با آداب و رسوم مردم بومی قشم آشنا شوید
قشم جزیره‌ای زیبا و دیدنی در جنوب کشور ما است که با داشتن جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی بی‌نظیر توانسته توجه هر مسافری را به خود جلب کند. در این جزیره، امکانات مناسبی برای رفاه مسافران آماده‌شده است و هتل قشم با بهترین خدمات در انتظار مهمانان این جزیره است. یکی از جذاب‌ترین بخش‌های سفر به هر مقصدی از شهرهای ایران، آشنا شدن با آداب و رسوم و فرهنگ مردم آن منطقه است. در سفر به جنوب ایران و جزیره قشم می‌توانید تجربه‌ای به‌یادماندنی از آشنایی با فرهنگ بومی و همچنین آداب و رسوم مردم قشم داشته باشید.
آشنایی با جزیره قشم
قبل از بررسی آداب و رسوم مردم بومی قشم بهتر است اطلاعاتی کلی درباره این جزیره محبوب در دریای خلیج‌فارس داشته باشیم. جزیره قشم، بزرگ‌ترین جزیره غیرمستقل جهان است که دارای موقعیت جغرافیایی عالی است.
این جزیره از شمال به بندرعباس، از شمال شرقی به جزیره زیبای هرمز، از شرق به جزیره لارک، از جنوب به جزیره هنگام و از جنوب غربی به جزایر تنب کوچک و بزرگ می‌رسد؛ این موضوع باعث شده جزیره قشم دسترسی عالی به جاذبه‌های گردشگری مشهور اطرافش داشته باشد و در برنامه بازدید مسافران در اولویت باشد.
بهترین زمان سفر به قشم
بهترین زمان برای سفر به قشم از آذرماه تا اوایل فروردین‌ماه است زیرا به دلیل آب‌وهوای گرم و شرجی که جزیره قشم دارد، برای سفر به این جزیره باید ماه‌های سرد سال را انتخاب کنید، دمای بالا باعث کلافه شدن شما در طول سفر می‌شود و اغلب افراد بومی این منطقه، فقط می‌توانند تابستان‌های این جزیره زیبا را تحمل کنند.
در سایر ماه‌ها گرمای هوای جزیره و آفتاب سوزان آن شما را اذیت خواهد کرد؛ بنابراین با انتخاب درست زمان سفرتان می‌توانید سفری به‌یادماندنی و خاطره‌انگیز به جزیره قشم برای خود و خانواده‌تان بسازید، همچنین باید این نکته را بدانید که با افزایش تعداد مسافران در این زمان از سال قیمت هتل‌های قشم نیز افزایش می‌یابد.
با سفر به جزیره قشم در کنار دیدن و لذت بردن از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی این جزیره می‌توانید از ورزش‌های آبی و تفریحاتی که در ساحل و اسکله‌ها برای گردشگران و مسافران در نظر گرفته‌شده استفاده کنید. البته دلایل سفر به قشم به همین‌جا ختم نمی‌شود، بلکه مراکز خرید قشم نیز با داشتن تنوع بالا و محصولات قیمت مناسب توانسته‌اند نظر مثبت مسافران را به خود جلب کنند.
آداب و رسوم مردم قشم
در سفر به جزیره قشم در کنار، جاذبه‌هایی مثل تنگه چاه کوه، غارهای خربس، دره ستارگان قشم، غار حرا، قلعه پرتغالی‌های قشم و … می‌توانید با فرهنگ غنی و زیبای مردم این منطقه نیز آشنا شوید. علاوه بر آن با قدم زدن در میان مردم در مکان‌های عمومی همچون بازارها و مراکز خرید می‌توانید آداب و رسوم مردم قشم را در لحظات مختلف زندگی‌شان تماشا کنید.
فرهنگ مردم ایران از سیستان بلوچستان و جزایر جنوب تا کردستان و لرستان و … دارای شباهت و تفاوت‌هایی است؛ اما به‌طورکلی همه‌ی آن‌ها نمایی زیبا از زندگی مردم از گذشته تاکنون را نمایش می‌دهند. مردم جزیره قشم بااینکه با پیشرفت‌های روز دنیا همراه شده‌اند، اما اصالت خود را حفظ کرده و به رسوم درست و سودمندشان هنوز هم معتقد هستند.
