در ایران جشن های باستانی فراوانی وجود دارد از جمله جشن تیرگان در 13 تیرماه هر سال برگذار میشود.
جشن تیرگان در زمان قدیم یکی از مهم ترین جشن ها در سرزمین های پارس بوده است، داستان ها و روایات زیادی درباره جشن تیرگان وجود دارد، در ادامه بیشتر با جشن تیرگان در 13 تیر ماه آشنا می شویم.
سایت تالاب: فرهنگ ایرانی پر است از جشنها و آئین هایی که به مناسبتهای گوناگون و در فصلهای مختلف سال برگزار می شده است ؛ آن چه که در اغلب این جشنها به چشم میخورد نوعی شادی درونی و نشاط گروهی است.
این نشات، با ذات ایرانیان قرین گشته و باعث شده است که حتی آئین های سوگواری نیز از شور و نشاط خالی نباشند.یکی از این آئینها که البته امروزه به بوته فراموشی سپرده شده است جشن تیرگان میباشد که ایرانیان باستان ان را در روز سیزدهم تیر برگزار می کردند. در واقع جشن فرخنده تيرگان آغاز ان از روز تير از ماه تير میباشد و به مدت ۹ روز ادامه دارد.
جشن تيرگان به همراه نوروز و مهرگان و سده از جمله مهمترين جشنهای ايرانيان است که در گذشته برای ايرانيان اهميت وافری داشت و اين جشن را با شکوه و زيبا برگزار میکردند در مورد فلسفه جشن تيرگان دو روايت جالب است روايت اول مربوط به قهرمان ملی ايرانيان آرش است که تقريبا همه ی ی ما با ان آشنا هستيم.
ميان ايران و توران سالها جنگ وستيز بود در نبرد ميان افراسياب و منوچهر شاه ايران ،سپاه ايران شکست سختی می خورد اين واقعه در روز اول تير اتفاق می افتد و در گذشته اين روز برای ايرانيان عزای ملی بود و جالب است بدانيد هنوزم ديدار از خانواده های عزادار در اين روز ميان زرتشتيان رايج است.
سایت تالاب : سپاه ايران در مازندران به تنگنا می افتد سرانجام دو سوی نبرد به سازش در آمدند و برای آنکه مرز دو کشور مشخص شود و ستيز از ميان بر خيزد ،پذيرفتند از مازندران تيری به جانب خاور پرتاب کنند هر جا تير فرو آمد همان جا مرز دو کشور باشد و هيچ يک از دو کشور از آن فراتر نروند تا در اين گفتوگو بودند فرشته زمين اسفنديارمذ پديدار شد و فرمان داد تير و کمان آوردند.
آرش در ميان ايرانيان بزرگترين کماندار بود و به نيروی بی مانندش تير را دورتر از همه ی ی پرتاب می کرد. فرشته زمين به آرش گفت تا کمان بردارد و تيری به جانب خاور پرتاب کند.آرش دانست که پهنای کشور ايران به نيروی بازو و پرش تير او بسته است و بايد توش و توان خود را در اين را بگذارد.
آرش خود را آماده کرد عریان شد و بدن خود را به شاه و سپاهيان نمود و گفت ببينيد من تندرستم و گژی در وجودم نيست ولی می دانم چون تير را از کمان رها کنم همه ی ی نيرويم با تير از بدن بيرون خواهد آمد.
ان گاه آرش تير و کمان را برداشت و بر بلندای کوه دماوند بر آمد و به نيروی خداداد تير را رها کرد و خود بی جان بر زمين افتاد«درود بر روان پاکش».هرمز خدای بزرگ به فرشته باد فرمان داد تا تير را نگهبان باشد و از آسيب نگه دارد.
تير از بامداد تا نيمروز در آسمان می رفت و از کوه و در و دشت می گذشت تا در کنار رود جيهون بر تنه درخت گردويی که بزرگتر از آن در گيتی نبود ؛نشست .ان جا را مرز ايران و توران جای دادند و هر سال به ياد ان جشن گرفتند. جشن تيرگان در ميان ايرانيان از اين زمان پديدآمد.
اما روايت دوم که مربوط به فرشته باران يا تيشتر میباشد و نبرد هميشگی ميان نيکی و بدی :««تيشتر فرشته باران است که در ده روز اول ماه بصورت جوانی پانزده ساله در می آيد و در ده روز دوم بصورت گاوی نر و در ده روز سوم به صورت اسب.تيشتر به شكل اسب زيباي سفيد زرين گوشي، با ساز و برگ زرين، به درياي کيهاني فرو رفت.
در آنجا با ديو خشکسالی «اپوش» كه به شكل اسب سياهي بود و با گوش و دم سياه خود ظاهري ترسناك داشت، رو به رو شد. اين دو به مدت سه شبانه روز بايکديگر به نبرد بر خواستند و تيشتر در اين نبرد شکست میخورد به نزد خدای بزرگ آمده و از او ياری و مدد می جويد و به خواست و قدرت پروردگار اين بار بر اهريمن خشکسالی پيروز میگردد و آب ها توانستند بي مانع به مزارع و چراگاه ها جاري شوند.
