13 شهریور روز بزرگداشت ابوریحان بیرونی دانشمند ایرانی
دراین مطلب از مجله تفریحی تالاب برای شـما همراهان عزیز بـه مناسبت بزرگ داشت این دانشمند بزرگ ابوریحان بیرونی مطالبی از زندگینامه ي این دانشمند سرشناس منتشر کرده ایم.
ابوریحان بیرونی کیست؟
ابوریحان بیرونی دانشمند بـه نام ایرانی، یکی از بزرگ ترین دانشمندان مسلمان و پارسی زبان در همه یٔ اعصار اسـت کـه در دروه سامانی و غزنوی می‌زیست. او جزو اولین کسانی اسـت کـه برای یافتن وزن مخصوص اجسام، وقت زیادی گذاشت. ابوریحان در زمینه فلسفه، ریاضیات، تقویم، جغرافیا، تاریخ و دیگر علوم عصر خود، سرآمد دانشمندان و اندیشمندان عصر بود.
همچنین، بـه او پدرِ انسان شناسی و هندشناسی می‌گفتند. وی مسلط بر زبان هایي نظیر خوارزمی، پارسی، عربی، و سانسکریت بودو بـه زبان هاي یونانی باستان، عبری توراتی و سُریانی آشنایی داشت. شاید بی‌راه نباشد اگر ابوریحان بیرونی را بزرگترین دانشمند تمامی اعصار بدانند؛ چراکه هرچه زمان می‌گذرد، هرروز جنبه‌اي از شخصیت علمی وی نمودار میشود کـه در زمان‌هاي پیش، مغفول بوده اسـت.
زندگینامه ابوریحان بیرونی
ابوریحان محمد بن احمد بیرونی در 14 شهریور 1352 هجری شمسی درروستای کوچکی بـه نام بیرون در منطقه خوارزم بـه دنیا آمد. نام پدر ابوریحان بیرونی، ابوجعفر احمد بن علی اندیجانی، بود کـه در دربار خوارزمشاه بـه عنوان اخترشناس شناخته می شد و مادر ایشان نیز ماما بود. پدر ابوریحان را بـه دلایلی چون بخل و بدگویی از دربار اخراج کردند و بعد از ان در اطراف خوارزم دریک روستا ساکن شدند.
از همان سنین کودکی ابوریحان بیرونی بـه کسب دانش علاقه مند بودو بـه واسطه آشنا شدن با یکی از دانشمندان بزرگ ایران در ان زمان کـه « امیر نصر منصور بن علی بن عراقی» کـه نام داشت، توانست وارد دربار خوارزمشاه شود و بـه مدرسه سلطانی خوارزم برود بـه همین علت بـه او لقب بیرونی دادند، چون انها برای مردم روستا بیگانه بودند بـه همین دلیل آن ها را بیرونی می نامیدند.
بیشتر بخوانید: کلیپی دیدنی از ابوریحان بیرونی
چرا ابوریحان بیرونی لقب بیرونی دارد؟
بـه دلیل حسادت و بدگویی پدر ابوریحان را از دربار اخراج کردند بـه همین خاطر او دریک روستا در اطراف خوارزم ساکن گردید و چون برای مردم روستا بیگانه بودند،ان ها را بیرونی می نامیدند. در روستایی بنام بیرون از توابع شهر کاث از سرزمین خوارزم متولد شد بـه همین دلیل او را ابوریحان بیرونی نامیدند، این شهر باستانی در میان کشور ازبکستان و ترکمنستان امروزی بود کـه ان زمان جز قلمرو ساسانیان پارسی زبان ایرانی اداره می شد.
