ایده های کاربردی برای پر کردن زمان فراغت سالمندان
اوقات فراغت پدر و مادر های مسن را چگونه پر کنیم ؟
اوقات و فراغت در جوانی همۀ وقت یک شادی به حساب می‌آید و جوان روزشماری میکند تا به اوقات و فراغت خودش برسد تا شادی و در رو بیرون برود ، اما افراد سالمندان اوقات فراغت برایشان بسیار سخت هست و پر کردن زمان برای آنها کمی کلافگی بوجود می آورد .
همۀ وقت مشاهده پدربزرگ و مادربزرگ خاطره دست اول بچه‌ها بود اما امروزه در خانواده‌هاي کوچک ما انگار همۀ وقت وقت تنگ هست؛ همۀ عجله دارند، پدر و شاید هم مادر باید سرکار بروند، کودکان هم خواسته و ناخواسته باید به مهدکودک و مدرسه و کلاس‌هاي آموزشی متفرقه بروند و در این بین گاهی صدای زنگ تلفن هست که فرصتی کوتاه به حال و احوال‌پرسی از پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها را میدهد.
این همۀ تکاپو و عجله حتی فرصت فکرکردن به اوقات فراغت پدر یا مادر سالمند را هم از ما گرفته و بیشترین دغدغه ذهنی هرکدام از ما این شده که به مسائل روزمره زندگی‌مان بپرداریم درحالی که کمی دقت به اوقات فراغت سالمندان میتواند باعث ارتقای سلامت جسمی و روانی آنها شود.
به همین بهانه گفت‌وگویی با دکتر علی باغبانیان، روان‌دکتر و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران داشته‌ایم که می خوانید.
معمولا چه عواملی مانع برنامه‌ریزی برای فراغت سالمندان میشود؟
نداشتن استطاعت مالی و وقت کافی، اشتغال به کار، بی‌حوصله بودن، فقدان امکانات و فضای مناسب، ضعف جسمی، بی‌توجهی اطرافیان و فرزندان و… درحالی که با سالمندشدن جمعیت، وظیفه تمام گروه‌هاي جامعه از جمله خانواده‌ها و به‌خصوص دولت این هست که با برنامه‌ریزی برای ارتقای حیطه‌هاي گوناگون سبک زندگی سالمندان، از جمله تفریحات و الگوی اوقات فراغت آنها از بروز و عمیق‌شدن مشکلاتشان جلوگیري کنند.
خانواده‌ها تا چه حد در طرح‌ریزی این برنامه‌ها تاثیرگذارند؟
تا حدود زیادی! ولی متاسفانه بی‌توجهی آنها باعث‌شده این گروه از افراد گوشه‌نشینی و انزوا را در پیش بگیرند و از حضور در جمع بپرهیزند. از این رو لزوم آموزش خانواده برای پرکردن اوقات فراغت سالمند، امری ضروری هست.
متاسفانه بیشترین فعالیت اوقات فراغت سالمندان، تماشای تلویزیون هست و آمارها در کل جهان نشان میدهد چیزی حدود ۵۰ تا ۸۰ درصد وقت سالمندان پای تلویزیون می‌گذرد. هرچند تماشای برنامه‌هاي تلویزیونی می تواند سرگرم‌کننده باشد اما تماشای بیش‌ازحد آن نیز عوارض سوئی بر عملکرد مغز سالمندان دارد.
آیا در برنامه‌ریزی برای فراغت سالمندان باید به موارد خاصی توجه شود؟
بله، برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت سالمندان از سوی خانواده‌ها، باید با در نظر گرفتن مشکلات جسمی سالمندان برنامه‌ریزی و به‌گونه‌اي چیده شود که باعث بروز مشکلات دیگر نشود. با دقت به این که در سنین سالمندی فرد از مشکلات شنوایی، بینایی و ابتلا به بعضی بیمارهای فیزیکی، عضلانی و استخوانی رنج میبرد و گاهی با محدودیت حرکتی مواجه هست، متناسب نبودن برنامه‌ها میتواند باعث تشدید افسردگی در آنها شود.
