عسر و حرج چیست و چه شرایط دارد؟
شاید تاکنون واژه عسر و حرج را شنیده باشید. این دو واژه، مترادف هم و در قرآن کریم به معنای سختی و مضیقه آمده‌اند. بیشتر شما عبارت طلاق به‌واسطه عسر و حرج را شنیده‌اید. پس برای اینکه بدانید عسر و حرج چیست و چه شرایطی دارد، با ما همراه باشید.
عسر و حرج چیست؟
عسر و حرج در اصطلاح حقوقی یعنی شرایطی که در آن زن نتواند به زندگی مشترک خود ادامه دهد یا زندگی برای او غیرقابل‌تحمل باشد. دین اسلام زمانی که انجام برخی واجبات و شرعیات دین موجب سختی و مشقت فرد بیمار شود و فرد قادر نباشد آن را انجام دهد، به‌واسطه‌ی قاعده نفی عسر و حرج، انجام این واجبات را از دوش فرد بیمار برمی‌دارد.
این مثال را عنوان کردیم که بیان کنیم واژه عسر و حرج مختص طلاق گرفتن نیست. قانون‌گذار به‌واسطه همین قاعده نفی عسر و حرج به زوجه اجازه داده است که به زندگی مشترک خود پایان دهد.
بیشتر بخوانید : صفر تا صد مراحل طلاق توافقی چیست؟
مصادیق عسر و حرج
طبق تبصره ماده 1130 قانون مدنی کشور، مواردی به‌عنوان مصادیق عسر و حرج زوجه توسط قانون‌گذار پیش‌بینی‌شده است. نکته حائز اهمیت در خصوص این مصادیق در این ماده، این است که قانون‌گذار این موارد را به‌عنوان نمونه و مثال ذکر کرده و این مصادیق حصری نیستند؛ اما برای اینکه زن بتواند با اثبات عسر و حرج خود به دادگاه، حکم جدایی بگیرد مانعی وجود ندارد. مصادیق عسر و حرج زوجه ذکرشده در این ماده به شرح زیراست:
زوج به مدت شش ماه پیاپی یا 9 ماه متناوب در طول یک سال بدون هیچ بهانه و عذر موجهی زندگی خانوادگی را ترک کند.
اعتیاد زوج به مشروبات الکلی و مواد مخدر یا استفاده مستمر از داروهای روان‌گردان، به‌گونه‌ای که اساس زندگی خانوادگی را مختل کند.
زوج به‌طور قطعی به 5 سال حبس یا بیشتر محکوم شود.
ضرب‌وجرح یا هرگونه رفتار ناپسند که طبق عرف با توجه به وضعیت زوجه، قابل‌تحمل نباشد.
زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا هر بیماری صعب‌العلاج دیگری مبتلا شود.
عقیم بودن مرد: اگر پس از گذشت پنج سال از زندگی مشترک زوجین، زن متوجه شود که همسرش نمی‌تواند صاحب فرزند شود و به بیانی ساده او عقیم است، زن می‌تواند در محضر دادگاه به دلیل عقیم بودن همسرش، دادخواست طلاق دهد.
ازدواج مجدد مرد: اگر مرد بدون کسب رضایت از همسرش، ازدواج مجدد داشته باشد، زن می‌تواند درخواست طلاق بدهد. این مورد در خصوص ازدواج موقت و دائم صدق می‌کند و هیچ تفاوتی میان آنها نیست. گاهی هم ممکن است زوج بیش از یک همسر داشته باشد و بین آنها عدالت را رعایت نکند. در این مورد هم هرکدام از همسران وی می‌توانند به دلیل عدم رعایت عدالت میان همسران با دریافت وکالت از جانب شوهرش، درخواست طلاق بدهد.
برای کسب اطلاعات بیشتر راجع به عسر و حرج و مصادیق آن به سایت وکلای پارسای مراجعه کنید.
یک کارشناس حقوق خانواده عنوان می‌کند: «تحمل یا عدم تحمل شرایط سخت زندگی مشترک، امری نسبی است.» در ادامه خاطرنشان می‌کند که بعضی از افراد، برخی از مشکلات زندگی را نمی‌توانند تحمل کنند، درحالی‌که ممکن است تحمل همان مشکلات و سختی‌ها برای برخی دیگر امکان‌پذیر باشد، با آن کنار آمده یا دلیلی قانع‌کننده برای تحمل سختی زندگی داشته باشد.