آئین های جشن تیرگان
در برگزاری جشن تیرگان آئین های مخصوصی اجرا می شده است که از جمله آن ها می توان به آب پاشی، فال کوزه و دستبند تیر و باد اشاره کرد.
– آبپاشی
یکی از آئین های جشن تیرگان آب پاشی بوده است.جشن تیرگان در کنار آبها، همراه با مراسمی وابسته با آب و آب پاشی و آرزوی بارش باران در سال پیش ِرو همراه بوده و همچون دیگر جشنهایی که با آب در پیوند هستند، با نام عمومی «آبریزگان» یا «آب پاشان» یا «سر شوران» یاد شدهاست.
آبریزگان «آب پاشان» یکی از آئین های جشن تیرگان بوده است
– فال کوزه
یکی دیگر از مراسم جشن تیرگان مانند بسیاری از جشنهای ایرانی «فال کوزه» «چکُ دولَه» میباشد. روز قبل از جشن تیرگان، دوشیزهای را برمیگزینند و کوزه سفالی سبز رنگ دهان گشادی به او می دهند که «دوله» نام دارد، او این ظرف را از آب پاکیزه پر میکند و یک دستمال سبز ابریشمی را بر روی دهانه ان میاندازد آنگاه «دوله» را نزد همه ی ی کسانی که می برد که آرزویی در دل دارند و میخواهند در مراسم «چک دولَه» شرکت کنند
و انها جسم کوچکی مانند انگشتری، گوشواره، سنجاق سر، سکه یا مانند اینها در آب دوله میاندازند. سپس دختر دوله را به زیر درختی همیشه سبز چون سرو یا مورد میبرد و در انجا میگذارد. در روز جشن تیرگان و پس از مراسم آبریزان، همه ی ی کسانی که در دوله جسمی انداختهاند و نیت و آرزویی داشتنهاند در جایی گرد هم میآیند و دوشیزه، دوله را از زیر درخت به میان جمع میآورد.
در این فالگیری بیشتر بانوان شرکت میکنند و سال خوردگان با صدایی بلند به نوبت شعرهایی میخوانند و دختر در پایان هر شعر، دست خود را درون دوله میبرد و یکی از چیزها را بیرون میآورد، به این ترتیب صاحب ان جسم متوجه میشود که شعر خوانده شده مربوط به نیت، خواسته و آرزوی او بودهاست.
– دستبند تیر و باد
سایت تالاب: در آغاز جشن بعد از خوردن شیرینی، بندی به نام «تیر و باد» که از ۷ ریسمان به ۷ رنگ متفاوت بافته شدهاست به دست میبندند و در باد روز از تیرماه «۹ روز بعد» این بند را باز کرده و در جای بلندی مانند پشت بام به باد میسپارند تا آرزوها و خواسته هایشان را به عنوان پیامرسان به همراه ببرد. این کار با خواندن شعر زیر انجام میشود: تیر برو باد بیا غم برو شادی بیا محنت برو روزی بیا خوشه مرواری بیا.
تیرگان در همه ی ی شهرها در یک تاریخ برگزار نمی شود. «گاهشماری یکپارچه ی دین های ایران»؛ تاریخ برگزاری جشن تیرگان را دهم تیرماه میداند. «انجمن کوهنوردان ایران» در روز سیزدهم تیرماه تیرگان در دامنه های دماوند در شهررینه، لاریجان آمل برپا میکنند.
در فراهان مردم این جشن را در روز آغاز تابستان و بیشتر در ستایش از گندم و به عنوان جشنی برای برداشت گندم برگزار میکنند. در جاهای دیگری مثل مازندران، تیرگان به «تیرماه سیزده شو» معروف است و در شب سیزدهم آبان، جشن ان برگزار میشود.
در اردهال، مردم تیرگان را در سیزدهم مهرماه جشن میگیرند. مردم مهدی شهر سنگسر این جشن را با نام «تیر مو ای سیزده» و در روز ۲۲ آبان ماه برپا میکنند و در ان؛ خوراکی ای به نام «سیزده تامو» می پزند.
ارمنیان اصفهان جشن تیرگان را در روز سیزدهم ژانویه برگزار میکنند. زرتشتیان شهر های تهران، کرج، یزد، میبد، اردکان، کرمان، بم، شیراز، اصفهان، اهواز، منطقه زلف آباد اراک و کشورهایی مثل سوئد، تورنتو و کشور کشور آمریکا نیز تیرگان را جشن میگیرند.
یازدهمین جشن تیرگان در بخش رینه آمل برگزار شد، این جشن همه ی ی ساله برای دوستاران طبیعت و برپایی دماوند تشکیل میشود.