وقتیکه سخن از سفر به بیرجند است، شاید کمتر کسی از جاذبه های تاریخی و گردشگری این شهر اطلاع داشته باشد؛ اما جالب است بدانید، بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی با توجه به قدمتی طولانیاش جاذبه های دیدنی زیادی را در دل خود جایداده است که متأسفانه مورد کملطفی و غفلت گردشگران قرارگرفته است. در ادامه قصد داریم محبوبترین جاذبه های گردشگری که در سفر به بیرجند باید از آن بازدید کنید را معرفی کنیم.
اگر هدفتان از سفر به بیرجند تفریح و گشتوگذار است، بهتر است هتلی را با موقعیت مکانی مناسب رزرو کنید تا بهراحتی بهجاذبه های گردشگری شهر دسترسی داشته باشید. هتل کوهستان بیرجند در دهه 50، در منطقهای بکر و زیبا بهعنوان هتلی 4 ستاره افتتاح شد. البته نگران قدیمی بودن هتل نباشید چراکه در 1393 بازسازی شد. مسافران با رزرو این هتل تنها با 2 دقیقه پیادهروی به سد تاریخی بند امیرشاه خواهند رسید.
سفر به بیرجند در همه فصول سال، زیبایی خاص خودش را دارد؛ اما ازآنجاییکه این شهر دومین شهر کویری کشورمان است، تابستان بسیار گرمی را تجربه میکند. درنتیجه روزهای گرم تابستان زمان مناسبی برای گشتوگذار در بیرجند نخواهد بود.
بهترین زمان برای سفر به شهر زیبای بیرجند، بهار و پاییز است، چراکه در این فصول هوای دلپذیر و خنک است و خبری از گرمای طاقتفرسای تابستان و سرمای سوزناک زمستان نخواهد بود.
باغهای ایرانی از زیباترین و البته مهمترین آثار تاریخی کشورمان بشمار میرود که آوازه آن در سراسر جهان پیچیده است. یکی از این باغهای تاریخی ارزشمند در شهر بیرجند واقعشده است. باغ اکبریه یکی از معروفترین جاذبه های گردشگری شهر بیرجند میباشد که موردتوجه گردشگران قرارگرفته است. این مجموعه تاریخی با قدمتی طولانی، توانسته جایگاهی را در فهرست میراث جهانی یونسکو از آن خود کند.
باغ و عمارت اکبریه در اوایل دوران قاجار به دستور شوکت الملک علم حاکم جنوب خراسان ساخته میشود. ساخت این مجموعه تقریباً تا پایان حکومت قاجار در طی چندین مرحله زمان برده است. باغ اکبریه درواقع مکانی برای رفتوآمد و پذیرایی شاهان ایرانی بوده که پس از شوکت الملک پسرش مدتی در آن زندگی میکرد و میزبان افرادی مثل شاه و فرح بود؛ اما او تصمیم میگیرد که باغ را وقف آستان قدس رضوی کند.
درنهایت باغ اکبریه بیرجند در سال 1371 به سازمان میراث فرهنگی واگذار میشود و پس از اضافه کردن بخشهایی به آن بهعنوان جاذبه تاریخی، میزبان گردشگران میباشد.
آنچه که در باغ اکبریه بیرجند برای گردشگران جذاب است، تنها قدمت طولانی این باغ نیست بلکه معماری تلفیقی سنتی اسلامی روسی و تزئینات فوقالعاده زیبای آن است که هر کسی را متحیر میکند. باغ اکبریه را بخشهای گوناگونی همچون عمارت حشمتالدوله، عمارت مرکزی، باغها کتابخانه و موزه تشکیل میدهد که توصیه میشود، باحوصله از همه آنها بازدید کنید.
باغ اکبریه بیرجند امروز بهعنوان یک باغموزه ارزشمند معرفی میشود که در آن تعدادی موزه واقعشده است در ادامه به معرفی آنها خواهیم پرداخت.