شروع فعالیت های علمی ابوریحان بیرونی
ابوریحان بیرونی از همان کودکی علاقه زیادی بـه کسب دانش داشت و از همان زمان شروع بـه یاد گیری علوم مختلف کرد. او در دوران کودکی پدرش را از دست داد و با مادرش تنها زندگی می‌کرد. ابوریحان پس از آشنایی با امیرنصر منصور بن علی بن عراق ریاضیدان و ستاره شناس معروف ان زمان وارد دربار خوارزمشاه شد و بـه مدرسه سلطانی خوارزم رفت و بـه فراگیری علوم مختلف مشغول شد.
ابوریحان در سن 17 سالگی شروع بـه فعالیت در اخترشناسی نمود. او با استفاده از حلقه اي درجه دار «حلقه ي شاهیه» ارتفاع نصف النهاری خورشید در کاث را بـه دست آورد و موفق شد انقلاب تابستانی را دریک روستا در نزدیکی کاث رصد نماید. ابوریحان قبل از سن 22 سالگی تحقیق و نگارش کتابی با نام نقشه کشی را آغاز کرد و بـه بررسی نقشه هاي جغرافیایی و ترسیم نیم کره زمین پرداخت.
ابوریحان در هفتم خرداد ماه سال 387 قمری، خورشید گرفتگی را رصد نمود. در زمینه اختر شناسی ابوالوفای بوزجانی نیز با ابو ریحان بیرونی همکاری نمود و او خورشید گرفتگی را بـه صورت هم زمان با ابو ریحان از شهر بغداد رصد کرد و ابوریحان از روی مشاهده اختلاف زمانی، اختلاف جغرافیایی ان دو شهر را بـه دست آورد.
بیشتر بخوانید: اس ام اس تبریک روز بزرگداشت ابوريحان بيرونی «روز ملی نجوم»
مذهب ابوریحان بیرونی چه بود؟
آثار الباقیه ابوریحان بیرونی کـه مربوط بـه اولین دوران فعالیت علمی اوست از عبارتهای دعایی معمول بین شیعیان بعد از ذکر نام حضرت علی علیه السلام و خاندان پیامبر استفاده نموده اسـت کـه نشان میدهد وی شیعه بوده اسـت. هنگام ذكر تفصیل واقعه و مراسم عاشورا و غدیر خم و واقعه مباهله، دلبستگی او بـه ائمه شیعه آشكار می شود.
ابوریحان بیرونی از خداوند، طلب حفاظت برای شیعیان زیدی می كند و ضمن اشاره بـه چگونگی شهادت زیدبن علی، او را به عنوان امام نام می‌برد کـه احتمال دارد وی از شیعیان زیدی بوده اسـت.
سفرهای ابوریحان بیرونی
ابوریحان بیرونی برای فراگیری و تحقیق علوم مختلف در بیست و پنج سالگی از خوارزم بـه خراسان و از آنجا بـه ری و طبرستان و جرجان شهری نزدیک گنبد قابوس سفر کرد وگرچه در جرجان قابوس بن وشمگیر ابوریحان را بـه وزیر علوم دربار دعوت کرد اما او نپذیرفت و چند سال بعد بـه خوارزم بازگشت.
رفتن ابوریحان بـه خوارزم مصادف با روی کار آمدن ابوالعباس مامون بود. ابوریحان بیرونی در دربار آل مامون ارج و قرب زیادی داشت و هفت سال مشاور ابوالعباس مامون بودو ان قدر معتمد او شده بود کـه امیر او را بـه سفر های سیاسی می فرستاد اما او علاقه زیادی بـه سیاست نداشت.
بعد از حمله محمود غزنوی بـه خوارزم ؛ محمود غزنوی از دربار خوارزم خواست کـه دانشمندان را بـه دربار غزنه بفرستد. ابن سینا و جرجانی، دانشمندان هم عصر ابوریحان، بـه گرگان رفتند اما ابوریحان بیرونی طبق گفته برخی منابع تاریخی بعد از فتح خوارزم توسط غزنویان، بـه عنوان اسیر بـه غزنه برده شد.
