بواسیر کلمهی بسیار آشنا برای اکثر مردم است که اغلب به آن به چشم بیماری نگاه نمیکنند. بواسیر از نظر لغوی جمع کلمه باسور است که در علم پزشکی آن را هموروئید مینامند.
اگرچه منظور از هموروئید همان عروق پر پیچ خم بالشتکی شکل قسمت انتهایی دستگاه گوارش و کانال مقعد است که در عمل اجابت مزاج نقش به سزایی دارد. این ناحیه فقط وقتی دچار بیماری هموروئید میشود که این عروق به دلایل متفاوتی متورم و واریسی شده و از حالت طبیعی خود خارج گردند.
شواهد نشان میدهد که مهمترین عامل در تغییر شکل عروقی این ناحیه فشار بیش از حدی است که به سبب رفتارهای غلط و سبک زندگی نادرست طی سالهای طولانی به این قسمت وارد میشود.
به عبارتی در حین عمل اجابت مزاج سخت و پر فشار سیاهرگهای موجود در کانال مقعد به سبب تجمع خون ناشی از عدم توانایی عروق و عضلات دریچهای مقعد در بازگرداندن آن به نواحی بالایی بدن و سطح قلب متورم و شکننده شده و باعث آسیبپذیری ناحیه تحت تأثیر کوچکترین ضربه یا خراش و سپس خونریزی میشود.
بنابراین ممکن است فرد سالهای طولانی دچار این بیماری مقعدی شده باشد ولی به دلیل نداشتن هیچ علامتی تا زمان بروز علایمیچون خونریزی متوجه وجود آن نشود.
بیماری هموروئید نه به سبب وجود باکتری، ویروس یا سایر عوامل بیماریزا بلکه به سبب بیتوجهی فرد به خود و شیوهی زندگی نادرست ایجاد میشود. از طرفی هم خود فرد در صورت بالغ و عاقل بودن معمولاً اولین فردی است که به وجود این مشکل در این ناحیه پی میبرد.
اگرچه علی رغم پیشرفتهای بسیار در علم پزشکی و تشخیص و شناسایی علت انواع بیماریها، علت اصلی این بیماری مشخص نشده است اما یافتههای بالینی تأثیر برخی عوامل در بروز و تشدید این بیماری را تأیید نموده است.
تمام عوامل شناسایی شده از عادات غلط رفتاری، رژیم غذایی نامناسب و سبک زندگی غلط افراد و حتی عدم آموزش صحیح خودمراقبتی از دوران کودکی در بروز بیماری هموروئید یا بواسیر ناشی میشود. نکته حائز اهمیت این است که این بیماری طی سالها بیتوجهی در شیوهی زندگی ایجاد میشود که تغییر عادت رفتاری را پس از تشخیص بیماری مشکل میکند. این عوامل مؤثر در بیماری هموروئید عبارتاند از:
عدم توجه فرد به ابتلای خود به بیماری یبوست مزمن و مشکلات دفع مدفوع سفت و سخت: ابتلا به ییوست شدید باعث دفع مدفوع مشکل و با زور و پرفشار خواهد شد که ناحیه مقعد را دچار آسیب میکند.
عدم توجه فرد به ابتلای خود به بیماری اسهال مزمن و مشکلات دفع مدفوع روان و پرفشار: اسهال شدید با وارد نمودن فشار بیش از حد به کانال و دیوارههای مقعد حین خروج مدفوع آن را دچار آسیب میکند.
عدم مصرف کافی مواد غذایی حاوی فیبر مانند مصرف روزانهی میوه و سبزیجات تازه: فیبر موجود در مواد غذایی به حرکت بهتر آنها درون روده کمک خواهند کرد. حذف یا کاهش این مواد در رژیم روزانه منجر به کاهش سرعت حرکت رودهای وابتلای فرد به یبوست و عوارض ناشی از آن خواهد شد.
