دراین مطلب قصد داریم از دختر پیامبر بزرگوار و حضرت خدیجه ي «س» همسر حضرت محمد «ص» برایتان بگوییم. حضرت فاطمه زهرا ملقب بـه مادران شیعه ي جهان هستند. ما قصد داریم چکیده اي از زندگی حضرت فاطمه زهرا را برایتان بگوییم. فاطمه«ع» را نزد خدا دارای نه نام دانسته اسـت: فاطمه، صدیقه، مُبارکه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، مُحدّثه و زهرا. و دلیل نامگذاری بـه فاطمه را این دانسته کـه ایشان از بدیها بـه دور اسـت و خدای متعال او و شیعیان و دوستدارانش را از آتش جهنم دور کرده اسـت.گوهر وجود فاطمه از میوههاي بهشتی اسـت؛ بدین سبب رسول خدا«ص» ایشان را «حوراء انسیه» نامید و هر وقت مشتاق بوی بهشت میشد، او را میبویید و کنیه ایشان «امّابیها» اسـت و بـه جز علی«ع» کـه همسر ایشان اسـت، همه ی امامان شیعه فرزندان اویند.
مطلب مرتبط: پروفایل شهادت حضرت فاطمه | عکس های تسلیت شهادت حضرت فاطمه «س»
فاطمه دختر محمّد «بـه عربی: فاطِمَةُ الزَّهراء بنت محمّد؛ ۲۰ جمادیالثانی بین ۳۵ تا ۴۵ عامالفیل برابر ۱۸ تا ۸ پیش از هجرت – ۱۳ جمادیالاول یا ۳ جمادیالثانی ۱۱ هجری قمری» ملقّب بـه زهرا، دختر محمّد و خدیجه، همسر علی بن ابیطالب، و مادر حسن بن علی و حسین بن علی اسـت. او کوچکترین دختر محمّد و تنها فرزندش بود کـه از خود فرزندانی باقی گذاشت. این فرزندان با القابی چون «سید» یا «شریف» شناخته میشوند. در مورد تاریخ تولد فاطمه اختلاف بسیاری وجوددارد اما دو قول پنج سال پیش از بعثت و پنج سال پس از ان رایجتر اسـت.
فاطمه در کودکی مستقیماً زیر نظر پدر و مادرش رشد یافت و جوانیاش را در دوران دشوار کار تبلیغی پدرش سپری کرد. او در محاصرهٔ شعب ابیطالب مادرش را از دست داد. پس از هجرت بـه مدینه، درسال دوم ه.ق با علی بن ابیطالب ازدواج کرد و چهار یا پنج فرزند بـه دنیا آورد. درسال یازدهم ه. ق، پس از درگذشت پدرش، بـه دفاع از علی بن ابیطالب در جانشینی محمد پرداخت و خطبهٔ فدکیه را در مسجد پیامبر برای دفاع از حقّ خویش در مورد فدک ایراد کرد. او احتجاجهاي بسیاری با ابوبکر و عمر کرد، اما این احتجاجها ثمرهاي نداشت.
در جریان این وقایع، عمر و گروهی از همراهانش بـهقصد گرفتن بیعت بـه خانهٔ علی رفته ودر آنجا با مقاومت علی و فاطمه و حامیانش روبهرو شدند. او اولین شخص از خانوادهٔ محمّد اسـت کـه پس از محمّد درگذشت. منابع تاریخ درگذشت او را از سی روز تا شش ماه پس از درگذشت محمّد بیان میکنند، اما دو قول هفتاد و پنج روز و نود و پنج روز پس از مرگ پدرش رایجتر و معتبرتر اسـت. محل دفن فاطمه زهرا نامشخص و مورد اختلاف اسـت.
سه جای و مکان از جمله در بین سنگ قبر و منبر پیامبر در روضهٔ نبوی، دوم در خانهٔ خود فاطمه زهرا کـه اکنون در مسجد النبی قرار گرفتهاسـت، و سوم آرامستان بقیع از مکانهاي محتملتر دفن وی هستند.