ابوریحان بیرونی در چه دورانی زندگی می کرد
ابوریحان بیرونی هم دوره با حکومت سامانیان، غزنویان و صفاریان می زیست کـه همه ی ي آن ها نیز مشوق علم و دانش بودند. وی بـه علت مهارت در دانش هایي کـه امروزه در دانشگاهها بـه صورت جامع تدریس می شود، یک نابغه ي بزرگ و دانشمندی برجسته محسوب میشود.
عده اي از این دانش ها شامل تاریخ، ادبیات، فلسفه، طبیعیات، ریاضیات، هندسه و ستاره شناسی بود. در نزد اروپایی ها او در طول تاریخ از احترام بسیار زیادی برخوردار بوده اسـت. ادوارد زاخو نیز درباره این حکیم برجسته میگوید:« بزرگ ترین نابغه اي کـه تاریخ بـه خود دیده اسـت، ابوریحان بیرونی می‌باشد ».
بیشتر بخوانید: درباره ابوریحان بیرونی «ریاضیدان، فیلسوف، اخترشناس»
ابوریحان بیرونی در چه زمانی و در کجا درگذشت کرد
ابوریحان بیرونی در سن 75 سالگی ودر 22 آذر 427 هجری شمسی در غزنین« شرق افغانستان کنونی» بـه عت کهولت سن فوت کرد ودر همان مکان بـه خاک سپرده شد. آرامگاه ي وی یکی از غریب ترین مزارهای دانشمندان درگذشته و فراموش شده این دیار اسـت کـه بـه ان توجه زیادی نمیشود.
اختراعات ابوریحان بیرونی
ابوریحان بیرونی در علوم مختلف نوآوری‌ها و نظریات مختلفی ارائه کرده اسـت. در علم نجوم نظریه حرکت وضعی زمین و تعیین جهت قبله در مکان‌هاي مختلف، در علم جغرافیا محاسبات طول و عرض جغرافیایی شهرها و ترسیم نقشه، در علم شیمی و کانی شناسی تعیین وزن مخصوص عناصر مخصوصاً تعیین وزن مخصوص هیجده سنگ و فلز گران‌بها برای اولین بار، در علم دکتری و داروشناسی ترجمه اصطلاحات دارویی و نام‌گذاری داروها بـه زبان عربی و پارسی برای اولین بار از زبان یونانی. بیرونی همچنین در مورد چگونگی پدید آمدن لایه سطحی زمین و تبدیل دریاها بـه خشکی و زمان پیدایش جهان اظهار نظر کرده اسـت.
استخراج جَیب یک درجه
قاعده تسطیح کره و ترسیم نقشه‌هاي جغرافیایی
چاه آرتزین؛ این کشف را بـه موسیوزله منسوب کرده‌اند اما در واقع از اکتشافت ابوریحان بوده و سالها پیش درکتاب آثارالباقیه آمده بود
ترازوی ابوریحان، کـه یکی از دقیق‌ترین ترازوهای تاریخ علم جهان اسـت
حرکت خاصه وسطی خورشید
خاصیت فیزیک الماس و زمرد
جزر و مد رودها و نهرها
چشمه‌هاي متناوب
اشکال هندسی گل‌ها و شکوفه‌ها
امکان خلا
کیفیت و چگونگی ساختن عسل توسط زنبور عسل
رصد خسوف و کسوف
مقدار حرکت دوری ثوابت
تحقیق در تأسیس دولت ساسانیان
اطلاعات دقیق و کشف سلسله هخامنشیان
تصاعیف خانه‌هاي شطرنج
ساختن کره جغرافیایی
ساختن آلات و افزارهای رصدی همانند سه میله، شاغول
طرح نظریاتی درباره وجود قاره کشور آمریکا
قاعده یافتن سمت قبله و ساختن محراب مساجد
آثار ابوریحان بیرونی
1. تحقیق ما للهند من مقوله مقبوله فی العقل أو مرذوله: ابوریحان بیرونی دراین کتاب، مذهب و عادات و رسوم هندوان و نیز گزارشی از سفر بـه هند را ارائه کرده اسـت.