خودداری از مصرف مایعات کافی روزانه: عدم توجه به تأمین آب و مایعات کافی بدن در طول روز باعث خشک شدن مدفوع و دفع مشکل آن خواهد شد. مدفوع سفت و خشک به سختی میتواند درون رودهها حرکت نموده و خود را به مقعد برساند. از طرفی دفع آن نیازمند فشار مضاعفی خواهد بود که به عروق ناحیهی مقعد آسیب خواهد زد.
بالا رفتن فشار ناحیهی داخلی شکم طی سرفه یا عطسههای مکرر و شدید: با بالا رفتن فشار داخلی شکم طی سرفه یا عطسههای شدید به عضلات کف لگن نیز فشاری مضاعف وارد خواهد شد.
اضافه وزن بیش از حد و ابتلا به چاقی مفرط: وزن بالا علاوه بر جلوگیری از تحرک کافی فرد با وارد کردن فشار بیش از حد بر ناحیه مقعد و کاهش تحرک رودهای شرایط را زمینهساز ابتلا به بیماری بواسیر میکند.
باقی ماندن در یک وضعیت بدنی نشسته یا ایستاده به مدت طولانی: نشستن یا ایستادن طولانیمدت به سبب وارد شدن فشار جاذبهی بیش از حد به مقعد سبب آسیب بافتی کف لگن خواهد شد.
فعالیت بدنی سنگین و ورزشهای نادرست: ورزش تنها به شرطی میتواند به نفع سلامتی انسانها باشد که به روش صحیح و ایمن، بدون وارد کردن فشار بیش از حد به اعضای بدن از جمله نواحی کف لگن انجام شود.
بلند نمودن و جابهجایی اجسام سنگین: حمل وسایل و اشیاء سنگین میتواند منجر به وارد شدن فشار اضافی به عروق سیاهرگی قسمت انتهایی دستگاه گوارش شود.
سپری کردن دوران بارداری و تأثیر گرفتن از تغییرات هورمونی و جسمی این دوران: دوران بارداری با ایجاد تغییرات هورمونی بدن به نفع ایجاد اختلالات و مشکلات گوارشی و افزایش فشار رحم و جنین بر ناحیهی کف لگن شرایط را برای ابتلا به هموروئید فرآهم میکند.
روابط جنسی مقعدی: وارد شدن یک جسم خارجی از جمله آلت جنسی مردانه با فشار به درون مقعد میتواند دیوارهها و عروق این ناحیه را شکننده و زخمی کند و از قدرت عصبی عضلانی دریچه مقعد بکاهد.
سوابق خانوادگی و ارثی بیماری: معمولاً افرادی که سوابقی از این بیماری را در اعضای خانواده خود دارند با احتمال بیشتری به آن دچار خواهند شد.
مصرف نوشیدنیهای حاوی الکل: نوشیدنیهای محتوی الکل با ایجاد اختلال در عملکرد طبیعی دستگاه گوارش زمینهساز ابتلای فرد به بیماریهای مقعدی از جمله هموروئید خواهند شد.
بالا رفتن سن و کاهش توانایی عضلانی دریچه مقعد: با افزایش سن توانایی عصبی عضلانی فرد بر ناحیه مقعد کاهش یافته و عروق بیشتر مستعد آسیب خواهند شد.
سابقهی جراحی در کف لگن و روده یا پارگی و بریدگی حین زایمان طبیعی: آسیب بافتی به روده بزرگ و کانال مقعد میتواند عروق بالشتکی آن را تحت تأثیر قرار دهد.
ابتلا به بیماریهای کبدی: بیماریهای کبد میتواند با ایجاد اختلالاتی در سیستم گوارش افراد منجر به بیماری بواسیر شود.
ابتلا به سرطان رودهی بزرگ: آسیب بافتی و تغییرات سلولی روده در نتیجهی سرطان باعث اختلالاتی در عملکرد سیستم گوارش و بیماری هموروئید خواهد شد.