بـهرغمِ گزارشهاي مذهبی فراوانی کـه دربارهٔ فاطمه موجود اسـت، منابع تاریخی دربارهٔ وی اندک میباشد. وی از شخصیتهاي بسیار ارجمند نزد همه ی مسلمانان بـهویژه شیعیان اسـت. منابع اهل سنت شخصیت فاطمه را هم چون بانویی پرهیزکار و باایمان بازتاب میدهند و زندگی زاهدانه و شخصیتش را بـهعنوان الگوی تقوا میستایند.
وی یکی از چهارده معصوم در نزد شیعیان دوازدهامامی بـهشمار میرود و دارای مقامات ویژهٔ معنوی مانند طهارت و عصمت در بین آنان اسـت. همچنین وی از اهل بیت محمّد و یکی از پنج تن آل عبا می باشد. فاطمه در رویداد مباهله نیز نقش داشتهاسـت. براساس احادیث و روایات اهل سنت و شیعه، ۱۳۵ آیهٔ قرآن دربارهٔ فاطمه اسـت.
سورههاي «انسان»؛ «قدر» و «کوثر» و آیات «مباهله»؛ «تطهیر»؛ «نور» و «مَوَدَّت» برخی از این سُوَر و آیات هستند. مصحف فاطمه، خطبههاي «فدکیه» و «عیادت»؛ «حدیث لوح فاطمه» و «دعای نور» از آثار او میباشند
زندگی فاطمه زهرا مقارن با دورهٔ تبلیغ اسلام توسط محمّد بودهاسـت. محمّد ۱۳ سال بـه تبلیغ اسلام در مکّه پرداخت. شمار اندکی بـه وی گرویدند کـه با مخالفت قبیلهٔ قُرَیش و بعضی دیگر از قبیلههاي عرب روبهرو شدند و آزار دیدند.
محمّد همراه با پیروانش برای رهایی از این وضع، در سالی کـه بعد ها مبدأ تقویم هجری خورشیدی و هجری قمری شد، بـه شهر يَثرِب — کـه مَدینَةُالنَّبی ««شهر پیامبر»» نامیده شد — هجرت کرد.او در مدینه قبایلِ در حال ستیزِ اوس و خَزرَج را متّحد کرد و برپایهٔ مسلمانان مهاجر مکّه و ساکنان اصلی مدینه اجتماع و دولتی نوین را تأسیس کرد، کـه ان را اُمَّت نامید.
سپس، میان مسلمانان و قبایل مکّه و همپیمانانشان جنگ درگرفت و سرانجام پس از هشت سال محمّد با پیروانش، کـه تا ان زمان بـه بیش از دههزار میرسیدند، شهر زادگاهش را فتح کرد.
پس از فتح مکّه رفتهرفته بیشتر اهالی شبهجزیره عربستان بـه اسلام گرویدند و امّت اسلام بـه سراسر این سرزمین گسترش یافت.محمّد ده سال پس از هجرت، چند ماه پس از بازگشت از حَجَّةُالْوِداع، بیمار شد و درگذشت.
فاطمه«ع» بـه مقام والایی دست یافته بودو بر اساس دیدگاه شیعه کـه برگرفته از آیه تطهیر اسـت ـ دارای مقام عصمت بود. پیامبر اکرم«ص» پس از نزول آیه تطهیر تا شش ماه هرروز صبح هنگام رفتن بـه مسجد، در برابر خانه فاطمه«ع» میایستاد و آیه تطهیر را می خواند و با خطاب «اهل البیت»؛ بـه اعضای خانواده سلام میداد و آنان را بـه نماز فرا می خواند.
