روز شیراز؛ به مناسبت 15 اردیبهشت روز شیراز

تاریخچه شیراز به مناسبت 15 اردیبهشت روز شیراز

در گذشته شهر شیراز با نام دیگر تیرازیس شناخته می شد کـه تاسیس این شهر بـه قرن اول هجری باز می‌گردد. همچنین بنیانگذاران این نام را از قلعه در نزدیکی شهر و محلی فعلی تیرازیس گرفته اند. همچنین اسم این شهر در تخت جمشید ودر الواح عیلامی مکشوف بـه شکل هاي‌ ish-si-ra-Ti, is-si-Shi, ish-si-is-ra-Ti, ish-si-is-ra-Sh آمده اسـت.

تدسکو نیز در مجله انجمن شرقی آمریکا درج کرده کـه واژه شر بـه معنی خوب + رازه معنی هم ریشه رز «مو» گرفته شده اسـت. طبق روایت بانی این شهر توسط پسر عم حجاج بن یوسف، محمد بن قاسم بن عقیل بوده اسـت.

تاریخچه شهر شیراز از نگاهی کلی

تاریخچه شهر شیراز بـه قرن اول هجری باز می‌گردد کـه توسط محمد بن قاسم بن عقیل تاسیس شد. این شهر در قدیم یک دایره نامنظم بوده کـه اطراف ان رابا برج ها و حصار پوشش داده اند. همچنین محیط حصاری ان شش دروازه و بیشتر از یک فرسخ اندازه داشته و بخش داخلی ان از 11 محله تشکیل می شد. سپس امیر ابوکالیجار درسال 430 هجری قمری شهر را تخریب کرده و جمعیت را بـه سوی تیرازیس کنونی سوق داد کـه خیلی سریع رونق گرفت و آباد شد.

اما هجوم طوایف مختلف و زلزله هاي‌ متعدد این شهر را تخریب نمود. سپس امیر تیمور درسال 795 هجری قمری این شهر را از بین برد. ولی کریم خان زند درسال 1180 تیرازیس را پایتخت کرده و دور ان را حصار کشید. در نهایت تمام کوچه ها را سنگ فرش و بازار وکیل را بنا نهاد.

شهر شیراز در دوران حکومت کریم خان زند باوجود زلزله هاي‌ پی در پی دواره با خاک یکسان شد. همچنین در زمان حاکمیت عضدالدوله یک کتابخانه بزرگ شبیه کتابخانه هاي‌ امروزی در کشور های مهم جهان با قفسه هاي‌ متعدد بنا گردید کـه هر کدام از قفسه ها بـه کتاب هایي در مورد یکی از شاخه هاي‌ علوم اختصاص داشت.

این شهر از اقلیم سیم می‌باشد و طبق روایتی توسط شیراز بن طهمورث بنا و مجددا تخریب شد. البته در قدیم این سرزمین بـه شهر فارس مشهور بوده کـه بـه فارس بن ماسو بن نوح نسبت داده شده اسـت. سپس در زمان اسلام برادر حجاج بن یوسف، محمد بن یوسف ثقفی ان را بازسازی نمود. البته روایتی دیگر از بازسازی شهر تیرازیس بـه دست محمد بن قاسم بن ابی عقیل خبر می‌دهد.

هیچ زمان شهر شیراز از اولیاء خالی نبوده و بـه همین سبب در قدیم با برج اولیاء می شناختند. این شهر در زمان معموری دارای 19 محله و 12 دروازه بود. اما نواب کریم خان زند این شهر را بـه 11 محله و 6 دروازه تقسیم کرد.

دروازه ها بـه ترتیب دروازه باغشاه، دروازه اصفهان، دروازه سعدی، دروازه قصابخانه، دروازه شاه داعی و دروازه کازرون بودند. البته 5 محله این شهر بـه محله حیدری خانه مشهور بودند کـه محله اسحاق بیگ، میدان شاه، در شاهزاده، بالاکفت و بازار مرغ را شامل می‌شدند. همچنین 4 محله دیگر، نعمتی خانه نام داشتند کـه محله در مسجد، سنگ سیاه، سردزک و سرباغ را در بر میگرفتند. اما محله هاي‌ یهودیان و لب آب خارج از این محله هاي‌ ذکر شده قرار داشتند.