همینطور می توان با آموزش نحوه سپری کردن اوقات فراغت به سالمند از بروز افسردگی یا تشدید مریضی در آنها پیشگیری کرد. مثلا بهتر هست به این افراد نحوه کار با اینترنت و حتی بازی‌هاي کامپیوتری آموزش داده شود. اینکار اضافه بر این که اوقات فراغتشان را پر میکند از بروز زوال عقل زودرس و دمانس و آلزایمر پیشگیري میکند. به خانواده‌ها هم پیشنهاد می شود مسوولیتی را برعهده فرد سالمند بگذارند
از خرید مایحتاج زندگی گرفته تا مسوولیت نگه داری بچه‌ها یا آشپزی کردن یا نگه داری از گل و گیاه و باغبانی و… در این خصوص آرتور کورنهابر، نویسنده کتاب «پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها» میگوید:
«مقالات، تحقیقات و کتاب‌هاي تازه منتشر شده را در دسترس سالمندان قرار دهید و سعی کنید آنها را آموزش دهید. حتی میتوانید آنها را به ملاقات دکتر متخصص اطفال یا گردهمایی‌هاي مدرسه فرزندتان ببرید تا با دنیای امروز بچه‌ها اکثر آشنا شوند. درضمن از راهنمایی‌هاي خوب و خوب آنها هم بهره‌مند شوید.»
چرا اینقدر به توجه به این امر تاکید دارید؟
دانشمندان معتقدند اوقات فراغت زمان و فرصتی مهم و اساسی برای شکل‌دهی پیوستگی و عهد و میثاق نسل‌هاي متوالی یک خانواده هست. در این زمان‌ها، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها سوابق تاریخی، تجربه‌هاي شخصی، درس‌هاي زندگی، ارزش‌هاي خانوادگی، سنت‌ها و اهمیت پیوستگی خانوادگی را می توانند با نوه‌هاي خود در بین بگذارند.
خانواده‌اي که اوقات‌فراغت خود را با یکدیگر می‌گذرانند پیوستگی بیشتری دارند. اضافه بر این کارشناسان بر این باورند محبت و عشق والدین به فرزندان باعث میشود آنها این علاقه را به پدر و مادربزرگ و در آینده به فرزندان خود هدیه دهند.
بی‌توجهی در این امر ممکن هست با چه پیامدی همراه باشد؟
سرشماری عمومی سال ۱۳۸۵ نشان می دهد ۳/۷ درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل میدهند که این میزان تا ۲۰ سال آینده به ۷/۱۴ درصد خواهد رسید و اگر سیاست‌گذاران کشور از هم‌اکنون برنامه خاصی نداشته باشند در ۲۰ سال آینده کشور با بحران و معضل اساسی برای رفع مشکلات و مسائل اقتصادی، بهداشتی، اجتماعی پیش آمده برای این قشر روبرو خواهد بود.
طبیعی هست پرنکردن اوقات فراغت و نداشتن برنامه مشخص برای آن، عوارض بدی را به همراه دارد و طبق اطلاعات و آمار موجود بالای ۲۵ درصد سالمندان به انواع اقسام اختلالات افسردگی، اضطراب و گوشه‌گیری مبتلا میباشند. از آنجا که بین سلامت روان و اوقات فراغت سالمندان ارتباط مستقیمی وجود دارد اگر اوقات فراغت به نحو احسن پر شود، سالمندان از بهداشت روانی خوبی برخوردار خواهند بود.
در غیر این صورت افکار منفی و ناخوشایند قبل ممکن هست در ذهن شان تداعی شود مثلا سالمندانی که عزیزان و آشنایان خود را از دست داده‌اند، در اوقات بیکاری، فکر و ذهن شان درگیر مرگ و شکل‌گیری افکار ناامیدکننده هست. ادامه چنین روندی میتواند آنها را به سمت ابتلا به افسردگی سوق دهد. معمولا این افراد منتظر میباشند و روزها را برای نزدیک شدن به مرگ می‌شمارند.
