۲۸ اردیبهشت روز بزرگداشت حکیم عمر خیام بنیانگذار تقویم کنونی
روز بزرگداشت حکیم عمر خیام
28 اردیبهشت ماه بزرگداشت حکیم عمر خیام ,هر ساله چنین روزی بـه عنوان روز بزرگداشت حکیم عمر خیام گرامی داشته می شود .
بـه مناسبت روز بزرگداشت این بزرگمرد ،ر برای شـما دوستان عزیز چکیده از بیوگرافی حکیم عمر خیام را گرد هم آورده ایم لطفا تا پایان این مقاله با ما همراه باشید .
تاریخچه ی جامع خیام نیشابوری
ابوالفتح الدین عمر بن ابراهیم نیشابوری مشهور بـه خیام از برجسته ترین حکما و ریاضی دانان جهان اسلام درسال ۳۲۹ ه.ق در نیشابور دیده بـه جهان گشود.
حکیم عمر خیام وی پس از طی تحصیلات در حوزه ای مختلف در رشته ریاضیات و نجوم تبحر خاصی یافت ودر این حوزه شیوه هاي خاصی را در حل مسایل مختلف ابداع کرد . حکیم عمر خیام بـه دلیل تبحر و دانش عظیمی کـه دراین دو علم بدست آورده بود ؛ ملکشاه سلجوقی او را بـه سوی در بار فراخواند و او را در صدر نشاند .
خیام در نزد ملکشاه دست بـه انجام کارهای علمی بسیاری زد کـه از میان انها می توان بـه نگارش تقویم جلالی اشاره کرد.
حکیم عمر خیام بنا بـه در خواست ملکشاه رصدخانه ملکشاهی را ساخت ودر صدد اصلاح تقویم موجود بر آمد . تقویم جلالی او کـه امروزه در بین ایرانیان رواج دارد از چنان اعتباری بر خوردار اسـت کـه تاکنون کمتر بـه ان ایراد وارد شده اسـت.
تقویم ایرانی پیش از خیام
«پیش تر شش گونه تقویم در حوزه تقویم مسیحی مورد لحاظ قرار میگرفت کـه تقویم “چرخه خورشیدی” کـه مبدا ان سال ۵۷۷۷ قبل از میلاد اسـت ؛ قدیمی‌ترین انها بـه شمار می‌رود . همچنین تقویم دوره ژولیان با مبدا ۴۷۱۴ قبل از میلاد از ان جمله اسـت . تقویم دیگر تقویم ژولیان اسـت کـه مبدا ان سال ۴۵ قبل ازمیلاد اسـت.
دیگری تقویم سزار اسپانیا اسـت با مبدا سال ۳۸ پیش از میلاد اسـت . مبدأ تاریخ اکسیون هم سال اول قبل از میلاد اسـت والبته مبدأ تقویم پیسا نیز سال یک قبل از میلاد اسـت. در حال حاضر در غالب کشور هاي جهان تقویم گریگوری حاکم اسـت و بیشتر کشورها بـه منظور تطبیق خود با مبنای اقتصادی دیگر کشور این تقویم را مبنای کار خود قرار داده اند.
سال قمری ده روز و شش ساعت و یازده ثانیه کوتاهتر از سال شمسی اسـت. با تنظیم تقویم جلالی مقرر شد کـه هر چهار سال یک روز بر تعداد روزهای سال بیفزایند و سال چهارم را ۳۶۶ روز حساب کنند و پس از هر ۲۸ سال « هفت دوره چهار ساله » بـه جای آنکه بـه آخرین ماه سال یک روز بیافزایند این روز را در اولین دوره بعد یعنی دوره نهم اضافه کنند . بـه این ترتیب سال جلالی نزدیکترین سال های جهان بـه سال شمسی شد . سال شمسی حقیقی ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و ۶۴ ثانیه اسـت.»
حکیم عمر خیام را امروزه بیشتر بـه دلیل اشعارش می شناسند . این دانشمند بر جسته جهان اسلام درسال ۵۱۷ ه.ق چشم از جهان فرو بست .
