به مناسبت روز جهانی تالاب ها (13 بهمن برابر با 2 فوریه)
به مناسبت روز جهانی تالاب ها
13 بهمن مصادف با 2 فوریه، روز جهانی تالاب ها نام گرفته است. درسال 1349 خورشیدی در چنین روزی در شهر رامسر، معاهده اي جهانی برای حفاظت از تالاب ها به تصویب رسید که به کنوانسیون رامسر مشهور است.
این پیمان تماما با تلاش و پیگیری هاي اسکندر فیروز، ریس وقت سازمان محیط زیست ایران تهیه شد. به او لقب پدر تالاب ها را داده اند چرا که اگر او نبود شاید تمامی تالاب هاي امروز ایران که به سختی نفس می‌کشند، به مرداب تبدیل گشته بودند.
تالاب ها از جمله مولد ترین محیط هاي کره زمین است به صورتی که میتواند زیستگاه تعداد زیادی از پرندگان، جانوران، حیوانات و گیاهان مختلف بسیاری باشد. تالاب ها همچنین نقش بزرگی در اکوسیستم و حیاط بشری را دارا هستن بعنوان مثال برنج یکی از محصولات رایح تالابی، غذای بیش از نیمی از ساکنان زمین را فراهم می آورد.
از کنوانسیون رامسر میتوان بعنوان قدیمی‌ترین معاهده ي بین المللی با تاکید بر حفاظت از محیط زیست در جهان نام برد. طرف هاي معاهده دراین کنوانسیون موظفند که تالاب هاي حائز اهمیت خودرا تعیین و با مدیریت صحیح بکوشند تا تعداد پرندگان آبزی را در تالاب هاي ذکر شده افزایش دهند و منطقه رابه اکوسیستمی مفید و تحت حمایت تبدیل کنند.
این در حالیست که ارزش اکولوژیک تالاب ها برای کشورها ۱۰ برابر جنگل ها و ۲۰۰ برابر زمین هاي زراعی است.
امروزه اما حال تالاب هاي ایران هیچ خوب نیست. چه تالاب هایي مانند بختگان،طشک، کم جان، کافتر، مهارلو، ارژن، پریشان، گاوخونی، هامون، جازموریان، میقان، که در اقلیم خشک و نیمه خشک کشور قراردارند چه آنهایی که در مناطق مساعد تر و نوار شمالی کشور قرار گرفته اند مانند تالاب انزلی، بوجاق، گمیشان، الماگل، آلاگل، زریوارو … وضعیت ناگواری دارند.
امید است که بیشتر شاهد وجود انسانهایی همچو اسکندر فیروز باشیم و کمتر شدن سدهایی که به بهانه آبادانی و توسعه، سبب مرگ تالاب ها و تشدید فرایند مخرب بیابان زایی شده اند. تالاب ها و اکوسیستم هایي که روزگاری بهشت پرندگان و جانداران و گیاهان متفاوتی بوده اند اما امروزه از آن ها با نام مرداب یاد میشود.
حتما بخوانید: پاکسازی تالاب قنبرآباد از اشغال به مناسبت روز جهانی تالاب ها (عکس)
ارزش هاي تالاب ها:
تالاب ها از جمله مولدترین محیط هاي جهان هستند. برای مثال، برنج یکی از محصولات رایج تالابی، غذای نیمی از جمعیت جهان را تأمین میکند. این اکوسیستم ها گهواره هاي تنوع زیستی دنیا هستند که با فراهم ساختن آب و قابلیت زادآوری اولیه نقش مهمی در بقای گونه هاي بی شماری از گیاهان و جانوران وابسته بخود ایفا میکنند.
تالاب ها از اجتماعات انبوه گونه هاي پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و بی مهرگان حمایت میکنند. از بین ۲۰ هزار گونه مختلف ماهی در سطح جهان، بیش از ۴۰ % انها در آب هاي شیرین «تالاب ها» زندگی میکنند. تالاب ها ذخیره گاه هاي بسیار مهمی از مواد ژنتیکی «وراثتی» گیاهی نیز محسوب میشوند.
اقتصاددانان و دانشمندان بطور روزافزون در زمینه محاسبه و مطالعه ارزشها و خدمات اکوسیستمی محیطهای طبیعی از جمله تالاب ها مشغول بکار هستند. این وظیفه دشوار با تقریب ها و تردیدهای فراوانی همراه است. عده اي از مطالعات اخیر نشان میدهد که اکوسیستمها سالیانه حداقل ۳۳ تریلیون دلار ارزش خدماتی بوجود می آورند که ۹/۴ تریلیون دلار ان از طریق تالاب ها تأمین میشود.