مطالب مشابه: جاذبه های گردشگری شیراز

تاریخچه شهر شیراز به طور جزئی

بر مبنای تاریخچه شهر شیراز بـه عنوان یکی از شهر های تاریخی و باستانی ایران معرفی شده کـه در جنوب غربی کشورمان ودر استان فارس واقع گردیده اسـت. همچنین پیدایش این شهر بـه قرن یک باز میگردد کـه در ان زمان قسمتی از امپراتوری پارسیان محسوب می شد. البته تاریخچه شهر تیرازیس با توجه دوران هاي‌ مختلف بـه شرح زیر اسـت.

پیدایش

طبق نوشته ها و روایات جان لیمبرت، دیپلمات، ایران شناس و مدرس پیشین دانشگاه پهلوی شهر شیراز، در طول تاریخ این شهر مرکز فارس نبوده اسـت. همچنین براساس استانداردهای ایران یک شهر نوین بـه شمار می‌رود. تاریخ نگاران اسلام معتقد بوده کـه این شهر توسط عبدالملک مروان در قرن یک هجری بنا شده اسـت. سپس یک تاریخ نگار محلی اذعان میکند کـه این با بت پرستی هیچگاه آلوده نشده اسـت.

حمدالله مستوفی نیز معتقد بود کـه بعد از اسلام، محمد برادر حجاج ابن یوسف این شهر را بنیان و یا مجددا بنیان نهاد. البته در روایت دیگری بیان می‌کند کـه بنیانگذاری شهر توسط محمد ابن قاسم ابن ابی عقیل برادرزاده وی درسال 74 هجری صورت گرفته اسـت.

لیمبرت نیز معتقد بود علائمی از سکونت بل از اسلام در نزدیکی یا محل شهر وجود داشته کـه اسم شهر از ان گرفته شده اسـت. همچنین کتیبه اي عیلامی موجود در تخت جمشید دارای قلعه اي بـه اسم شیرازیس یا تیرازیس می باشد. حمدالله مستوفی باتوجه بـه نشانه ها در منابع اسلامی، شواهد باستانی، سایر اسناد و مهرهایی مختص اواخر دوره ساسانی و اوایل دوره اسلامی حاوی اسم تیرازیس در محل قصر ابونصر اعتقاد دارد کـه این قصر در شهر کنونی تیرازیس ودر جوار روستای سعدی قلعه با همین اسم بوده اسـت.

بنابر این محل اولیه تیرازیس همان استحکامات در محل قصر ابونصر بوده و محل قلعه تیرازیس بیان شده کـه در لوح تاریخی تخت جمشید می باشد. درنهایت شهر کنونی تیرازیس در جوار همین قلعه تاسیس شده و نام خودرا از ان گرفته اسـت.

بعد از اسلام

بعد از حمله عرب ها بـه کشورمان و انقراض شهر استخر، اهمیت این شهر بـه شهر شیراز انتقال یافت. سلسله آل بویه فارس در قرن 4-5 هجری قمری این شهر را بـه عنوان پایتخت برگزیدند و حصار، کتابخانه، قصرها و مساجدی در ان بنا نهادند. زمان حمله چنگیز خان این شهر از قتل عام و تخریب در امان ماند. زیرا حکمرانان محلی بـه مغولان اجازه دادند کـه از مردم مالیات بگیرند.

این شهر قتل عام تیمور را نیز تجربه نکرد و دلیل ان تسلیم فرماندار فارس، شاه شجاع بود. سپس در قرن 13 میلادی تیرازیس بـه دلیل رونق هنر، فرهنگ و علم بـه دارالعلم شهرت یافت. همچنین تعدادی زیادی از فیلسوفان، صوفیان و شاعران مشهور ایرانی هم چون حافظ، ملاصدرا و زوبهان، زاده این شهر هستند کـه سهم بسزایی در شهرت ان دارند.

در زمان حکومت شاه عباس و دوره صفویه، شهر شیراز زیر حاکمیت امام قلی خان رونق گرفت و وی دراین شهر بناهای باشکوهی ساخت. سپس با حمله افغان ها بـه کشورمان و سقوط حکومت صفویه، دوران نزول این شهر شروع شد و با شورش حکمرانان محلی علیه نادرشاه و دوره افشاریان وضع بدتر گردید.