مشکلات روحی: ابتلا به انواع بیماریهای روحی و روانی مانند افسردگی میتواند با کاهش تمرکز و توجه فرد به خود باعث ابتلا به انواع بیماریهای مقعدی مانند بیماری بواسیر شود.
شایعترین علایم بواسیر یا هموروئید عبارتاند از:
خونریزی مقعدی: خونریزی روشن مقعدی میتواند نشانه خوبی برای ابتلا به بیماری هموروئید یا بواسیر باشد. طبیعی است که در مراحل ابتدایی ابتلا به این بیماری خونریزی به صورت قطرهای باشد و با پیشرفت آن بر شدت آن افزوده شود و حتی حالت جهشی بگیرد و بیمار را در معرض ابتلا به کم خونی قرار دهد.
زائدهی مقعدی: برجستگی عروق مقعد میتواند به شکل زائدههای گوشتی، عدس یا لوبیایی شکل از کنار مقعد بیرون بزند که البته ظاهر ناخوشایندی به این ناحیه میدهد که میتواند برای فرد آزاردهنده روحی باشد.
درد مقعدی: بسته به اینکه عروق نواحی انتهایی یا ابتدایی کانال مقعد درگیر بیماری هموروئید شده باشد، درد با توجه به درگیری اعصاب ناحیه مقعد با شدتهای مختلف بروز میکند. معمولاً نواحی انتهایی مقعد و نزدیک به سطح پوست گیرندههای درد بیشتری دارد و دردناکتر است.
خارش مقعدی: تحریک پوست و عروق درونی ناحیه مقعد با احتمال بسیار کم ممکن است در برخی افراد به صورت احساس خارش بروز کند.
ترشحات مخاطی مقعد: ترشحات مخاطی تخممرغی شکل مقعد به دنبال ابتلا به یبوست مزمن و تجمع مدفوع درون روده پس از هر بار عمل اجابت مزاج خارج خواهد شد که البته به سختی از روی ناحیه مقعد پاک و شسته میشود.
دفع ناکامل مدفوع: با واریسی شدن عروق انتهایی دستگاه گوارش، عملکرد طبیعی این قسمت در انجام اجابت مزاج کامل دچار اختلال شده و همیشه فرد احساس عدم تخلیه کامل و پری رکتوم خواهد داشت. بیماری هموروئید به دلیل ایجاد ضعف در عملکرد کانال مقعد مانع دفع کامل مدفوع خواهد شد.
به صورت طبیعی ترک عوامل مستعد کننده بیماری هموروئید و دوری از آنها و تغییر سبک و شیوهی زندگی میتواند در پیشگیری از ابتلا به بیماری هموروئید مؤثر باشد. برخی از راههای جلوگیری از ابتلا به بیماری هموروئید یا بواسیر شامل:
مصرف روزانهی غلات: قرار دادن مواد غذایی چون ذرت، جو، برنج و گندم و مواردی از این قبیل در رژیم روزانه به دلیل داشتن فیبر فراوان میتوانند با حجیم و نرم نمودن مدفوع، عمل اجابت مزاج را تسهیل کنند. نکته قابل توجه فیبر موجود در جو است که قابل حل بوده و میتوان آن را به صورت وعده غذایی مصرف نمود.
مصرف مکملهای سبوسدار: برخی مکملهای غذایی که دارای سبوس هستند میتوانند به خوبی جایگزین مصرف غلات روزانه شده و با پیشگیری از ابتلا به یبوست از ابتلا به بیماری همورو.ئید جلوگیری کنند.
مصرف روزانهی حبوبات: استفاده مداوم و روزانه از حبوبات شامل لوبیا، عدس، نخود، باقلا و سویا میتوانند به سبب فیبر فراوان موجود در خود در کنترل بیماری بواسیر نقش به سزایی داشته باشند.