شاید این بزرگمرد رابا یان شعر نیز بشناسید :
برخیز و مخور غم جهان گذران
بنشین و دمی بـه شادمانی گذران
در طبع جهان اگر وفایی بودی
نوبت بتو خود نیامدی از دگران
««حکیم عمر خیام»»
حکایتی از خیام
در حکایتی آمده اسـت کـه روزی خیام بر شهاب‌الاسلام عبدالرزاق پسر ابوالقاسم عبدالله بن علی وزیر سلجوقی و برادرزاده نظام‌الملک وارد شد کـه در ان مجلس از اختلاف قرائتها در مورد آیه‌ای از قرآن سخن میگفتند کـه خیام نیز وجهی از این قرائتها را بر وجوه دیگر ترجیح داد.
خیام را تالی و پیرو ابوعلی‌سینا در علوم حکمت دانسته‌اند کـه در رساله‌ای بـه نام کون و تکلیف کـه درسال ۴٧٣ هجری در جواب ابونصر نسوی شاگرد ابن سینا تقریر کرده، از شیخ با عنوان معلم من و افضل‌المتاخرین یاد کرده اسـت. قدیمی‌ترین ماخذی کـه از خیام نامی بـه میان آورده، کتاب چهار مقاله نظامی عروضی اسـت کـه درسال ۵٠۶ در کوی برده‌فروشان بلخ او را دیده اسـت. در ادامه نیز بـه قولی از خواجه عمر خیام اشاره شده اسـت کـه میگفت:
گور من در موضعی باشد کـه هر بهاری شمال بر من گل‌افشان میکند و نظامی افزوده اسـت کـه وقتی درسال ۵٣٠ بـه نیشابور رسیده، چند سالی بوده کـه از وفات او گذشته اسـت. از همین روایت بـه مهارت خیام در علم نجوم نیز اشاره می شود. چنان کـه می گویند در کارهای بزرگ علمی مانند ترتیب رصد ستارگان و اصلاح تقویم بـه او رجوع می‌کرده‌اند.
از دیگر کسانی کـه علاوه بر نظامی عروضی او را در جوانی دیده اسـت، ابوالحسن زید بیهقی اسـت. او را فردی با ذکاوت نام برده‌اند کـه در اصفهان هفت بار کتابی را خوانده ودر بازگشت بـه نیشابور ان را کامل املا نموده اسـت. همچنین او را عاشق طبیعت، اما تندخو ذکر کرده‌اند کـه فطرتا مردی بدبین و محتاط بوده و از بحث کردن اجتناب می‌ورزیده اسـت.
در مورد دوری وی از بحث و مجادله بـه این حکایت اشاره می کنند کـه غزالی در باب تعیین جزیی از اجزاء فلک از او سؤالی کرد و خیام در جواب سخن او برای حفظ از نزاع، سخن را بـه درازا کشانیده اسـت. مشخص نیست کـه بـه حج رفته اسـت یا خیر، اما در مورد مسافر‌تهایش گفته‌اند کـه بـه سمرقند، بلخ، هرات، اصفهان و حجاز سفرهایی داشته اسـت.در گذشته بیشتر خیام نیشابوری بـه عنوان ریاضیدان و منجم مطرح بوده اسـت کـه با همکاری ابوالعباس لوکری و ابوالفتح خازنی زیج‌السنجری در نجوم را تالیف کرده اسـت.
وی رساله‌ای در معراج دارد و خطبه الغراء ابن سینا را بـه پارسی ترجمه کرده اسـت. از آثار مشهور او در ریاضی بـه رساله جبر و مقابله کـه بـه زبان فرانسوی نیز ترجمه شده اسـت، می توان اشاره کرد کـه غلامحسین مصاحب درسال ١٣٣۶ ان را ترجمه کرده اسـت.