از نگاه امامخمینی حضرت زهرا«ع» افتخار خاندان وحی اسـت و هم چون خورشید بر تارک اسلام میدرخشد و تا کنون هیچکس از عهده شناخت و معرفی ایشان برنیامده اسـت. امامخمینی خودرا از شناخت و معرفی ایشان قاصر و سخنگفتن دربارهٔ فاطمه«ع» را تنها از باب ذکر روایت میداندو معتقد اسـت احادیثی کـه دربارهٔ شأن و مقام فاطمه«ع» آمده، بـه مقدار فهم مستمعان بوده اسـت و دیگران نیز از عهده ستایش او برنیامده و هرچه دربارهٔ ایشان گفتهاند، بـه مقدار فهم خودشان بوده اسـت، نه بـه اندازه جایگاه ان حضرت.
امامخمینی با جداسازی حکومت و قضاوت از مقامات معنوی و ولایت و خلافت تکوینی ـ کـه بـه موجب ان جمیع ذرات در برابر «ولی امر» خاضعاند ـ میگوید این جزو اصول مذهب شیعه اسـت کـه ائمه«ع» ولایت تکوینی دارند و از ضروریات شیعه اسـت کـه کسی بـه مقامات معنوی ائمه«ع» نمی رسد و طبق روایات، این مقامات معنوی و ولایت تکوینی برای فاطمه«ع» نیز هست.
مطلب مرتبط: تصاویر ایام فاطمیه با متن «شهادت حضرت فاطمه»
انسان کامل بـه جهت آنکه مظهر همه ی اسما و صفات الهی اسـت، تجلیگاه همه ی کمالاتی اسـت کـه برای انسان متصور اسـت. فاطمه«ع» از مصادیق بارز انسان کامل اسـت؛ از اینرو امامخمینی دربارهٔ مقامات معنوی فاطمه«ع» معتقد اسـت، تمام ابعادی کـه برای انسان و زن می توان تصور کرد، در ان بانو جلوه کرده بودو ایشان تمام حقیقت انسان بودو همه ی معنویات، جلوههاي ملکوتی، جلوههاي الهی، جلوههاي جبروتی، جلوههاي مُلکی و ناسوتی در ایشان وجود داشت و همه ی ویژگیهاي پیامبران را دارا بود.
ایشان همچنین بر اساس روایتی از امامهفتم موسیبنجعفر«ع»؛ شب قدر را بـه فاطمه«ع» تفسیر میکند.
امامخمینی، فاطمه«ع» را از معجزات تاریخ و مایه افتخار هستی و افتخار خاندان وحی میشمارد کـه چون خورشیدی بر تارک اسلام میدرخشد و فضایل ایشان همتراز فضایل بینهایت پیغمبر اکرم«ص» و خاندان عصمت و طهارت اسـت؛ از اینرو همانگونه کـه در روایات آمده همانند رسول اکرم«ص» و امامان«ع»؛ پیش از این عالم، نوری در ظل عرش بوده اسـت.
بـه جایگاه علمی فاطمه«ع» در برخی روایات اشاره شده اسـت.ایشان افزون بر برخورداری از علم الهی، بـه کسب دانش و معارف دینی از پدر خود نیز اهتمام داشت. ایشان در زمان پیامبر اکرم«ص» مرجع زنان مدینه در احکام دینی بود.
از عمار یاسر نقل شده اسـت فاطمه«ع» از انچه بوده و هست و انچه تا روز قیامت خواهد بود، آگاه اسـت.امامخمینی در معرفی فاطمه«ع» روایتی را کـه کلینی نقل کرده بازگو می کند و میگوید طبق این روایت، کـه سند ان نیز در نگاه ایشان معتبر اسـت، در مدت ۷۵ روزی کـه فاطمه«ع» پس از رحلت پیامبر«ص» زنده بودو حزن شدیدی داشت، جبرئیل امین خدمت ایشان میآمد، با ایشان مراوده داشت و ضمن تعزیت بـه ایشان، مسائلی را کـه در آینده قرار بود رخ دهد، بـه ایشان خبر میداد و ایشان آن ها را برای علی«ع» بازگو کرده، او مینوشت؛ بنابر این، همانگونه کـه علی«ع» کاتب وحی پیامبر بود، کاتب فاطمه«ع» هم بود.