مصرف روزانهی میوه: با وجود اینکه میزان فیبر موجود در میوهها نسبت به غلات و حبوبات کمتر بوده ولی مصرف روزانه آنها میتواند در کنترل و پیشگیری از ابتلا به بیماری بواسیر نقش حائز اهمیت داشته باشد. میوههای پر فیبر بیشتر شامل سیب، پرتقال، انجیر، کیوی، گلابی، توت فرنگی و انگور هستند.
مصرف روزانهی سبزیجات: انواع سبزیها به سبب داشتن فیبر فراوان از جمله سیبزمینی، کنگر، اسفناج و هویج میتوانند به دفع مدفوع روان و بدون فشار کمک کنند.
مصرف روزانهی مغزها: اکثر مغزها مانند بادام، گردو و فندق نیز دارای فیبر بوده و نقش مؤثری در پیشگیری از بیماری هموروئید خواهند داشت.
مصرف مایعات فراوان روزانه: افزایش مصرف مایعات روزانه به بیش از هشت لیوان روزانه میتواند با پیشگیری از ابتلا به یبوست و کمک به عملکرد صحیح دستگاه گوارش مانع ابتلا به بیماری هموروئید شود.
دوری از استعمال سیگار و سایر انواع دخانیات و مواد مخدر: سیگار و دخانیات میتواند عملکرد دستگاه گوارش تحت تأثیر قرار داده و با افزایش احتمال یبوست زمینهساز ابتلا به بیماری بواسیر شود.
خودداری از مصرف نوشیدنیهای حاوی الکل: نوشیدنی های حاوی الکل میتوانند در عملکرد دستگاه گوارش اختلال ایجاد نمایید و شرایط را مستعد ابتلا به بیماری هموروئید نماید.
خودداری از مصرف غلات تصفیه شده: متأسفانه بر خلاف غلات طبیعی، غلات تصفیه شده مانند برنج و نان سفید و پاستا بیشتر فیبر خود را از دست داده و بیشتر مستعد کننده ابتلا به یبوست و بیماری هموروئید است.
خودداری از مصرف انواع قند و شکرهای تصفیه شده: همانند سایر محصولات تصفیه شده، شکلات و شیرینیجات و کیکها فاقد فیبر کافی بوده و از سوی دیگر به سبب کالری فراوان زمینهساز اضافه وزن و چاقی افراد و مشکلاتی بعدی آن چون یبوست و بیماری بواسیر خواهد بود. دقت در مصرف این قبیل مواد غذایی بسیار حائز اهمیت است.
خودداری از مصرف مواد غذایی تند: مصرف بیش از حد مواد غذایی تند از جمله فلفل با تحریک سیستم گوارش میتواند مستعد کننده ابتلا به یبوست و بیماری هموروئید به دنبال آن است. بنابراین پزشکان اغلب مصرف مواد غذایی و سسهای تند را محدود میکنند.
خودداری از مصرف مواد غذایی نمک سود شده: مصرف نمک بیش از حد علاوه بر ابتلای افراد به انواع بیماریهای زمینهای میتواند منجر به اختلالات گوارش و بیماری هموروئید شود. بنابراین بهتر است از مصرف انواع شورها و کنسروهای آمادهی نمک سود شده خودداری نمود.
تحرک و فعالیت بدنی سالم: ورزش و تحرک بدنی به شرطی که به صورت صحیح انجام شود علاوه بر کاهش فشار وارد بر عروق ناحیه مقعد و کنترل وزن میتواند در پیشگیری از ابتلا به بیماری بواسیر مفید باشد.
خودداری از باقی ماندن در یک وضعیت نشسته یا ایستاده به مدت طولانی: شغلهای نشسته مانند کارمندی و ایستاده مانند آرایشگری میتواند با افزایش فشار وارد بر ناحیه مقعد منجر به بروز بیماری هموروئید در فرد شود، پس باید تغییر وضعیت را در حین کار و فعالیت در نظر گرفت.