آدرس باغ اکبریه: بیرجند، بلوار معلم، میدان موزه، خیابان خیام شرقی
یکی از معروفترین جاذبه های تاریخی که در سفر به بیرجند نباید فرصت بازدید از آن را از دست بدهید، قلعه یا دژ تاریخی است. این بنای تاریخی که شاهکاری از تاریخ بشمار میرود در عصر صفوی در بالای تپهای ساخته شد.
قلعه یا دژ تاریخی درواقع بنایی عظیم و مستحکم بوده که در زمان صفوی برای جلوگیری و عدم نفوذ مهاجمان و دشمنان به شهر با گل و خشت مستحکم ساختهشده است و قاجارها پس از بازسازی کامل این بنا همواره از آن استفاده میکردند. درگذشته قلعه تاریخی یک سد امنیتی شهر بوده به همین دلیل در این قلعه بهجز گل و خشت قهوهای، خبری از تزئینات معروف صفوی نیست.
نکته جالبی که درباره معماری این قلعه وجود دارد، این است که در زیر قلعه راهروهایی پنهانشده است که قلعه را به سایر اماکن مهم مثل ارگ بهارستان، عمارت کلاهفرنگی و خانه افراد حکومتی متصل میکند تا در صورت حمله دشمنان، افراد مهم حکومتی به همراه خانوادههایشان از طریق این راه زیرزمینی به قلعه پناه ببرند.
در هر چهار طرف قلعه که نگاه بیندازید، برجهای استوانهای با روزنههایی روی آن، توجه شما را به خود جلب میکند. این برجهای استوانهای درواقع محل دیدهبانی و تیراندازی سربازان بوده است. یکی از زیباترین بخشهای این قلعه، محوطه میانی است که امروزه با حوض آب و گلدانهای سرسبز زیبایی حیاط را دوچندان کرده است.
قلعه تاریخی در تعطیلات نوروز یکی از محبوبترین جاذبه های گردشگری بیرجند در میان مسافران و گردشگران است چراکه با چیدن سفره هفتسین در محوطه قلعه و همچنین موسیقی سنتی خراسانی، حالوهوای دلنشینی را پدید آورده است.
آدرس قلعه تاریخی: بیرجند، خیابان جمهوری، قبل از میدان امام حسین (ع)، روبهروی جمهوری ۳۹
یکی دیگر از جاذبه های تاریخی بیرجند که توصیه میشود در سفر حتماً زمانی را به بازدید آن اختصاص دهید، ارگ بهارستان است. این ارگ که به باغ زرشکی نیز شهرت دارد در دوران افشاریه حدود سالهای 1205 و 1206 هجری قمری ساخته شد. گفته میشود در دوران زندیه مدتی لطفعلیخان زند و همراهانش به ارگ بهارستان پناه آوردهاند و مدتی را در این ارگ سپری کردهاند.
بنای تاریخی که امروزه در بیرجند شاهد آن هستیم، هیچ شباهتی به شکل و شمایل گذشته خود ندارد چراکه متأسفانه این بنای ارزشمند مورد بیتوجهی قرارگرفته است و بخش عظیمی از آن به مخروبه تبدیلشده است و تاکنون هیچ اقدامی برای مرمت و بازسازی ارگ بهارستان صورت نگرفته است.
بااینکه آسیبهای بسیاری به ارگ بهارستان بیرجند واردشده است، اما بدون شک بازدید از معماری این اثر تاریخی خالی از لطف نیست.
آدرس ارگ بهارستان: بیرجند، خیابان منتظری، محدوده کوچه پست قدیم
ارگ کلاهفرنگی یکی از زیباترین و مهمترین جاذبه های تاریخی بیرجند است که گردشگران زیادی را به سمت خود میکشاند. این ارگ که به نامهای دیگر همچون ارگ بیبی عروس، ارگ حسام الدوله و ارگ سرکار شهرت دارد، از بناهای بهجامانده دوران قاجاریه است که در طی سالهای 1264 تا 1313 هجری قمری بهمنظور مقر حکومتی ساخته شد و امروزه ساختمان استانداری شهر بیرجند میباشد.