بـه نظر ایشان مراوده و نزول جبرئیل بر فاطمه«ع» نشان از بالاترین شرافت و فضیلت فاطمه«ع» اسـت؛ زیرا جبرئیل، روح اعظم، بر غیر از طبقه اول از انبیای عظام، مانند رسول خدا، موسی، عیسی و ابراهیم، بر دیگری نازل نمی شود. استدلال دیگر ایشان این اسـت کـه باید میان جبرئیل و کسی کـه بر او نازل می شود تناسب باشد و فرقی نمی کند تنزل جبرئیل بـه واسطه روح اعظم ولیّ خدا باشد یا خداوند او را مأمور بـه نزول کند. بـه نظر ایشان نزول جبرئیل امین بر فاطمه«ع» شرافت و فضیلتی اسـت کـه از همه ی فضایلی کـه برای ایشان ذکر کردهاند ـ با این کـه انها نیز فضایل بزرگیاند ـ بالاتر اسـت.
از فضایل فاطمه«ع»؛ تسبیح ایشان اسـت کـه روایات در فضیلت ان بسیار اسـت. طبق گزارش برخی روایات، کار سخت و طاقتفرسای خانه، موجب رنجوری فاطمه«ع» شده بود. با پیشنهاد علی«ع» بنا شد فاطمه«ع» از پیامبر«ص» خدمتگزاری تقاضای کند. پیامبر«ص» در برابر این خواسته، پیشنهاد کرد تا چیزی بـه ایشان بیاموزد کـه بهتر از خدمتکار اسـت و سپس تسبیحی بـه ایشان آموخت کـه بـه تسبیح فاطمه مشهور اسـت و بهترین تعقیبات نماز بـهشمار میرود.
امامخمینی نیز تسبیحات فاطمه«ع» را در تعقیبات نماز برتر از دیگر تعقیبات می داند. این تسبیحات ۳۴ بار «الله اکبر» ۳۳ بار «الحمد لله» و ۳۳ بار «سبحان الله» اسـت. ایشان بنابر احتیاط، بدون وضو مس اسم پیامبر«ص»؛ امامان«ع» و فاطمه«ع» را حرام دانسته اسـت.
چنانکـه اگر روزهدار با گفتن یا نوشتن یا اشاره و مانند اینها بـه خدا، پیامبر«ص» و امامان«ع» بـه عمد نسبتِ دروغ بدهد، اگر چه فوراً اقرار بـه نادرستی ان یا توبه کند، روزه او باطل اسـت و احتیاط واجب ان اسـت کـه فاطمه«ع» و سایر پیغمبران و جانشینان آنان هم دراین حکم فرقی ندارند.
امامخمینی سبّکننده فاطمه«ع» را همانند سبّکننده پیامبر«ص» و امامان«ع» می داند کـه حکم ان قتل اسـت؛ برهمین اساس در واکنش بـه گفتوگو پخششده در صدای جمهوری اسلامی ایران کـه در الگوبودنِ فاطمه«ع» تردید ایجاد کرد و نوعی اهانت تلقی می شد.
دستور داد فردی کـه این مطلب را پخش کرده تعزیر و اخراج گردد و دستاندرکاران ان تعزیر شوند ودر صورتی کـه ثابت شود قصد توهین در کار بوده، فرد توهینکننده محکوم بـه اعدام اسـت و افزود تکرار چنین کاری تنبیه، توبیخ و مجازات شدید و جدی مسئولان بالای صدا و سیما را در پی خواهد داشت؛ البته ایشان اقدام دراین زمینه را بـه قوه قضاییه محول کرد.
امامخمینی بـه عزاداری برای فاطمه«ع» اهتمام میورزید ودر مدت اقامت در نجف اشرف، بـه مناسبت شهادت فاطمه«ع» سه شب در منزلشان سوگواری می شد.