جشن میگو از نخستین آداب و رسوم مردم قشم
با توجه به جزیره‌ای بودن منطقه قشم، حتماً می‌توان حدس زد که بخشی از فرهنگ و آداب و رسوم مردم قشم برگرفته از دریا و حال و هوای آن باشند؛ بنابراین اسم بسیاری از جشن‌ها نیز از نام‌هایی مربوط به دریا گرفته‌شده و برای مردم بسیار ارزشمند بوده است، یک نمونه از این مراسم جشن میگو است.
شغل بسیاری از مردم جزیره قشم در گذشته صیادی بوده است، به همین دلیل هدف مردم در گذشته و همچنین در زمان حال از برگزاری جشن میگو، به‌جا آوردن شکر خداوند متعال بوده است. در جزیره‌ی قشم بیش از هزار صیاد وجود دارد که بیش‌تر در مناطق سیریک، تولا، درگهان و چاهو فعالیت دارند. در پایان فصل صید، این صیادان برای شکرگزاری بابت یک سال صید ماهی و میگو این جشن سنتی را برگزار می‌کنند.
جشن نوروز صیاد
یکی از معروف‌ترین آداب و رسوم مردم قشم، جشن نوروز صیاد است که با سفر به این جزیره حتماً از مردم بومی این منطقه درباره آن می‌شنوید. تاریخ برگزاری این جشن به صدسال پیش برمی‌گردد، با شنیدن نام این جشن حتماً فکر می‌کنید که مردم قشم جشن نوروز صیاد را در فروردین و ابتدای سال برگزار می‌کنند درحالی‌که زمان برگزار شدن جشن صیاد مردادماه هرسال است؛ اما علت زمان انتخاب‌شده برای برگزاری جشن نوروز صیاد چیست؟
در روز یکم مردادماه فصل صید کوسه و بسیاری از ماهی‌های مهم برای صیادی به پایان می‌رسد، مردم برای شکرگزاری بابت صید یک‌ساله‌ای که داشته‌اند، جشن نوروز صیاد را برگزار می‌کنند. در جزیره قشم برای هر جشنی آداب و رسوم باشکوهی وجود دارد در مورد جشن نوروز صیاد از آداب و رسوم این جشن بزرگ، پوشیدن لباس‌های رنگی و انداختن لباس در درون آب دریا به خاطر بیرون رفتن نحسی است، همچنین یکی از نکات جالب در آداب این جشن این است که در روز جشن نوروز صیاد، هیچ‌کس از جزیره به صید ماهی نمی‌رود، اعتقاد مردم بومی این است که رفتن به دریا و صید کردن در این روز برکت را از آن‌ها دور می‌کند.
مردم بومی قشم
در روز جشن نوروز صیاد مردم به شنا می‌روند و جوان‌ترها در این روز کاسه‌های آب را بر سر و روی خود می‌ریزند. اگر فردی دارای حیوان اهلی باشد، در روز جشن به سراغ دعاخوان‌ها می‌رود تا با خواندن دعایی که به آن دعای لوبن گفته می‌شود، بیماری‌ها و حیوانات وحشی از آن‌ها دور شوند؛ تعداد افرادی که دعای لوبن را می‌خوانند در جزیره کم است زیرا مردم بومی جزیره قشم معتقدند درصورتی‌که فردی این دعا را فرد دیگر آموزش دهد، دیگر دعاهای خودش اثر نخواهد داشت.
شما می‌توانید برای حضور یافتن در جشن نوروز صیاد هتل آپارتمان پلاس قشم را برای یکم مردادماه رزرو کنید و در علاوه شرکت در جشن از اقامت راحت و آسوده بهره‌مند شوید.