نادرشاه نیز سپاهی را بـه شهر تیزاریس فرستاد و این شهر بعد از ماه ها محاصره شکست خورد. البته بعد از این حمله اکثر بناهای تاریخی و باشکوه شهر از بین رفتند. درنهایت جمعیت شهر بـه 50000 نفر یا همان ربع جمعیت قرن کاهش یافت.

شهر شیراز خیلی سریع رونق و پیشرفت را تجربه کرد و کریم خان زند این شهر برای پایتخت سلطنت خود انتخاب نمود. همچنین 12000 کار گز را استخدام کرد تا خندقی اطراف شهر و قلعه اي در مرکز ان بنا نهد. سپس بـه ساخت بازار، آب انبار، حمام و مسجد اقدام کرد. بنابر این در دوران زندیه این شهر بـه سیستم زهکشی و آبیاری مجهز گردید و جانشین کریم خان توانست این سلسله را همان‌ گونه حفظ نماید.

آقا محمد خان قاجار بـه محض بر روی کارآمدن، پایتخت را بـه شهر تهران انتقال داد. البته در دوران قاجار این شهر از اهمیت بالایی برخوردار بودو حکمرانی ان بـه عنوان یک امتیاز خاص بـه حکمرانان داده می شد.

اکثر ساختمان ها و باغ هاي‌ این شهر در دوران محمدخان قاجار ساخته شدند. البته نوسازی شهر شیراز بـه دوران پهلوی باز میگردد. زیرا دراین دوره کارخانه ها، دانشگاهها و بیمارستان هاي‌ زیادی ساخته شدند کـه پالایشگاه نفت، دانشگاه شیراز و بیمارستان نمازی را در بر می‌گرفتند.

همچنین بعد از انقلاب توجه زیادی بـه مرمت و احیای آثار تاریخی شد کـه از مهمترین آن ها می‌توان بـه مرمت خواجوی کرمانی، حافظیه حمام وکیل، دروازه قرآن و احیای ارگ کریم خان زند اشاره کرد.

مطالب مشابه: گلچینی از مکان های تفریحی و هیجان انگیز شیراز «21 مکان»

دوران معاصر

تقریباً 10000 نفر از مردم شهر شیراز درسال 1918 بر اثر شیوع آنفلوآنزا از دنیا رفتند. این شهر از زمان صنعتی شدن دوران شاه کـه در اکثر شهر های ایران بـه وقوع پیوست هیچ بهره اي نبرد. اما این شهر بعد از جنگ جهانی دوم پیشرفت زیادی را تجربه کرد ودر سال 1353 خورشیدی از لحاظ بزرگی بعد از شهر تبریز، اصفهان و مشهد قرار گرفت.

تیرازیس درسال هاي‌ آخر انقلاب رشد خوبی را تجربه کرد. همچنین در حوزه مراکز آموزش عالی، صنعت گردشگری و پایگاه هاي‌ نظامی رشد چشمگیری داشت. سپس از نمایشگاه گاز بیدبلند بـه مجتمع عظیم پتروشیمی شیراز بروسه گازرسانی صورت می‌گرفت و تیرازیس یکی از نخست مناطق گازرسانی شده در کشورمان محسوب می شد. ناگفته نماند کـه از سال 1342 شرکت گازرسانی ناحیه 5 فعالیت داشته و نام ان درسال 1377 بـه شرکت گاز استان فارس تغییر کرد.

فرهنگ شهر شیراز

شهر شیراز بـه عنوان پایتخت فرهنگی ایران بـه مردم جهان معرفی شده اسـت. یکی از زنان شاعر مشهور ایران همان جهان ملک خاتون اسـت کـه دراین زندگی خودرا سپری نمود. تیرازیس بـه شهر گل و بلبل، ترنج، نارنج، باغ، شراب و شعر مشهور می باشد.

همچنین در فرهنگ ایرانیان، باغ از جایگاه ویژه اي برخوردار بوده و این شهراز قدیم بـه وجود باغ هاي‌ زیبا ودر تعداد زیاد مشهور بوده اسـت. این شهر از دوران باستان دارای باغ هاي‌ انگور بیشماری بوده و بـه همین دلیل شراب آب شهرت جهانی دارد. امروزه اکثر باغ هاي‌ این شهر دربخش شمال غرب ودر مناطق معالی آباد، چمران، کشن و قصرالدشت واقع شده اند. برخی از این باغ مانند باغ ارم، باغ جهان نما، باغ دلگشا و باغ عفیف آباد بـه مراکز گردشگری تبدیل شده اند.

