااقل در خرید جهیزیه با خانواده عروس همراه می‌شود و طی آنچه توافق می‌کنند کالاهایی را به عنوان جهیزیه در اختیار خانواده عروس قرار می‌دهد. از اینجا به بعد، نوبت به سنت‌های مربوط به جشن عروسی می‌رسد. 

«صلاح با قوم» اولین بخش از سنت‌های مربوط به جشن عروسی است که معمولا سه- چهار شب قبل از عروسی در خانه عروس و داماد به صورت جداگانه برگزار می‌شود و طی آن، هر خانواده افراد اهل صلاح قوم خود را دعوت می‌کند تا در مورد چند و چون عروسی، کسانی که باید دعوت شوند و طرز تامین وسایل مورد نیاز عروسی با یکدیگر مشورت کنند.

اگر بنا بر نوشته شدن کارت دعوت برای مهمانان عروسی باشد، در این شب نوشته می‌شود و هرکدام از اعضای فامیل با توجه به شناختی که دارد مسئول دعوت گروهی از مهمانان می‌شود. 

در مرحله بعد که دو شب مانده به عروسی در خانه داماد برگزار می‌شود، یک گردهمایی کوچک از اعضای نزدیک خانواده داماد شکل می‌گیرد و در آن اعضای خانواده با شادی و پایکوبی به استقبال جشن عروسی می‌روند.

در این مراسم، معمولا دوستان صمیمی داماد نیز دعوت می‌شوند تا در کنار او باشند. می‌گویند گردهمایی کوچک، چراکه در زبان ترکی اصطلاحی که برای مراسم این شب به کار برده می‌شود «بالا ییقیناق» است که نزدیک‌ترین واژه معادل برای آن در زبان فارسی همان گردهمایی کوچک است.

یکی از سنت‌هایی که از گذشته برجای مانده «انار زدن» پیش پای عروس است. هنگامی که عروس می‌خواهد وارد خانه جدید خود شود، داماد بر بالای بام آن خانه می‌رود، روبه‌روی قبله می‌ایستد و چند دانه انار و سیب به همراه چند شاخه نبات وسط مهمانان پایین بام پرتاب می‌کند. این سنت هم از آن دست سنت‌هایی است که مانند قند شکستن شور و هیجان خاصی به مراسم می‌دهد.

یکی از سنت‌هایی که در سایر نقاط ایران کمتر مشابه آن دیده می‌شود مراسمی است که یک شب قبل از عروسی یعنی همزمان با جشن حنابندان اجرا می‌شود و چون در خانه داماد برپاست، به آن حنابندان نمی‌گویند، چراکه حنابندان مخصوص مراسمی است که یک شب مانده به جشن عروسی در خانه عروس برگزار می‌شود.

نام این مراسم که همزمان با حنابندان در خانه داماد برگزار می‌شود، در ترکی «ییقیناق» است به معنای گردهمایی. اهمیت این سنت از آنجاست که در آن داماد تمام دوستان دوره مجردی خود را دعوت می‌کند تا یک شب قبل از ازدواج و تأهل، با آنان و دنیای مجردی خداحافظی کند.

این مراسم که عموما شلوغ‌تر و پرهیجان‌تر از سایر مراسم عروسی است، با استقبال بیشتری از سوی جوانان مواجه می‌شود. مصادف با این مراسم در خانه عروس سنت دیگری اجرا می‌شود و آن حنابندان است که در آن طایفه داماد طبقی از پیش آماده که حنا در آن قرار دارد به خانه عروس می‌برند و بر دستان عروس حنا می‌گذارند تا رنگ سرخ و نشان تاهل را بر دستان او بگذارند.

مردان خانواده داماد کله قندی بزک کرده را به نشانه شیرینی این وصلت به خانه عروس می‌برند و مهمان خانواده عروس می‌شوند. در این مراسم پیری از بزرگان خانواده داماد کله‌قند را می‌شکند تا زندگی این دو جوان شیرین شود.

 بعد از گذاشتن حنا بر دستان عروس، طبق حنا به خانه داماد برمی‌گردد و داماد به همراه ساقدوش و سلدوش خود طبق را در میان مهمانانش می‌چرخاند تا از آنان با نشانی سرخ از ازدواج خود پذیرایی کند.