مراسم زنبیل گردانی
یکی از آداب و رسوم مردم قشم که برای مردم سایر مناطق جالب است، مراسم زنبیل گردانی در این جزیره است. برخی از کودکان که بعد از دوسالگی هنوز نمی‌توانند راه بروند، والدین خود را نگران می‌کنند؛ در این زمان مراسم زنبیل گردانی برای این کودکان برگزار می‌شود، در آداب و رسوم این مراسم، خانواده کودک را در زنبیلی که از جنس برگ درخت خرما و چوب آن تهیه‌شده، قرار می‌دهند. در بین همسایه‌ها فرزندان بزرگ‌تر آن‌ها جمع شده و زنبیل را نگه می‌دارند و شعرهای محلی مخصوصی برای او می‌خوانند، مردم قشم معتقدند خواندن این اشعار باعث می‌شود کودک بتواند زودتر راه برود.
جشن نخل و خرما
یک مورد دیگر از مشهورترین مراسم‌هایی که در جزیره قشم وجود دارد و آداب و رسوم مردم قشم را نشان می‌دهد، جشن نخل و خرما است. در جنوب کشور نوع پوشش گیاهی اغلب به شکل درختان نخل است و این درختان در اقتصاد مردم و زندگی آن‌ها تأثیرات چشمگیری دارند، در طی مراسم جشن نخل و خرما باغداران خرماهای تازه خود را به فروش می‌رسانند، البته علاوه بر خرما محصولاتی که از خرما تهیه می‌کنند شامل شیره، سرکه، نان، بیسکوییت، رولت، مربا و… را نیز عرضه می‌کنند.
محصولات عرضه‌شده در این جشن تنها به همین‌جا ختم نمی‌شود، بلکه سایر افراد محصولاتی که از درخت نخل تهیه می‌شود را نیز برای فروش به محل جشن می‌آورند، ازجمله این محصولات می‌توان به زنبیل، سبد، دمپایی، جارو و … اشاره کرد.
در این جشن در کنار فروش محصولات می‌توانید فرهنگ مردم قشم را ببینید و نکات آن را متوجه شوید، موسیقی سنتی و بازی‌هایی متنوعی که در این جشن برگزار می‌شوند می‌توانند لحظات شادی را برای شما رقم بزند.
مولودی‌خوانی
از جذاب‌ترین و شادترین آداب و رسوم مردم قشم می‌توان به مولودی‌خوانی اشاره کرد. این رسم زیبا موجبات شادی را برای مردم بومی این منطقه و گردشگران و مسافران فراهم می‌کند. این رسم مردم قشم 4 بار در سال و به مناسبت وقایع مهم تاریخ اسلام انجام می‌شود؛ این مراسم در روز معراج پیامبر (بیست‌وهفت رجب)، عید فطر، عید قربان و ولادت پیامبر اکرم در تمامی مساجد قشم برگزار می‌شود.
برگزاری این مراسم به این صورت است که از ساعت 8 شب تمامی مردم قشم شامل زنان و مردان و کودکان در مساجد جمع می‌شوند و یک نفر شروع به خواندن مولودی می‌کند، علاوه بر آن‌یک نفر سایر افراد نیز با او همراهی می‌کنند. از زیبایی‌های این مراسم می‌توان به شمع‌ها و چراغ‌های زیبایی که در مساجد روشن می‌کنند اشاره کرد؛ پایان مراسم مولودی‌خوانی در ساعت 11 شب است.
عید قربان در قشم
عید قربان ازجمله اعیاد مذهبی مسلمانان است که مردم جزیره قشم ارادت ویژه‌ای نسبت به عید قربان دارند و هرساله این عید را باشکوه برگزار می‌کنند. از مهم‌ترین کارهایی که مردم قشم در عید قربان انجام می‌دهند، می‌توان به زیارت اهل قبور، غسل کردن، خواندن نماز و گفتن تکبیر در مسجد و دیدوبازدید به مدت سه روز اشاره کرد. جالب است بدانید مردمان قشم این روز را برای کنار گذاشتن کینه و اختلافات می‌دانند.