ارگ کلاهفرنگی یکی از متفاوتترین جاذبه های تاریخی بیرجند است، حتی اگر تخصصی درباره علم معماری نداشته باشید، در نگاه اول به این بنا متوجه تفاوت معماری ساختمان با سایر بناهای این شهر خواهید شد و همین موضوع باعث شده ارگ کلاهفرنگی با معماری فوقالعاده زیبایش موردتوجه گردشگران قرار گیرد.
ارگ کلاهفرنگی درواقع ساختمانی 6 طبقه است که 4 طبقه آن فقط جنبه تزئینی دارد. جالب است بدانید، بخشهای مختلف ساختمان مثل اتاقها، هشتیها و گنبدیها از طریق دالان به یکدیگر متصل میشوند. از دیگر زیباییها این اثر تاریخی میتوان به هشتیها قرینه، حوضخانه برای گردش هوا و مقرنسهای بسیار زیبا اشاره کرد که جلوه زیبایی را به ارگ کلاهفرنگی بخشیده است.
ارگ کلاهفرنگی بهعنوان یکی از مهمترین و معروفترین بناهای تاریخی بیرجند در میراث فرهنگی ملی به ثبت رسیده است و همانطور که گفتیم این ساختمان در حال حاضر دفتر استانداری خراسان جنوبی است؛ اما در برخی از روزهای سال مثل تعطیلات نوروز درهای ارگ به روی گردشگران باز خواهد شد.
آدرس ارگ کلاهفرنگی: بیرجند، بلوار مطهری، فرمانداری بیرجند
در یکی از قدیمیترین روستاهای شهرستان درمیان استان خراسان جنوبی، قلعه تاریخی فورگ روی کوه قرارگرفته است. این قلعه عظیم و باشکوه یکی از زیباترین و مهمترین قلعههای کشورمان بشمار میرود که جزو 10 قلعه مهم ایران میباشد و همچنین این اثر تاریخی نهتنها در فهرست آثار ملی بلکه در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
قلعه فورگ در روستای فورگ از توابع شهرستان درمیان بیرجند واقعشده است. درست است که برای رسیدن به این جاذبه تاریخی باید مسیری را طی کرد، اما شک نکنید ارزشش را خواهد داشت.
تاریخچه ساخت ارگ فورگ به زمان نادرشاه افشار برمیگردد که حاکم وقت منطقه یعنی میرزا بقا خان دستور ساخت این قلعه را صادر کرد و پس از او میرزا رفیع خان ساخت قلعه را به اتمام رساند. قلعه فورگ بیرجند در طول تاریخ، فراز و نشیبهای زیادی را تحمل کرده است؛ اما همچنان این بنای ارزشمند تاریخی اقتدار خود را حفظ کرده است.
اگر اطلاعات زیادی درباره تاریخ داشته باشید، میدانید قلعه فورگ پس از قلعه الموت یکی از مهمترین مقرهای اسماعیلیان بود که با توجه به صعبالعبور بودن قلعه، چند سالی را به پیروزی گذرانده بودند و همچنین اسماعیلیان در این مکان به تعلیم و تربیت نیروهای نظامی میپرداختند.
همانطور که گفتیم قلعه فورگ در ارتفاعات روستا قرارگرفته است، بنابراین برای دسترسی به آن میبایست در مسیرهای سخت کوهستانی کمی پیادهروی کنید. اگر از استحکام و عظمت این قلعه بگذریم، معماری آن شما را به وجد میآورد. بااینکه بخشهایی از این قلعه آسیبدیده است اما همچنان بخشهایی از آن هنوز پابرجاست. جالب است بدانید علاوه بر راههای اصلی در زیر قلعه تونلی به وجود دارد که قلعه را به دنیای بیرون متصل میکند.