از ویژگیهاي بارز زندگی فاطمه«ع» و علی«ع»؛ سادهزیستی و نداشتن امکانات رفاهی و نازلتربودن زندگی ایشان از سطح معمول زندگی دیگران، بـهویژه در آغاز زندگی مشترکشان اسـت.امامخمینی این امر را یکی از ویژگیهاي اخلاقی و رفتاری فاطمه«ع» معرفی می کند و از نمونههاي ان؛ خانه کوچک ایشان اسـت. نمونه دیگر وسایل خانه ایشان اسـت؛ زیراندازی کـه شبها روی ان استراحت می کرد، چنانکـه امامخمینی نیز یادآور شده، یک پوست گوسفند بود کـه روزها بر روی دیگر ان علف شتر را میریخت.سادگی و لباس فاطمه«ع» و بیآلایشی ایشان، شگفتی دیگران را برمیانگیخت. فاطمه«ع» در پاسخ آنان، سوگند یاد کرد کـه او و علیّ پنج سال اسـت تنها پوست گوسفندی را بستر خود میسازند.
مطلب مرتبط: عکس نوشته و متن های مناسب برای تسلیت شهادت حضرت فاطمه «جدید»
بـه گفته دانشنامه اسلام، فاطمه مدت کوتاهی بعد از درگذشت محمد بیمار شد. اغلب منابع میگویند رابطه او با ابوبکر تا پایان عمرش قهرآمیز باقی ماند، اما گروهی دیگر از آشتی میان ان دو روایت کردهاند. روایتی کـه طبق معمولً نقل میشود این اسـت کـه او در آخرین لحظات عمر، با شست و شوی بدن خودرا برای مرگ آماده کرد و بـه اسما بنت عمیس کـه در ان لحظات بـه او کمک می کرد، سپرد کـه هیچکس محل دفن او را نداند.
سپس در تخت پاکیزهاي کـه در وسط اتاق بود دراز کشید و بـه استقبال مرگ رفت. منابعی کـه این روایات را نقل کردهاند قصد دارند نشان دهند فاطمه در آرامش درگذشت کـه این در تضاد با دسته دیگری از منابع اسـت؛ در منابعی مانند یعقوبی آمدهاسـت کـه فاطمه همسران محمد و زنان قریش کـه در زمان بیماری بـه عیادتش رفته بودند را سخت ملامت کرد و از اَسما خواست بـه عایشه اجازه ورود ندهد. بـه گفته طبری، فاطمه تمایل نداشت دیگران او را در چنان وضعیت نحیفی ببیند. بـهمانند سایر اتفاقات زندگی خصوصی فاطمه، درگذشت او نیز در هالهاي از ابهام اسـت.
دربارهٔ سقط محسن و علت درگذشت فاطمه زهرا نقلها و نظرات گوناگونی میان اهل سنت و شیعه درجریان بودهاسـت. مجدالدین فیروزآبادی در اَلْقاموسُ الْمُحیط، مَجدِالدّین بن اَثیر بـه نقل از ابنعباس در جامِعُ الاُصول، ذَهَبی در سِيْرُ اَعْلامِ النُّبَلاء، عَسْقَلانی در الإصابه، ابن کثیر در اَلْبِدایَة و النَّهايَة، عبدالله بَحْرانی اصفهانی در عَوالِمُ الْعُلوم بـه نقل از مُوَفَّق بن احمد خوارزمی در مَقتَلُ الْحُسَيْن و ابن شهرآشوب در مَناقِب بـه بیان وجود محسن پرداختهاند بدون انکـه سبب درگذشت را ذکر کنند.
کُلِيْنی در الکافی، صَفوری شافِعی در نُزْهَةُالْمَجالِس و مُنْتَخَبُالنَّفائِس، شیخ مفید در الإرشاد خبر سِقطِ محسن را بدون بیان علت ان گزارش کردهاند. شیخ طَبْرِسی در إعْلامُ الْوَریٰ و علّامه حِلّي در اَلْمُسْتَجاد مِن کِتابِ الإرشاد مطلب مفید را نقل کردهاند. جمالالدّین مُحَدِّث هِرَوی در اَلاَربَعین، محمد بن طلحه شافعی در مَطالِبُ السَّئول، ابراهیم طِرابلُسی حَنَفی در نقل شجرهنامهٔ علی بن ابیطالب درکتاب اُولادِ الإمام علی نیز سقط محسن را بدون بیان علت نقل کردهاند.