مراسم قبله دعا
شاید درباره نماز باران یا دعا برای بارش باران شنیده باشید، بارش باران در جزیره قشم برای مردم بسیار مهم است. درصورتی‌که باران نبارد چاه و قنات‌ها خشک می‌شوند و این موضوع مردم را نگران می‌کند، بنابراین مردم جزیره قشم به سراغ آیین‌های باران خواهی می‌روند. در مراسم قبله دعا مردم به نزدیکی درخت کُنار خاصی در جزیره می‌روند، این درخت از زمان‌های بسیار دور تاکنون به‌عنوان محلی برای گردهمایی مردم برای دعا باران و مراسم قبله دعا شناخته‌شده است.
درخت کنار در بخش‌های زیادی از خوزستان، هرمزگان و جنوب کشور، گیاهی مقدس است، بنابراین در طول مراسم، به این درخت پشت نمی‌کنند. مردم در مراسم قبله دعا برای بارش باران به کارهای نیک می‌پردازند، ازجمله این کارها این است که افرادی مسئول پخت غذا و تقسیم کردن میان فقرا می‌شوند، همچنین بخشی از غذا به پای درخت ریخته می‌شود تا حیوانات گرسنه نیز از این غذا استفاده کنند. رهبری و هدایت این مراسم بر عهده امام جماعت مسجد است که از کودکان می‌خواهد با خواندن آوازی خاصی اهالی جزیره را خبر کنند؛ همان‌طور که تاکنون متوجه شدید کودکان در آدابورسوم مردم قشم نقش تعیین‌کننده‌ای دارند.
مراسم قبله دعا درمجموع دو روز به طول می‌انجامد که با روزه گرفتن اهالی و قرآن خواندن در مسجد به پایان می‌رسد. البته در برخی از روستاهای جزیره قشم این مراسم چندین شب طول می‌کشد و غذا به‌نوبت میان فقرا تقسیم می‌شود.
آیین زار
یکی از عجیب‌ترین آداب و رسوم مردم قشم، آیین زار در این جزیره است که پیشینه آن به مردم بومی آفریقا می‌رسد و نشانه‌های مشترکی بین آن‌ها دیده می‌شود. با توجه به اعتقادات مردم از گذشته در مورد آیین زار، باید بدانید که مردم معتقدند برخی از بیماری‌هایی که لاعلاج هستند و پزشکان برای آن‌ها درمانی را پیدا نکرده‌اند، توسط باد به وجود آمده‌اند؛ بنابراین باید با برگزاری مراسم و آیینی خاص یک جن وارد بدن فرد بیمار شده و این بیماری را از بدن او خارج گرداند؛ ازجمله این بیماری‌ها افسردگی، سردرد، چشم‌درد و دل‌درد هستند. به‌طورکلی ۷ نوع باد وجود دارد که سبب بروز این بیماری‌ها می‌شوند. این ۷ نوع باد عبارت‌اند از: باد زار، باد مشایخ، باد جن، باد پری، باد نوبان، باد لیوا و باد دیو.
با توجه به این آیین که از دیرباز وجود داشته است، بابازارها و مامازار ها مسئول برگزاری آیین زار هستند و انتقال جن به بدن بیمار نیز بر عهده آن‌هاست. مراسم آیین زار در روز چهارشنبه برگزار می‌شود، شیوه برگزاری این مراسم به این صورت است که عده‌ای از افراد مسئول می‌شوند تا با چوب خیزران در روستا بچرخند و هم اهالی و هم بادها را از برگزاری آیین زار باخبر کنند.
اگر می‌خواهید از شرکت‌کنندگان این مراسم باشید باید لباس‌های تمیز بپوشید و عطر بزنید و در طول مراسم هیچ سخنی نگویید. در زمان به پایان رسیدن این مراسم موی بز آتش می‌زنند تا جن از بدن بیمار خارج شود و علاوه بر آن، مامازار و یا بابازار دهل می‌نوازد و مراسم با خواندن آواز و نواختن آهنگ زار، به پایان می‌رسد.
آداب عروسی در جزیره قشم
یکی از مهم‌ترین بخش‌های فرهنگ مردم ما در هرکجای ایران که باشند، فرهنگ مربوط به عروسی و مراسم ازدواج آن‌ها است. در زمان برگزار شدن مراسم ازدواج دو جوان معمولاً بزرگ‌ترهای فامیل و خانواده‌ها به دنبال آداب و رسوم نیاکان و گذشتگان خود هستند، برگزاری این مراسم با رعایت آداب و رسوم تا جایی که برای ما دردسر و مشکل ایجاد نکند کار درست و زیبایی است.