قلعه فورگ امروزه به سه بخش تقسیم میشود که به شرح زیر است:
آدرس قلعه فورگ: بیرجند، شهرستان درمیان، بخش مرکزی، دهستان درمیان، روستای فورگ
مدرسه شوکتیه که امروزه بهعنوان یکی از محبوبترین جاذبه های گردشگری بیرجند معرفی میشود پس از دارالفنون و رشیدیه سومین مدرسه تاریخی ایران بشمار میرود.
این بنای تاریخی در سال 1312 هجری قمری توسط امیر اسماعیلخان شوکت الملک بهمنظور حسینه افتتاح شد. ازآنجاییکه او فرزندی نداشت بخش از اموال خود را وقف کرد و اداره حسینه را به برادرش کوچکش ابراهیمخان علم واگذار کرد. پسازاینکه ابراهیمخان به سلطنت رسید، تحت تأثیر امیرکبیر در سال 1325 هجری قمری حسینه را به مکتبخانه تبدیل کرد.
مدرسه شوکتیه امروزه نیز به کاربری اولش یعنی حسینه تبدیلشده است که در آن مراسمهای مذهبی نیز برگزار میشود. علاوه بر حسینیه در این بنای تاریخی کافیشاپی وجود دارد که با نوشیدنی و دسرهای خوشمزه از گردشگران پذیرایی میکند.
با دیدن مدرسه شوکتیه ممکن است ناخودآگاه به یاد جاذبه های تاریخی شهر یزد بیفتید، چراکه این مدرسه به سبک معماری کویری یزد و بهصورت چهارفصل ساختهشده است. طراحی و معماری مدرسه به این صورت است که حوض آبی در وسط حیاط قرارگرفته است و حجرهها و ایوانها دورتادور حیاط واقعشدهاند. در مدرسه شوکتیه تزئیناتی همچون مقرنس گچی به چشم میخورد که زیبایی این مدرسه را دوچندان میکند.
هنگام بازدید از مدرسه شوکتیه بیرجند ممکن است عمارت کلاهفرنگی روی تالار اصلی مدرسه توجه شما را به خود جلب کند. این عمارت کلاهفرنگی، درواقع نماد و مشخصه اصلی مدرسه شوکتیه بیرجند است.
آدرس مدرسه شوکتیه: بیرجند، میدان شهدا، خیابان منتظری ۳
باغ بهلگرد یکی دیگر از جاذبه های گردشگری بیرجند است که قدمت آن به عصر قاجاریه برمیگردد. این باغ با عمارت زیبایش درواقع تفرجگاهی ییلاقی برای خاندان خزینه بوده است. این جاذبه تاریخی زیبا در روستای بهلگرد، 15 کیلومتری شرق بیرجند واقعشده است.
بهمحض ورود به مجموعه باغ عمارت بهلگرد متوجه سادگی و بیآلایشی عمارت خواهید شد. عمارت این باغ نسبت به سایر باغهای بیرجند سادهتر است و در ساخت این مجموعه از تزئینات چشمگیری استفادهنشده است. بااینکه این مجموعه ازجمله بناهای تاریخی ساده بیرجند است، اما پیشینه تاریخی و معماری جذاب این باغ گردشگران زیادی را به سمت خود میکشاند.
مجموعه باغ بهلگرد بیرجند از دو باغ بیرونی و درونی تشکیلشده است که این دو باغ از یکدیگر مجزا هستند. در مرکز این دو باغ مانند سایر باغهای ایرانی حوض آب قرارگرفته است و جلوه زیبایی را به باغ سرسبز بخشیده است. از دیگر بخشهای مجموعه و باغ بهلگرد میتوان به حیاط اندرونی و بیرونی، هشتی، محل سکونت خدمه، ورودی و اصطبل اشاره کرد.