مُطَّهَر بن طاهِر مَقْدِسی در اَلْبَدْءِ و التّاریخ دربخش ذکر نوادگان پیامبر، محسن را نام می برد و می گوید کـه محسن در کودکی مرد، اما بـهباور شیعه در اثر ضربهٔ عمر سقط شد.حُرِّ عامِلي در اِثباتُ الْهُداة از مقدسی خبر سقط محسن بـهخاطر ضرب و جرح فاطمه زهرا توسط عمر و انتساب ان بـه شیعه را نقل می کند و اینکـه مقدسی بـه روایت بلاذری نیز اشاره می کند. عِمادُالدّین طَبَری در کامِل بَهائی، علی بن محمّد عُمَری در اَلْمَجدی، اِبن قُتَيْبـه در المعارف، ابن سعد جزایری در الإمامه نیز مطلب را اینگونه بیان میکنند. تاجالدّین حسینی در اَلتَّتِمَّةُ فی تَواریخِ الْأئِمَّة، علّت درگذشت فاطمه زهرا را نیز ضرب و جرح توسط عمر و سقط محسن میداند.
باقر شریف قُرِشی با استناد بـه منابع اهل سنت و شیعه، سقط جنین فاطمه را — کـه در اثر صدمات و جراحات وارده در حین رویداد خانهٔ فاطمه اتفاق افتاد و منجر بـه شکستگی پهلو فاطمه زهرا شد — بیان می کند. بـهگزارش او، محمّد شهرستانی در اَلْمِلَلُ و النِّحَل، اِبنِ حَجَرِ عَسْقَلانی در لِسانُ الْمیزان، مسعودی در اِثباتُ الْوَصیَّة، شمسالدین ذهبی در میزانُ الإعتِدال، ابن شهرآشوب بـه نقل از المعارف ابن قتیبه در مَناقِبُ آلِ ابیطالب، صَلاحالدّین صَفْدی در اَلْوافی بِالْوَفَیات، طبری در دَلائِلُ الإمامَة، طَبْرِسی در اَلإحتِجاج و محمدباقر مجلسی در بحارالانوار این مطلب را بیان کردهاند.
سید جعفر مرتضی عاملی درکتاب مَأساةُ الزَّهراء بـه بررسی اقوال مختلف دراینباره می پردازد و میگوید کـه ابن قتیبه در المعارف این مطلب را آورده، اما در دورههاي بعدی نوشتهٔ او تحریف شدهاسـت. دراین راستا او بـه نقل ابن شهرآشوب و گنجی شافعی از المعارف اشاره میکند، کـه با مطلب اولیه تطابق دارد. عاملی ادامه میدهد کـه شهرستانی سخن نَظّام دراینباره را نقل میکند، اما ان را دروغ و فریب می داند.
بغدادی، مَقْریزی و صَفْدی نیز نقل نظّام را بیان میکنند؛ و اینها درحالیاسـت کـه بـهقول جاحِظ، نظّام شدیدترین مردم در اعتراض بـه رافِضیان بـهخاطر طعن آنان بر صحابه بود. عاملی گزارش ابن سعد را نیز دراینباره نقل می کند.
عاملی می گوید ابن ابی الحدید ضرب و جرح فاطمه زهرا و سقط جنین او را از امور شنیع و زشتی می داند کـه فقط شیعه از انها نام میبرد و از نظر دانشمندان اهل سنّت بیاساس اسـت. اما خودش ماجرای سقط محسن را از استادش نقل کرده و با ذکر داستان هَبّار بن اَسوَد، از موضع پیامبر دراینباره از وی پرسیده و استادش نیز در پاسخ گفته کـه این مسئله از نظرش متعارض اسـت ودر اینباره نظر خاصی ندارد.