می‌توان گفت که در آداب و رسوم مردم قشم در خصوص مراسم عروسی تغییرات زیادی ایجاد نشده و برخی از رسوم گذشته هنوز هم پابرجا هستند. البته با توجه به شرایط اقتصادی مردم در این زمان، به‌جای برگزار شدن عروسی در هفت شبانه‌روز به برنامه سه‌روزه بسنده شد.
آداب خواستگاری
مراسم ازدواج و خواستگاری در آداب رسوم مردم قشم به این صورت انجام می‌شود که یکی از بزرگان خانواده پسر نزد خانواده دختر می‌رود و او را برای پسر خواستگاری می‌کند. سپس چند روز برای پاسخ خانواده دختر و تحقیق و تصمیم آن‌ها صبر می‌کنند، بعد از چند روز درصورتی‌که پاسخ مثبت خانواده عروس اعلام می‌شود، بزرگان خانواده داماد با حلقه‌ی انگشتری به همراه ساعت و طلا به خانه عروس می‌روند.
در این زمان وقتی خانواده دختر و پسر حاضر هستند، در خصوص مهریه‌ی عروس و همچنین تعداد لباس‌های او صحبت و توافق می‌شود. شاید برای شما جالب باشد بدانید که در آداب و رسوم مردم قشم، مهریه عروس به‌صورت نقدی تعیین می‌شود علاوه بر مهریه تعداد لباس‌های بومی که برای عروس حاضر می‌شود، بستگی به توانایی مالی خانواده‌ها دارد و در کل بین 8 تا 25 دست لباس انتخاب می‌شود.
مراسم حنابندان
حنابندان در قشم بسیار مشهور است، اگر تاکنون به قشم سفرکرده باشید طرح‌های زیبایی را روی دست‌وپای مردم بومی این جزیره می‌بینید و حتی گاهی افرادی از جزیره برای مسافران و گردشگران نیز طرح‌های زیبایی را با حنا نقاشی و طراحی می‌کنند.
در خصوص مراسم ازدواج نیز حنابندان یکی از مهم‌ترین مراسم‌ها به شمار می‌رود؛ برای برگزاری این جشن نقش و طرح‌های بسیار زیبایی روی دست‌وپا و شانه عروس کشیده می‌شود، با توجه به اینکه کشیدن نقش و طرح‌ها با حنا نیازمند دقت و ظرافت بسیاری است، از دو روز قبل انتخاب طرح‌ها و اجرای آن‌ها برنامه‌ریزی می‌شود، در این دو روز که نقش‌های حنا بر روی بدن عروس کشیده می‌شود، داماد حق دیدن او را ندارد.
همچنین مادر و خواهر داماد باید قبل از برگزار شدن مراسم حنابندان خنچه‌هایی از لباس، لوازم‌آرایش، کیف و کفش برای عروس به‌رسم هدیه ببرند، بعد از آماده شدن عروس، او با یک لباس سبز بلند وارد مجلس حنابندان می‌شود، چمدان‌ها و خنچه‌هایی که وسایل عروس در آن قرارگرفته قبل از مراسم حنابندان تحویل خانواده عروس داده‌شده است تا در این مراسم به همه مهمانان نشان داده شود.
خرید جهیزیه
در آداب و رسوم مردم قشم تفاوت مهمی با سایر شهرهای ایران وجود دارد. این تفاوت مربوط به خرید جهیزیه می‌شود. در سایر شهرها خانواده عروس مسئول خرید جهیزیه هستند، اما در جزیره قشم داماد موظف است وسایل خانه را فراهم کند و جهیزیه‌ای برای عروس تهیه کند. البته عروس و داماد می‌توانند بعد از برگزار شدن مراسم عروسی در خانه پدر عروس بمانند تا وسایل خانه عروس تکمیل و مهیا بشود.