ختصاص دادن بخشی از اوقات فراغت به گردش چه تاثیری روی زندگی سالمندان دارد؟
در بهبود اوضاع خواب و داشتن آرامش، فراموشی مشکلات، فراموشی درد، خروج از انزوا، بهبود سلامت جسمی و روانی و یادگیری حین گردش موثر هست.
گرچه انچه در این مورد اکثر به آن تاکید می شود، در نظر گرفتن شرایط فرد سالمند، میزان حوصله و تحمل وی و همسفری هست که قرار هست طی این سفر یا گردش با آنها همراه باشد.
فرد سالمند اکثر ترجیح میدهد با همسالان خود همسفر باشد تا اعضای خانواده زیرا با همسن‌وسالان و دوستان خود احساس لذت بیشتری می برد. برترین وسیله برای مسافرت سالمندان هم در وهله اول هواپیما و بعد قطار هست.
تلاش در راستای نهادینه کردن فرهنگ گردش و ورزش می تواند با ارتقای سطح اوقات فراغت سالمندان به بهبود اوضاع سلامت و سبک زندگی سالمندان بینجامد. در کشور های اروپایی شرکت تعاونی یا تورهای گردشگری دایر هست که دست‌اندرکاران و مسوولان این آلبوم‌ها و حتی بعضی از سالمندانی که در آن عضو میباشند، برای گذران وقت با هم برنامه‌ریزی می کنند.
میتوانید اشاره اي هم به برترین برنامه‌ها برای گذران اوقات فراغت سالمندان داشته باشید؟
موسیقی، خواندن قرآن و شرکت در جلسه‌هاي مذهبی، بهرهگیری از رسانه‌ها، مسافرت اردوهای زیارتی، مطالعه، نوشتن، قدم زدن، دید و بازدید، کارهای خانه و بهرهگیری از برنامه‌هاي فرهنگ سرا از فعالیت‌هاي متعارف برای فراغت سالمندان به شمار می رود.
ایجاد مراکز تفریحی، برگزاری جشن و گردهمایی، عضویت در کانون‌ها، بهرهگیری از پارک‌ها و موزه‌ها، پرورش گل و گیاه، بهرهگیری از برنامه‌هاي رایو و تلویزیون، شرکت در برنامه‌هاي گردش با همسالان نیز میتواند پرکننده فراغت سالمندان شود.
برای پرکردن اوقات فراغت طولانی سالمندان انتشار نشریه‌هایي به زبان ساده با حروف درشت‌تر مخصوص سالمندان هنوز هم در ایران محقق نشده هست. چنین نشریه‌هایي می توانند برای قشر سالمند حاوی اطلاعات و علوم مورد نیازشان باشند و از سوی دیگر، آنها را در جریان مسائل جاری مملکت و جهان قرار دهند.
دولت با انتشار چنین نشریاتی میتواند با آگاهی بخشی به سالمندان، جلوی هزینه‌هاي درمانی گزافی راکه برای مریضی‌هاي قابل پیشگیری صرف میشود، بگیرد. فعالیت ذهنی حاصل از مطالعه از بروز مشکلات شناختی، زوال عقل و… پیشگیری میکند.
و حرف آخر؟
ایجاد مراکز هرروز با رویکرد اجتماعی و کانون‌هاي بازنشستگی که سالمندان بتوانند در آنجا تجمع و با همفکران و همسالان خود تعامل کنند، تشویق به عضویت و شرکت در کانون‌هاي ویژه سالمندان و… میتواند از مداخلات موثر مسوولان باشد. داشتن فعالیت‌هاي مشترک به سالمندان اجازه میدهد تا مسائل زیادی از یکدیگر بیاموزند.
همینطور مبادله اطلاعات اضافه بر بهبود روابط باعث می شود مسائل و تکنولوژی‌هاي اخیر را فراگیرند. امید هست نقش دولت و به‌خصوص مدیران جامعه در نگاه کلان به طرح اوقات فراغت سالمندان جامعه، باید پررنگ‌تر، مشخص‌تر و برنامه‌ریزی آنها به‌گونه‌اي باشد که باعث ارتقای سلامت جسمی و روانی سالمندان شود.