همچنین کتابهای رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات الکتاب اقلیدس و کتابی در بیان دستور ارشمیدس و ترازوی او برای وزن کردن اشیاء با توجه بـه وزن هر کدام و رساله‌ی کوتاه در حل مساله‌ای جبری با ذکر ٢١ سوگند معادله جبری و چند اثر دیگر و شرح‌المشکل من کتاب الموسیقی کـه جلال‌الدین همایی ان را ترجمه کرده اسـت نیز از او اسـت. اثری با نام نوروزنامه در منشاء تاریخ و آداب جشن نوروز هم بـه او منسوب اسـت کـه در صحت انتساب ان بـه خیام تردید وجوددارد. همچنین مثلث پاسکال و دو جمله‌يي نیوتن نیز بـه او نسبت داده شده اسـت کـه قبل از آنان بـه آن ها پرداخته اسـت.
شهرت خیام نیشابوری
شهرت خیام در دوران زندگی او بیشتر در حکمت، طب، نجوم و ریاضیات بود، لیکن امروز او را در جهان بیشتر بـه سبب رباعیات فلسفی لطیفش میشناسند. این رباعیها بسیار ساده و دور از تصنع و تکلفند و با این حال مقرون بـه کمال فصاحت و بلاغت و شامل معانی عالی در الفاظ موجز و استوار اسـت.
خیام در ریاضیات چند اثر مشهور دارد کـه کتاب جبر و مقابله از همه ی مشهورتر اسـت. همچنین او مأمور اصلاح تقویم ایرانی شد و نیز رصدخانه ای را تأسیس کرد.
آرامگاه خیام نیشابوری
وفات خیام را درحدود سال 515 الی 525 ق گفته اند. مقبره حکیم عمر خیام نیشابوری در نیشابور در جوار امامزاده محمد محروق نیشابور، میعادگاه ادب دوستان و علاقمندان زبان و ادبیات پارسی اسـت.
آثار حکیم عمر خیام
بـه طور کلی :
1-میزان الحكمه«در فیزیك» 2_لوازم الامكنه«در هواشناسی» 3_رساله فی براهین علی مسائل الجبر و المقابله«در معادلات درجه سوم» 4_القول علی اجناس التی بالاربعا« نقش ریاضی در موسیقی» 5_رساله كون و تكلیف«حكمت آفريننده در خاق عالم» 6_رساله ای در بیان زیج ماكشاهی 7_رساله فی شرح ما اشكل من مصادرات كتاب اقلیدس«در خطوط موازی و نظریه ی نسبت ها» 8_رباعیات خیام
از آثار مشهور پارسی منسوب بـه عمر خيام، رساله نوروز نامه اسـت کـه با نثری ساده و شيوا، پيدايی نوروز و آداب برگزاری ان را در دربار ساسانيان بازگو نموده اسـت. او دراين رساله با شيفتگی تمام درباره آيين جهانداری شاهنشاهان کهن ايرانی و پيشه ها و دانش هايی کـه مورد توجه آنان بوده سخن رانده و تنی چند از شاهان داستانی و تاريخی ايران را شناسانده اسـت.
شعر خيام، در قالب رباعی، شعری کوتاه، ساده و بدون هنرنمايی هاي فضل فروشانه ودر عين حال حاوی معانی عميق فلسفی و حاصل انديشه آگاهانه متفکری بزرگ در مقابل اسرار عظيم آفرينش اسـت. تعداد واقعی رباعيات خيام را حدود هفتاد دانسته اند، حال ان کـه بيش از چند هزار رباعی بـه او نسبت داده می شود. در دنيای ادب و هنر بيرون از مرزها، خاصه در جهان انگليسی زبان، خيام مشهور ترين شاعر ايرانی اسـت کـه شهرتش از محافل علمی و ادبی بسيار فراتر رفته اسـت.
دستاوردهای حکیم عمر خيام در نجوم
حکیم عمر خيام بـه دعوت جلال الدين ملكشاه سلجوقي و وزيرش نظام الملك بـه اصفهان رفت تا سرپرستي رصدخانه ی اصفهان را بـه عهده گيرد. وي در مدت اقامت هجده ساله در اصفهان زيج ملكشاهي را تهيه كرد «زيج=زيگ،جدول محاسبات نجومي» ودر حدود سال 458 طرح اصلاح تقويم را تنظيم نمود و تدوينگر و بنيانگذار تقويم جلالي شد. دراين زمان خيام بـه عنوان اختربين در دربار مشغول بكار شد هرچند بـه اختربيني اعتقادي نداشت.پس از مرگ ملكشاه و كشته شدن نظام الملك ؛ خيام مورد بي مهري قرار گرفت و كمك مالي بـه رصدخانه قطع شد!