ابن ابی الحدید رویداد خانهٔ فاطمه را تنها در برخی موارد درست می داند، اما آتش زدن و دیگر کارها را بعید و انها را تنها در نقل شیعه می داند، اما در همانحال می گوید کـه علاوهبرآن عدهاي از اهل حدیث هم مانند ان روایت کردهاند.دربارهٔ تاریخ درگذشت فاطمه زهرا تاریخنویسان قولهاي مختلفی نقل کردهاند. بـهنوشتهٔ ولیری فاطمه شش ماه پس از درگذشت پدرش از دنیا رفت. برخی منابع سی یا سی و پنج روز پس از درگذشت محمّد گفتهاند. برخی دیگر چهل و پنج روز یا هفتاد و پنج روز از ان تاریخ ذکر کردهاند؛ و دیگر منابع قول نود و پنج روز را نقل کردهاند.
بنابر روایات شیعه، فاطمه وصیت کردهبود دوست ندارد افرادی کـه بـه او ستم کردند و اسباب خشم و غضب او را فراهم کردند، بر پیکرش نماز بخوانند ودر تشییع او حاضر شوند؛ ازاینرو خواستهبود او را مخفیانه تشییع و دفن کنند و محل دفن او مخفی بماند.
علی بـه کمک اَسماء بِنت عُمِیس، همسرش را غسل داد و خود بر پیکرش نماز خواند. بـهجز علی چند نفر دیگر نیز در نماز شرکت کردند، کـه در مورد تعداد و نام افراد اختلاف وجوددارد. طبق نقلها، حسن مجتبی، حسین، عباس بن عبدالمطلب، مِقداد، سلمان، ابوذر، عمّار، حُذَيْفه، عَقیل، زبیر، عبدالله بن مسعود، بُرَيْده و فضل بن عباس دراین نماز شرکت داشتند.
بـهگفتهٔ ولیری، بیشتر منابع اوّلیه خاکسپاری فاطمه را شبانه، نهانی و بی حضور ابوبکر و عمر می دانند؛ ولی قولهایي نیز هست کـه ابوبکر در مراسم خاکسپاری حاضر بوده و نماز میت بر فاطمه خواندهاسـت.
دنیس سوفی بر ان اسـت کـه بـه خاطر تواتر روایتهاي رنجش فاطمه از ابوبکر، چنین می نماید کـه مراسم کفن و دفن فاطمه بـهخواستهٔ خودش شبهنگام برگزار شده تا ابوبکر، بـهعنوان رئیس اجتماع اسلامی، نتواند در مراسم تشییعش دستی داشتهباشد.
بـهگفتهٔ ولیری در دانشنامهٔ اسلام، تقریبا تمام منابع موافق هستند کـه فاطمه در آرامستان بقیع دفن شدهاسـت و بعضی منابع محل قبر را نیز مشخص می کنند. بـهنوشتهٔ این منابع محل دفن فاطمه درکنار مسجد رقیّه «نام زنی کـه مسجد را بنا کردهاسـت» در گوشهٔ خانهٔ عقیل — برادر علی — بـهفاصلهٔ هفت ذِراع از خیابان اسـت.
اما طبق گفتهٔ سایر منابع بعد از دفن یا مدتی پس از ان؛ دیگر محل دفن نامعلوم بود. مسعودی می نویسد مقبرهاي وجود داشتهاسـت کـه در کتیبهٔ موجود در ان مقبره، نام فاطمه و سه نفر دیگر از خاندان علی بـهعنوان صاحبان مقبره نوشته شدهبود. اما مسعودی تنها کسی اسـت کـه چنین جزییاتی را بیان می کند. دراین مقبره سه امام شیعه آرمیدهاند و قبر دیگر، امروزه بـه فاطمه بنت اسد منسوب اسـت.