بخش جذاب و حیرتانگیز باغ بهلگرد، یخدانی است. در 150 متری شمال عمارت یخدانی طبیعی وجود داشته است که از آن برای تولید یخ در زمستان و ذخیرهسازی برای تابستان کاربرد داشته است. این یخدان بهگونهای طراحیشده که آب داخل منبع، برای مصارف شخصی در روزهای گرم تابستان استفاده میشده است.
آدرس باغ و عمارت بهلگرد: ۱۵ کیلومتری شرق بیرجند، یک کیلومتری روستای بهلگرد
باغ و عمارت رحیمآباد از آن دسته از مقاصد گردشگری است که توصیه میشود در سفر به بیرجند حتماً از آن بازدید کنید. این مجموعه تاریخی که در فهرست آثار ملی ایران جایگاهی را از آن خود کرده است، اثری بهجامانده از دوره زندیه است. البته شواهد بهدستآمده نشان میدهد باغ و عمارت رحیمآباد در دوران قاجار و اوایل پهلوی تغییراتی در آن انجامشده است.
مجموعه تاریخی رحیمآباد شامل بخشهای مختلفی نظیر دارای دو درب اصلی، عمارت، برج نگهبانی، حصار، اصطبل و عمارت کلاهفرنگی میباشد. اطلاعاتی درباره صاحب این باغ وجود ندارد، اما ازآنجاییکه در آن دوران معماری عمارت کلاهفرنگی تنها متعلق به درباریان بود، مشخص میشود که مالک باغ رحیمآباد جزو درباریان بوده است.
اگر از باغ زیبا و درختان کاج، سپیدار و زردآلو رحیمآباد بگذریم به عمارتی زیبا و باشکوهی خواهیم رسید. این عمارت از بخشهای متعددی تشکیلشده است که زیباترین و اصلیترین آن تالار آیینه است. در تالار آیینه تزئینات آیینهکاری و گچبری فوقالعاده زیبایی بکار رفته است که بازدید از آن خالی از لطف نیست.
آدرس باغ عمارت رحیمآباد: بیرجند، خیابان پاسداران، چهل متری ۱۵
یکی از مهمترین دغدغههای مسافران در سفر به بیرجند، انتخاب هتل و اقامتگاه است. درست است که در شهر بیرجند هتل 5 ستاره وجود ندارد؛ اما نگران نباشید چراکه هتل های 4 ستاره با ارائه خدمات و امکانات عالی جای خالی هتل های 5 ستاره را پر میکنند. از بهترین هتل بیرجند برای اقامت ازنظر گردشگران میتوان هتل سپهر، هتل جهانگردی و هتل قائم اشاره کرد.
درگذشته شهر بیرجند در مسیر تجاری هند بوده به همین دلیل بازارها و کاروانسرهای این شهر بسیار پررونق بودهاند. امروزه این بازارهای همچنان برقرار بوده و بهعنوان جاذبه گردشگری میزبان بازدیدکنندگان میباشد. در شهر مدرن بیرجند که خانهها ویلایی جای خود را به آپارتمانها و برجها دادهاند، بازار سنتی یکی از محبوبترین مکانها برای خرید و گشتوگذار است.
همانطور که گفتیم درگذشته شهر در نزدیکی مرز کشورهای هندوستان، تاجیکستان و افغانستان قرار داشته و همین موضوع باعث شده بازار بیرجند مکانی عالی برای تاجران ایرانی باشد که در آن انواع ادویههای تند و گرم را بفروش میرسانند. در حال حاضر این بازار سنتی با کالاهای متنوع در آن رونق اقتصادی برقرار است.
اگر در سفر به بیرجند به دنبال مکانی برای خرید سوغاتی و صنایعدستی هستید، حتماً سری به قدیمیترین بازار بیرجند یعنی همان بازار سنتی بزنید. حتی اگر قصد خرید ندارید، قدم زدن در این بازار تاریخی میتوان بسیار جذاب باشد.