2. قانون مسعودی: ابوریحان بیرونی این کتاب را در زمینه نجوم اسلامی نوشته اسـت کـه شامل 11 بخش مربوط بـه مثلثات کروی و نیز زمین و ابعاد ان و خورشید و ماه و سیارات اسـت.
3. التفهیم لاوایل صناعت التنجیم: بیرونی این کتاب را نیز با موضوع نجوم و بـه زبان پارسی نوشته اسـت. التفهمیم تا قرن‌ها بـه عنوان کتاب آموزش ریاضیات و نجوم تدریس می‌شد.
4. الجماهر فی معرفه الجواهر: ابوریحان بیرونی این کتاب را بـه نام ابوالفتح مودود بن مسعود، کـه پس ازشکست دادن عمویش پادشاه محمد غزنوی بـه تخت نشست، تالیف کرد. موضوع کتاب الجماهر معرفی موادمعدنی و مخصوصاً جواهرات مختلف اسـت. ابوریحان بیرونی دراین کتاب نظریات ارسطو و اسحاق الکندی را درباره حدود سیصد نوع ماده معدنی بیان کرده اسـت.
5. اصیدنه فی الطب: این کتاب درباره مواد شیمیایی و خواص و طرز تهیه انها نوشته شده اسـت.
6. آثار الباقیه عن القرون الخالیه: «اثرهای مانده از قرن‌هاي گذشته» ابوریحان دراین کتاب مبدا تاریخ‌ها و گاه شماری اقوام مختلف را مورد بحث و بررسی قرار داده اسـت. از جمله این اقوام، ایرانی‌ها، یونانی‌ها، یهودی‌ها، مسیحی‌ها و عرب‌هاي زمان جاهلیت و عرب‌هاي مسلمان نام برده و درباره اعیاد هر یک سخن گفته اسـت.
7. قره الزیجات: این کتاب مرجعی اسـت کـه استفاده کننده با کمک ان میتواند همه ی مسائل نجومی زمان خودرا حل کند و مباحث ان شامل قواعد تقویم نگاری، طول روز، تعیین «خداوندگار» احکامی سال و ماه روز و ساعت؛ مکان متوسط و مکان واقعی خورشید و ماه و سیارات، ساعت روز، عرض جغرافیایی محل، خسوف و کسوف، و شرایط رویت برای ماه و سیارات اسـت.
8. تمهید المستقر تحقیق معنی الممر: ابوریحان بیرونی دراین کتاب بـه توصیف پدیده‌هاي احکامی مختلفی کـه لفظ ممر «گذر یا عبور» بر آن ها اطلاق می‌شد، اختصاص دارد. وقتی می گوییم سیاره‌اي از سیاره دیگر عبور می کند، منظور این اسـت کـه از لحاظ طول سماوی یا عرض سماوی یا فاصله نسبی تا زمین از ان می‌گذرد.
9. فی استیعاب الوجوه الممکنه فی صفعه الاسطرلاب: ابوریحان بیرونی این کتاب را در موضوع اسطرلاب‌ها نوشته اسـت.
حکایه الاله المسماه السدس الفخر
10. تحدید نهایات الاماکن لتصحیح مسافات المساکن
11. مقاله فی النسب التی بین الفلزات و الجواهر فی الحیم: این کتاب در مورد چگالی اسـت.
12. افراد المقال فی امر الظلال: این کتاب در مورد سایه‌ها اسـت.
13. استخراج الاوتار فی الدائره: این کتاب در خصوص وترها اسـت.
14. پاتنجلی: کتابی در زمینه دکتری سنتی هند اسـت کـه توسط ابوریحان بیرونی بـه عربی ترجمه شده اسـت.