دین شهر شیراز

اکثر ساکنین شهر شیراز مسلمان و مذه شیعه دوازده امامی دارند و جوامع مذهبی متعددی از جمله یهودیان، مسیحیان، زرتشتیان، بهائیان و اهل سنت را در بر می‌گیرند. همچنین درسال 1395 یک سرشماری از اقلیت هاي‌ رسمی استان فارس گرفته شده تعداد مسیحی ها 5880 نفر، یهودی ها 2816 نفر و زرتشتی ها 839 نفر بودند کـه بیشتر آن ها در تیرازیس زندگی می‌کنند.

جمعیت بهایی دراین شهر نیز زیاد بوده و تیرازیس بـه عنوان دومین کشور بعد از تهران بـه شمار میرود. طبق پژوهش صورت گرفته این شهر بـه عنوان سکولارترین شهر کشورمان بـه جامعه جهانی معرفی شده اسـت.

شهر شیراز یک جامعه بزرگ و برجسته از قوم یهودی اسـت کـه این دین تقریباً 6 هزار نفر از جمعیت این شهر را تشکیل می‌دهند. البته اکثر یهودی ها در دهه هاي‌ اخیر بـه اسرائیل و آمریکا مهاجرت کرده اند. محل سکونت یهودیان تیرازیس در گذشته محله جودها یا همان کلیمیان بود کـه امروزه 17 کنیسه دراین شهر قرار دارد و بزرگ ترین آن ها کنیسه ربیع زاده اسـت.

این شهر تاریخی بعد از تهران، کرمان و یزد میزبان گروه بزرگی از زرتشتیان ایران می‌باشد. این قوم در بین اقلیت مذهبی ودر گذشته از جایگاه ویژه اي برخوردار بودند. البته امروزه دین زرتشتی در تیرازیس کوچک ترین جمعیت را بـه خود اختصاص داده و تنها یک آتشکده دراین شهر فعال اسـت و برای برگزاری آیین هاي‌ مزدیسنا مورد استفاده قرار میگیرد.

مسیحیان در گذشته ودر شهر شیراز از ارامنه بیشتر بودند ودر محله ارمنی ها سکونت داشتند. ولی در قرن هاي‌ 19-20 میلادی و باوجود فعالیت هاي‌ تبلیغاتی مسیحی، دسته هاي‌ کوچکی از مسیحیان حزب پروتستان هم چون پرسبیتری و انگلیکن دراین شهر پدید آمدند. البته در حال حاضر دو کلیسای مشهور کلیسای شمعون غیور متعلق بـه کلیسای انگلیکن و کلیسای مریم مقدس متعلق بـه کلیسای حواری ارمنی فعال هستند.

موقعیت جغرافیایی شهر شیراز

این شهر بـه عنوان مرکز استان فارس از لحاظ جغرافیایی در ببخش مرکز فارس و جنوب غربی ایران قرار دارد. همچنین رشته کوه هاي‌ مرتفع کـه شکل حصاری استوار دارند از این شهر محافظت میکنند و امنیت منطقه را حفظ میکنند. تیرازیس بـه کوه دراک از سمت غرب و بـه کوه هاي‌ بمو، باباکوهی، چهل مقام و سبزپوشان از سمت شمال متصل می باشد. این شهر تقریباً 40 کیلومتر طول و 15-30 کیلومتر عرض دارد و مساحت ان بـه 1268 کیلومتر مربع می‌رسد.

مطالب مشابه: معرفی جاذبه‌های گردشگری شیراز + تصاویر

جمع بندی

براساس تاریخ شهر شیراز بـه عنوان یکی از شهر های تاریخی و باستانی ایران بـه جامعه جهانی معرفی شده اسـت. این شهر در جنوب غربی ایران و استان فارس واقع شده کـه تاریخ پیدایش ان بـه قرن یک میلادی باز می‌گردد و بخشی از امپراتوری پارسیان محسوب می شد.

تیرازیس در طول تاریخ فراز و نشیب ها و ویرانی هاي‌ زیادی را تجربه کرده و با این وجود حکمرانان وطن پرستی داشته کـه از ان محافظت کرده اند. ناگفته نماند کـه این شهر در دوران صفویه و زندیه در مرکز توجه قرار داشت و بـه معماری ها و آبادانی هاي‌ زیادی دست پیدا کرد.