پس زمانی که زوجه از شرایط به وجود آمده در زندگی مشترک خود اظهار عسر و حرج می‌کند و احساس رسیدن به بن‌بست‌های زندگی به او دست می‌دهد و تصمیم به جدایی می‌گیرد گرفتن همین تصمیم خود به‌تنهایی دلیلی بر وجود عسر و حرج در زندگی مشترک اوست. چراکه در شرایط عادی و با توجه به فرهنگ خانواده محور جامعه ایرانی و نگاه‌های ملامت کننده و سنتی به زن مطلقه، این تصمیم تلخ و ناراحت‌کننده را اتخاذ نمی‌کرد.
اثبات عسر و حرج چگونه است؟
نکته مهمی که برای درخواست جدایی توسط عسر و حرج باید به خاطر بسپاریم، ثابت نمودن شرایط آن و ارائه آن در دادگاه است تا بتوانیم قاضی را برای صادر نمودن حکم طلاق توسط عسر و حرج مجاب کنیم. به‌عنوان‌مثال: در رابطه با موضوع عسر و حرج توسط اعتیاد همسر که دربند دیگری هم قیدشده بود، اگر در این میان حکمی مبنی بر محکومیت زوج صادر یا پرونده قضایی مطرح باشد یا به بستری شدن زوج در کمپ‌های ترک اعتیاد، مستند شود، تمامی این‌ها برای ثابت نمودن عسر و حرج به دلیل اعتیاد خواهد بود.
در رابطه با ثابت نمودن عسر و حرج توسط رفتار ناپسند زوج، سابقه شکایت زوجه از زوج یا حکم‌های صادرشده در این رابطه، کار را راحت‌تر می‌کند، زیرا زوجه (مدعی) موظف است تا با تمسک بر دلیل‌های اثبات دعوی به اثبات امور موضوعی بپردازد و موفق شود عسر و حرج خود را به دادگاه ثابت کند. در این میان برخی احکام قضایی و کیفری برای اثبات عسر و حرج کار را آسان‌تر می‌کند.
در آخر باید عنوان کنیم که اگر زن به دلیل عسر و حرج طلاق بگیرد، نیازی به پرداخت پول یا مبلغی از جانب وی به مرد نیست و جدایی توسط عسر و حرج از سوی مرد قابل بازگشت نیست.
عسر و حرج در دوران عقد
عسر و حرج در دوران عقد می‌تواند به هر دلیلی رخ دهد؛ اما برای جدایی به دلیل عسر و حرج باید در دادگاه ثابت شود. دوران عقد هم مانند دورانی است که زن و مرد زیر یک سقف زندگی می‌کنند و تفاوتی وجود ندارد. بیشتر شرایط دوران عقد به صورتی است که حتی اگر افراد بخواهند به دلیل عسر و حرج از هم جدا شوند، اگر رابطه زناشویی میان آنها وجود نداشته باشد باز هم مهریه نصف می‌شود. در غیر این صورت مهریه باید کامل پرداخت شود.
اگر مرد مهریه را بدهد، طلاق انجام می‌شود. شرایط سخت دوران عقد به هر دلیلی ممکن است رخ دهد مانند طولانی شدن عقد، دخالت‌های بی‌جای خانواده‌ها و بسیاری از مسائل اخلاقی دیگر که عسر و حرج را در دوران عقد به دنبال دارد. شرایط عسر و حرج در دوران عقد بیشتر همانند شرایط ذکرشده در زندگی مشترک است.
بیشتر بدانید : صفر تا صد مراحل انحصار وراثت چیست؟
طلاق به‌واسطه عسر و حرج چه نوع طلاقی است؟
در طلاق ناشی از عسر و حرج، مرد نمی‌تواند به همسرش نزدیک شود و از جدایی در مدت‌زمان عده، انصراف دهد. چراکه اگر این کار شدنی بود، طلاق ناشی از عسر و حرج بیهوده تلقی می‌شد، زیرا در صورت امکان بازگشت مرد به زن، شرایط سخت و دشواری به زن تحمیل می‌شود.
عسر و حرج، حق دریافت مهریه را از زن سلب نمی‌کند
این ذهنیت که مرد هر کاری که می‌خواهد می‌تواند انجام دهد و زنان فقط و فقط تحمل کنند را حذف کنند، زیرا نه شرع اسلام و نه قانون کشور، اجازه تحمیل چنین ظلمی را نمی‌دهد. اگر زن بتواند به دادگاه ثابت کند که شرایط زندگی او دشواراست، دیگر نیازی به رضایت شوهر برای طلاق نیست و دادگاه مرد را مجبور می‌کند که همسرش را طلاق دهد. در صورت عدم اجرای حکم دادگاه و طلاق ندادن زن، دادگاه، زن را طلاق می‌دهد. نکته شایان‌ذکر این است که لزومی ندارد که زن در طلاق به دلیل عسر و حرج مهریه خود را ببخشد.