دستاوردهای حکیم عمر خيام در رياضيات
گفته می شود کـه خیام در دانش ریاضی، چهار قرن از زمان خودش جلو بود؛ چون یافته هایش در جبر، بیشتر بـه عصر دکارت و پاسکال و نیوتن مربوط می شود تا زمان خودش و این اسـت کـه باید او را بزرگترین ریاضی دان تمدن اسلامی بـه شمار آورد. کتاب «جبر و مقابله» او اثر مهمی اسـت کـه بـه چند زبان ترجمه شده اسـت. هم چنین این مسئله هم مشهور اسـت کـه خیام در هندسه بـه «اصل توازی» رسید. یعنی کشف کرد کـه از هر نقطه خارج از یک خط فقط می توان یک خط موازی با ان رسم کرد ودر جبر هم موفق بـه طبقه بندی و حل معادله هاي درجه اول و دوم و سوم شد.
خيام نيشابوري تحت حمايت و سرپرستي ابوطاهر،قاضي القضات سمرقند، كتابي درباره ی معادلات درجه سوم نوشت و از آجا كه با نظام الملك طوسي رابطه ی نيكويي داشت كتابش را بـه او هديه كرد. تحقيقات و مطالعات خيام در جبر در نوع خود تحسين برانگيز اسـت اما كشف دير هنگام رساله ی جبر او و همچنين توفيقات رياضيدانان دراين حوزه از رياضيات تنها موجب شگفتي انديشمندان بـه سبب جنبه ی تاريخي ان شد. اثبات اصل پنجم اقليدس كه شالوده ی هندسه ی اقليدسي اسـت از ديگر دستاوردهاي علمي عمر خيام بـه شمار ميرود.كشف و اثبات بسط دو جمله ای n^«a+b» و همچنين ابداع روشي در بدست آوردن ضرايب منجر بـه نام گذاري مثلث حسابي بهانه ای بود تا نام خيام در كنار نام بزرگان ديگري چون نيوتن و پاسكال بـه ثبت برسد.
یکی از محققان غربی «جورج سارتن درکتاب تاریخ علم» دراین باره نوشته اسـت: خیام اول کسی اسـت کـه بـه تحقیق منظم علمی در معادلات درجه اول، دوم و سوم پرداخته و طبقه بندی تحسین برانگیزی از این معادلات بـه دست داده اسـت. او در حل تمام صور معادلات درجه سوم منطقا تحقیق کرده و بـه حل هندسی ان ها توفیق یافته، چنان کـه رساله وی در علم جبر کـه مشتمل بر این تحقیقات اسـت، معرف یک فکر منظم علمی اسـت و این رساله یکی از برجسته ترین آثار قرون میانه و احتمالا برجسته ترین ان ها دراین علم اسـت.
رباعیات خیام
در مورد رباعیات خیام کـه در زمان حاضر بـه آن ها شهرت دارد، باید گفت: بـه واسطه تعصب مردم و افکار فلسفی خاص خیام تنها عده‌ای از دوستان و نزدیکان او میدانستند کـه او شاعر اسـت و رباعیات نیز پس از مرگ او منتشر شده اسـت. درکتاب نزهه‌الارواح شهر زوری از شعر خیام سخن گفته شده کـه ٧٠ یا ٨٠ سال پس از مرگ خیام نوشته شده اسـت. همچنین درکتاب مرصادالعباد نجم‌الدین رازی نیز از دو رباعی او یاده شده اسـت.
با توجه بـه این‌که محیط اجتماعی قرن پنجم برای جولان افکار فلسفی خاص، بـه مراتب نامساعد‌تر از قرن سوم و چهارم بوده و میدان نیز برای واعظان و محدثان فراخ‌تر گردیده اسـت و رواج عقاید تعبدی بازار فلسفه را کساد و تعصبهای مذهبی بـه آزادی فکر غلبه داشته، خیام ترجیح داده اسـت از فلسفه خود حرفی بـه میان نیاورد.