تأثیر و تأثر متقابل اجزای فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی یک تالاب مثل خاک، آب و گیاهان و جانوران، عملکردهای حیاتی متعددی برای تالاب ایجاد میکند. از جمله: ذخیره سازی آب، حفاظت در مقابل طوفان و کاهش تخریب سیل، تثبیت خطوط ساحلی و مهار فرسایش، تزریق مجدد آب هاي زیرزمینی «جابجائی آب از تالاب به درون سفره هاي زیرزمینی»؛ تخلیه آب هاي زیرزمینی «جابجائی آب به سوی بالا و تبدیل ان به آب هاي سطحی»؛ پالایش آب از طریق تثبیت عناصر محلول، رسوبات و دیگر آلودگی ها و تعدیل آب و هوای محلی.
از میان ارزشهای اقتصادی متعدد تالاب ها، میتوان به حفظ ذخایر ژنی گیاهی و جانوری، تأمین آب «کیفی و کمی»؛ آبزی پروری «بیش از دوسوم از برداشت محصول ماهی جهان به سلامت مناطق تالابی بستگی دارد»؛ تولید محصولات کشاورزی «از طریق تأمین آب و عناصر غذایی»؛ تولید چوب، تأمین انرژی، تولید مواد لجنی و گیاهی، حمل و نقل و کاربردهای تفریحی و گردشگری «توریستی» اشاره کرد.
علاوه بر این تالابها بعنوان بخشی از میراث فرهنگی بشر اهمیت ویژه اي دارند. با باورهای جهان شناسی و مذهبی رابطه داشته، منشاء تعالی زیبایی شناختی میشوند، پناهگاه هایي برای حیات وحش ایجاد نموده و شالوده سنن مهم بومی را شکل می‌دهند.
انواع تالاب ها:
انواع تالاب با توجه به تعریف کنوانسیون رامسر بشرح زیر می‌باشد:
الف» تالابهای دریایی و ساحلی:
مانند آب هاي دریایی کم عمق دائمی، بسترهای دریایی زیر جذر و مدی، سواحل دریایی صخره اي، سواحل ماسه اي، قلوه سنگی یا سنگریزه اي، ماندابهای بین جذر و مدی، غارهای آهکی و دیگر سیستمهای هیدرولوژیک زیرزمینی، دریایی و ساحلی
ب» تالابهای داخل خشکی:
مانند دلتاهای درون خشکی دائمی، رودخانه ها، نهرها، رودخانه هاي فصلی، جویبارها و نهرها، دریاچه هاي آب شیرین دائمی «بزرگ‌تر از هشت هکتار»؛ دریاچه هاي آب شیرین فصلی «بزرگ‌تر از هشت هکتار»؛ دریاچه هاي شور، لب شور و قلیایی دائمی، ماندابها و حوضچه هاي شور، لب شور و قلیایی دائم، غارهای آهکی و دیگر سیستم هاي هیدرولوژیک زیرزمینی داخل خشکی
ج» تالاب هاي مصنوعی:
مانند استخرهای پرورش آبزیان، استخرها «وچکتر از ۸ هکتار» شامل استخرهای کشاورزی، دامداری و مخازن کوچک، اراضی تحت آبیاری شامل کانال هاي آبیاری و مزارع برنج، اراضی کشاورزی تحت تاثیر سیلابهای فصلی، مناطق تصفیه فاضلاب، آبراهه ها، کانالهای زهکشی و جوی ها
تالاب هاي ایران:
فلات ایران که بیش از ۸۰ درصد خاک سرزمینی کشور جمهوری اسلامی ایران را در برگرفته، تنوعی از چشم اندازهای کوهستانی، کوهپایه اي، دشتی، کویری و غیره را بوجود آورده است.
همین ویژگی باعث شده که کشور جمهوری اسلامی ایران به رغم قرار گرفتن در کمربند خشک و نیمه خشک جهان دارای میکرواقلیم هاي متنوعی باشد و از اقلیم هاي خیلی سرد تا خیلی گرم و از خیلی مرطوب تا خیلی خشک در ان یافت میشود.
تنوع اقلیم، پستی و بلندیهای فراوان، وجود دو دریای وسیع در شمال و جنوب کشور و گسترش وسیع تشکیلات زمین شناسی دوران سوم زمین شناسی که اغلب شور هستند، باعث شده که انواع مختلفی از تالاب ها، از جنگلهای مانگرو و صخره هاي مرجانی گرفته تا دریاچه هاي کوهستانی و دشت هاي شور کویری در ان شکل بگیرند.