مقدسی مقبرهٔ فاطمه را در لیست مکانهایي قرار می دهد کـه دربارهٔ ان اختلافنظر وجوددارد اما محتمل اسـت کـه فاطمه «فِي الْحُجْره» «در خانهاش» دفن شدهباشد. در منابع شیعه احتمال دفن در بقیع از اهمّيّت کمتری برخوردار اسـت. بـهگفتهٔ سید مرتضی عسکری، آخرین احتمال دربارهٔ محل دفن فاطمه زهرا، خانهٔ اوست. این امکان با چندین سند معتبر پشتیبانی می شود. اسناد اصلی این ماجرا از اهل بیت دریافت می شود؛ زیرا آنان اعضای اصلی خانهٔ پیامبر هستند کـه دربارهٔ این موضوع بهتر از دیگران می دانند.
برخی از پژوهشگران بر این باورند کـه براساس حدیثی از پیامبر، فاطمه در روضهٔ نبوی، میان منبر و مدفن محمد، دفن اسـت. این احتمال با احادیثی از جعفر صادق و علی بن موسی الرضا تقویت می شود.
درمجموع، فقهای شیعه برای زیارت فاطمه زهرا سه مکان را در اولویت دانستهاند: نخست در روضهٔ نبوی میان قبر و منبر پیامبر، دوم در خانهٔ خود فاطمه زهرا کـه اکنون در مسجد قرار گرفتهاسـت؛ و سوم در آرامستان بقیع.
حسن مجتبی درسال دوم ه.ق زاده شدهاسـت کـه دراین صورت ازدواج فاطمه نمی تواند بعد از غزوه بدر بودهباشد. یا بـهروایتی در نیمهٔ رمضان سال سوم ه.ق بودهاسـت. فاطمه حسین را پنجاه روز پس از تولد حسن باردار شد ودر اولین روزهای شعبان بـهسال چهارم ه.ق بـهدنیا آورد.
درکنار این دو پسر و فرزند مردهبـهدنیاآمده مُحسِن یا مُحَسَّن، فاطمه دو دختر بـهدنیا آورد کـه بـهنام دو تن از عمههایشان زینب و اُمّکلثوم نامگذاری شدند. حسن بزرگترین پسر علی و فاطمه زهرا و دومین امام شیعه اسـت کـه طبق روایات در ۶۲۵ م در مدینه بـهدنیا آمد.
بعد از کشته شدن علی، برای مدت کوتاهی در کوفه بر بخشی از سرزمینهاي مسلمانان خلافت کرد و سپس طبق عهدنامهٔ صلح با معاویه از قدرت کناره گرفت. او در ۶۷۰ م در مدینه مسموم شد و درگذشت. حسین دومین پسر علی و فاطمه زهرا و سومین امام شیعه اسـت کـه طبق بیشتر روایات در ۶۲۶ م در مدینه بـهدنیا آمد. وی درسال ۶۸۰ م علیه یزید قیام کرد ودر نبرد کربلا بـه همراه یارانش کشته شد.
نسل علی از فاطمهٔ زهرا بـهعنوان «شریف» یا «سَيِّد» شناخته می شوند. انها بـهعنوان تنها نسل بازمانده از محمّد، مورد احترام شیعه و سنی هستند.علی تا زمانی کـه فاطمه زنده بود همسر دیگری نداشت، اما پس از او با زنان متعددی ازدواج کرد. بـهجز چهار فرزندی کـه از فاطمه داشت، بقیهٔ فرزندانش از همسران دیگر او بودند.
علمای شیعه و اهلسنت،براساس آیه ۲۳ سوره شوری مشهور بـه آیه مودت، محبت و دوست داشتن فاطمه را سفارش خدا بـه مسلمانان دانستهاند. در آیه مودت پاداش رسالت پیامبر«ص» دوستی و محبت با خویشاوندان معرفی شده اسـت کـه مفسران از ان بـه اهلبیت«ع» تعبیر کردهاند.بر اساس روایات، خویشاوندان یا «بـه تعبیر مفسران» اهلبیت دراین آیه، فاطمه«س»؛ علی«ع» و حسنین«ع» هستند. علاوه بر آیه مودت، روایاتی از پیامبر«ص» نقل شده اسـت کـه بر اساس ان خداوند بـه خشم فاطمه خشمگین و بـه خشنودی او خشنود می شود.