علاوه بر جهیزیه مخارج برگزاری عروسی نیز با داماد است و باید چندین دست لباس سنتی جزیره قشم برای عروس تهیه کند. زنان خانواده داماد در چندین روز به خانه عروس رفته و برای او هدایای متنوعی می‌برند. این هدایا شال مواردی مثل پارچه و طلا می‌شود.
مراسم عروسی در جزیره قشم
بعد از انجام شدن همه‌ی این کارها نوبت به مراسم عروسی می‌رسد؛ مراسم عروسی در جزیره قشم یکی از آدابورسوم مردم قشم است که برای گردشگران داخلی و خارجی بسیار جذاب و دیدنی بوده است. قبل از مراسم عروسی به مدت چند روز، کسی اجازه دیدن چهره عروس را ندارد. جشن عروسی به‌صورت جداگانه در خانه عروس و داماد برگزار می‌شود و یکی از بهترین غذاهای جزیره قشم برای میهمانان پخته می‌شود. نام این غذای خوشمزه و لذیذ، هواری است که در میان غذاهای جنوبی بسیار معروف شده است.
در خانه عروس یک اتاق را برای عروس و داماد تزئین می‌کنند و پس از عروسی، عروس و داماد به این اتاق می‌روند و تا چند روز در آنجا اقامت دارند تزئینات اتاق باید تا روز آخر اقامت عروس و داماد در این اتاق باقی بماند. داماد را پس از صرف شام با موسیقی و رقص به خانه عروس می‌برند، مردم برای دیدن داماد به حجله می‌روند و عروس نیز با توری بر روی صورت به حجله وارد می‌شود؛ در تمام این مدت نقل، پول، سکه و گاهی اسباب‌بازی‌ها و خوردنی‌های کوچک برای کودکان، بر روی سرش ریخته می‌شود؛ بردن عروس به حجله نیز با زدن دف و خواندن دسته‌جمعی زنان و دختران همراه است و بردن عروس توسط دو نفر از دختران فامیل انجام می‌شود. برای دیدن عروس و داماد خانم‌ها می‌توانند به حجله بروند؛ اما جالب است بدانید طبق آداب و رسوم مردم قشم تا سه روز کسی حق دیدن عروس و داماد را ندارد. تنها یک نفر از خانواده اجازه دارد برای آن‌ها غذا ببرد.
تدارک دیدن اتاق و انجام تزئینات آن بر عهده خانواده عروس می‌باشد. بعدازاین سه روز که کسی حق دیدن عروس و داماد را ندارد، آن‌ها پذیرایی می‌شوند و ادامه مراسم ازدواج که همان مراسم هفت شبی است، انجام می‌شود.
مراسم هفت شبی عروسی
بخشی دیگری از مراسم عروسی که در ادامه‌ی آن انجام می‌شود و از گذشته برای ادای احترام به بزرگ‌ترها انجام می‌شده است، مراسم هفت شبی نام دارد. این مورد از آدابورسوم مردم قشم نیز به این صورت انجام می‌شود که 7 روز پس از مراسم عروسی، عروس به خانه بزرگ‌ترها ازجمله خانه خانواده داماد می‌رود.
سفره عقد و جهیزیه
در جزیره قشم آداب و رسوم مردم قشم به صورتی است که خبری از سفره عقد و جهیزیه‌های سنگین برای خانواده عروس نیست، بنابراین خانواده‌های دختران نگرانی بابت تهیه جهیزیه و وسایل برای دختران خود ندارند، اما در مقابل پسر باید تمامی وسایل زندگی خود را فراهم کرده باشد.
در این زمان دو حالت ایجاد می‌شود. اگر داماد وسایل زندگی جداگانه و مستقلی را برای خود فراهم کرده باشد که پس از عروسی به خانه خود می‌روند و زندگی مشترک را آغاز می‌کنند. در غیر این صورت عروس و داماد می‌توانند بعد از برگزاری عروسی در خانه پدرزن یعنی پدر عروس زندگی کنند و این موضوع هیچ جنبه بدی در میان مردم جزیره قشم ندارد. این اقامت گاهی سال‌ها به طول می‌انجامد و در این مدت داماد تلاش می‌کند جهیزیه کامل و زندگی راحتی را برای عروس فراهم کند.