بازار قدیمی بیرجند درواقع بازار بزرگی است که از چندین بازار و بازارچه تشکیلشده است که بازارهای باقیمانده به شرح زیر است:
آدرس بازار قدیمی بیرجند: میدان امام خمینی (ره)، خیابان جمهوری
در اطراف شهر بیرجند روستاهای زیادی قرارگرفته است که به دلیل طبیعت زیبا و آبوهوای دلپذیر موردتوجه گردشگران قرارگرفتهاند. محبوبیت این روستاها بین گردشگران باعث شده بهعنوان مقصدی توریستی میزبان تعداد قابلتوجهی گردشگر باشند. در ادامه به معرفی بهترین روستاهای گردشگری بیرجند که باید در سفر از آن بازدید کنید، خواهیم پرداخت.
روستای ماخونیک بیرجند معروف به شهر کوتولهها یکی از جذابترین مقاصد گردشگری بشمار میرود که بهعنوان یکی از هفت روستای حیرتانگیز دنیا شناخته میشود. اکنون شاید با خود فکر کنید این روستا به خاطر طبیعت یا قدمت طولانی شهرت جهانی دارد، درصورتیکه اینچنین نیست؛ بلکه این روستا به خاطر ساکنین کوتاه قامتش مشهور است.
ماخونیک یکی از روستاهای اطراف بیرجند است که در مکانی دورافتاده در میان کوهها واقعشده است. ساکنین این روستا افرادی مهربان و خونگرم با قد و قامتهای کوتاه و همچنین آدابورسوم عجیب هستند.
در این روستا جاذبه های تاریخی جذابی وجود دارد که میتواند شما را به وجد بیاورد. اگر قصد سفر به بیرجند دارید حتماً بازدید از روستای ماخونیک را در برنامه خود بگنجانید.
فاصله بیرجند تا روستای ماخونیک: 125 کیلومتر از جنوب شرقی بیرجند
اگر در شهر بیرجند به دنبال مکانی خوش آبوهوا برای طبیعتگردی هستید، پیشنهاد ما روستای خراشاد است. این روستا با توجه به موقعیت مکانیاش، دارای کوچه و پسکوچههای صخرهای است. پس اگر قصد دارید از این روستای ییلاقی زیبا بازدید کنید کفش و لباس راحت فراموش نشود.
از زیباییهای روستای خراشاد بیرجند میتوان به قنات عمیق و پرآب، دشت زعفران، باغهای سرسبز و خانههای گلی روستایی اشاره کرد. البته زیبایی این روستا به همین موارد به پایان نمیرسد؛ از آنجایی این روستا از قدمت هزارساله برخوردار است در آن جاذبه های تاریخی مثل آسیاب بادی، حمام قدیمی، تونلهای زیرزمینی و… به چشم میخورد.
توجه ویژه گردشگران به روستای خراشاد بیرجند باعث شده در این روستا امکانات رفاهی مناسبی مانند آب آشامیدنی، فروشگاه صنایعدستی، دسترسی به تاکسی و… فراهم شود. اگر دوست دارید یکشب را در این روستا سپری کنید و از آرامش روستا بهرهمند شوید، اقامتگاههای بومگردی با معماری سنتی اصیل پذیرای شما خواهند بود.
فاصله بیرجند تا روستای خراشاد: 24 کیلومتر از جنوب شرقی بیرجند
بدون شک شهر زیبای بیرجند یکی بهترین مقاصد گردشگری کشورمان بشمار میرود که کمتر کسی از جاذبه های فوقالعاده زیبای آن اطلاع دارد. این شهر با قدمتی طولانی، روایتگر داستانهای تاریخی بسیاری است که دانستن آن برای هر کسی لازم است. سفر به بیرجند و گشتوگذار در این شهر یعنی ورق زدن تاریخ. پس اگر دوست دارید به گذشتهها سفر کنید، حتماً برای سفر به بیرجند برنامهریزی کنید.