این مراسم عموما بعد از صرف شام آغاز می‌شود و تا پاسی از شب با شادی و پایکوبی جوانان ادامه دارد. بالاخره نوبت به روز عروسی می‌رسد. مهمانانی که از شهرها و روستاهای دور می‌آیند ناهار را در خانه داماد مهمان ‌می‌شوند و بعد از آن، نوبت به اجرای مراسمی دیگر می‌رسد، سنتی که تنها مربوط به این منطقه ایران نیست و سابق بر این، در همه جای ایران مرسوم بوده، اما امروز کمتر نشانی از آن مانده و آن چیزی نیست جز مراسم لباس دامادی.

دم غروب که حیاط خانه داماد شلوغ می‌شود و دوستان و آشنایان جمع می‌شوند، طبق‌های لباس داماد، از پیراهن و کت وشلوار گرفته تا زیرپوش و کفش، در طبق‌های متعدد تزئین شده از خانه عروس به خانه داماد آورده می‌شود و آن را در میان پایکوبی مهمانان می‌چرخانند و هرکس که طبق در دست دارد از داماد شاباش می‌گیرد. طبق‌ها را معمولا خانواده عروس می‌آورند و بر سر می‌چرخانند و سپس به دوستان و خانواده داماد واگذار می‌کنند.

جماعت دور داماد حلقه می‌زنند و رخت دامادی تحفه آمده از خانه عروس را بر تن او می‌کنند تا برای جشن عروسی آماده شود.

  بعد از صرف شام در خانه عروس و داماد اعضای هر دو خانواده آماده می‌شوند تا با بردن عروس به خانه نو جشن عروسی را پایان دهند. قبلاً‌ رسم بود که بزرگان طایفه داماد به دنبال عروس می‌رفتند و او را به خانه داماد می‌آوردند. در آستانه در خانه داماد، عمو و دایی عروس دستان عروس را می‌گرفتند و او را به درون خانه بدرقه می‌کردند. یکی از سنت‌هایی که از گذشته برجای مانده «انار زدن» پیش پای عروس است.

هنگامی که عروس می‌خواهد وارد خانه جدید خود شود، داماد بر بالای بام آن خانه می‌رود، روبه‌روی قبله می‌ایستد و چند دانه انار و سیب به همراه چند شاخه نبات وسط مهمانان پایین بام پرتاب می‌کند. این سنت هم از آن دست سنت‌هایی است که مانند قند شکستن شور و هیجان خاصی به مراسم می‌دهد.

بعد از پایان مراسم انار زدن، عروس به خانه نوبنیان خود ‌می‌رود و داماد به خانه‌ای دیگر تا برای آخرین بار با دوستان و آشنایان دوره مجردی خود خداحافظی کند و عسل شیرین آغاز تاهلش را بخورد. در این مراسم که نام آن را «عسل‌خوران» باید گذاشت، ابتدا داماد یک قاشق از عسلی که از خانه عروس آمده می‌خورد و بعد، آن عسل در میان مهمانان گردانده می‌شود تا همه کام خود را با آن شیرین کنند.

روز بعد از جشن عروسی، روز «ناهار عروس» است و «پاتختی» که اولی در مناطق دیگر کمتر مرسوم است و دومی کمی شناخته شده‌تر. ناهار عروس از خانه مادرش می‌آید و سفره‌ای رنگین و متنوع از چندین نوع غذاست که مادر عروس روز اول زندگی به دخترش پیشکش می‌کند.

پاتختی یا «مادر زن، سلام» هم چنان‌که در جاهای دیگر مرسوم است، اولین دیدار تازه عروس و داماد از خانه مادری عروس است که در آن اقوام نزدیک داماد به همراه تازه عروس و داماد به خانه مادر زن دعوت می‌شوند.

آخرین مرحله از سنت‌های ازدواج در همدان و به خصوص مناطق ترک‌نشین مراسم پاگشاست، مراسمی که دو شب بعد از عروسی برگزار می‌شود و در آن بستگان عروس به صرف شام، میهمان خانه پدری داماد می‌شوند تا پاگشا شوند برای رفت و آمدهای آینده و ارتباط صمیمی‌تر با خانواده داماد.

این بود داستان سنت‌های ازدواج در شهری که هنوز می‌توان از روستاهای آن صدای سرنا و دهل شنید و پای قصه عاشق‌ها نشست.