خودداری از بلند کردن و حمل اجسام سنگین: هر فردی قادر است با توجه به وزن و توان خود اقدام به حمل اجسام کند، بلند کردن اجسام بیش از حد توان میتواند با وارد کردن فشار بیش از حد به مقعد منجر به بیماری هموروئید شود.
توجه به زمان اجابت مزاج: توجه به زمان دفع مدفوع از اهمیت بسیاری در زندگی افراد برخوردار است. توجه به احساس دفع مدفوع و پاسخ فوری به آن میتواند مانع ابتلای فرد به یبوست شود. بنابراین تنظیم به موقع عمل دفع مدفوع و خودداری از به تأخیر انداختن آن میتواند در پیشگیری از هموروئید بسیار مناسب باشد.
خودداری از زور زدن حین دفع مدفوع: عادت به دفع مدفوع همراه با زور و فشار میتواند به عروق سیاهرگی ناحیه مقعد آسیب زده و در طولانی مدت منجر به هموروئید شود.
کنترل وزن و رسیدن به وزن ایدهآل: اضافه وزن و چاقی فشار وارد بر عروق کف لگن را افزایش میدهد، با کنترل وزن و کاهش آن میتوان این فشار مضاعف را از این ناحیه برداشت و مانع بیماری هموروئید شد.
خودداری از پوشیدن لباس و شلوار تنگ: لباسهای تنگ فشار وارد بر عروق ناحیهی مقعد و کف لگن را افزایش داده و زمینهساز بیماری هموروئید در آینده خواهند بود که با دوری از آنها میتوان از ابتلا به آن پیشگیری نمود.
اگرچه رعایت این موارد میتواند در پیشگیری از بیماری هموروئید مناسب باشد ولی به محض بروز علایم بیماری نیاز به اقدام درمانی خواهد بود و نباید فقط به این موارد بسنده نمود.
امروزه یکی از نوینترین روشهای درمانی بیماری هموروئید انجام جراحی آن با کمک روش لیزری است. در روش درمان بواسیر با لیزرمیزان درد بیمار به سبب آسیب بافتی کمتر به بافتهای سالم اطراف ناحیهی درگیر کمتر بوده و به سبب مسدود نمودن سر عروق خونریزی کمتری دارد و به تبع آن بیمار نیازی به استراحت طولانی مدت نخواهد داشت و در مدت کوتاهتری بهبود مییابد. بررسیهای نشان داده میزان رضایت بیماران پس از روش درمانی لیزر بیماری هموروئید نسبت به سایر روشهای درمانی موجود بیشتر بوده و با استقبال بیشتری مواجهه شده است.
معمولاً پزشک زمانی این روش را به بیمار پیشنهاد خواهد کرد که بیماری بواسیر فرد تا مرحلهی سه یا چهار پیشرفت نموده باشد و به سایر روشهای درمانی پاسخ مؤثر نداده باشد. خوشبختانه این روش محدودیتهای سایر روشها چون نیاز به بیهوشی عمومی یا بستری در بیمارستان قبل و پس از عمل را ندارد. به صورت سرپایی و تحت بیحسی موضعی نیز قابل انجام بوده و بیشتر از یک ساعت زمان بیمار را نمیگیرد. پس از یک مراقبت ساده و پیگیری پس از درمان، بیمار مرخص شده و میتواند کار و فعالیت روزانه خود را همانند قبل آغاز کند. این روش همچنین نیازی به پانسمان و تعویض روزانهی آن ندارد.
البته در یک روش اشعه درمانی دیگر به نام فتوکواگولاسیون مادون قرمز که در انواع بیماری هموروئید درجه یک و دو استفاده میشود، با کمک تاباندن اشعه مادون قرمز به بالشتکهای متورم ناحیهی مقعد، آنها را سوزانده و خشک میکنند تا با قطع خونرسانی از تشدید بیماری جلوگیری کنند. این روش نیز با درد و خونریزی کمی همراه است.