قدمت تاریخی جشن نوروز به بیش از 3000 سال می رسد. نوروز با شروع سال در جدید در بهار آغاز میشود . جشن نوروز در تعداد زیادی از کشور های منطقه برگذار مشود و از اهمیت بالایی برخوردار میباشد. نوروز اداب خودرا دارد . از سفره هفت سین گرفته تا 13 بدر روز طبیعت و … ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه آورده است که شمردن جشنهاي ایرانیان همانند شمارکردن آبگذرهای یک سیلاب،غیر ممکن است.
آشنایی با نوروز : بنابر این جشن و سرور همواره جایگاه والایی در فرهنگ این سرزمین داشته و جشنهاي متعددی هم در طول سال برگزار میشده است از جمله:در گاهشماری باستانی ایرانیان هرروز نامی خاص داشت ودر هرماه روزی راکه همنام همان ماه میشد جشن می گرفتند
مثل:تیرگان،امردادگان،مهرگان، آبانگان و…علاوه بر اینها برخی جشنهای مهم دیگر نیز عبارت بودند از:یلدا،سده، گاهنبارها و…اما یکی از مهم ترین این جشنها،نوروز بوده است که امروزه با پیشینهاي سه هزار ساله کهنسالترین عید ملی در دنیاست.
بنا به پیشنهاد جمهوری آذربایجان،مجمع عمومی سازمان ملل« برای اولینبار در تاریخ این سازمان» در نشست ۴ اسفند ۱۳۸۸«۲۳ فوریه ۲۰۱۰» با تصویب قطعنامهاي ۲۱ مارس برابر ۱ فروردین را در چارچوب ماده ۴۹ و تحت عنوان فرهنگ صلح بعنوان روز جهانی نوروز بهرسمیت شناخت ودر تقویم خود جای داد.
به گزارش تالاب در متن به تصویب رسیده،نوروز، جشنی با ریشه ایرانی که قدمتی بیش از ۳ هزار سال دارد و امروزه بیش از ۳۰۰ میلیون نفر آنرا جشن میگیرند توصیف شدهاست.
پیش ازآن در تاریخ ۸ مهر ۱۳۸۸ هم،نوروز توسط سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد،بعنوان میراث غیرملموس جهانی،به ثبت جهانی رسیده بود.
نوروز ترکیب وصفی مقلوب به معنی روز نو است و ایرانیان باستان اولین روز هرماه را “اورمزد”«برگرفته از اهورامزدا» نام گذاشته بودند چون بین انها مرسوم بوده و هست که هر کاری رابا نام آفریدگار توانا آغاز کنند.
کوروش کبیر اولین پادشاهی بود که به نوروز رسمیت داد
پیدایش نوروز
منشأ و زمان پیدایش نوروز،به درستی معلوم نیست.برپایه برخی افسانها 3000 سال پیش در چنین روزی جمشید از کاخ خود در جنوب دریاچه ارومیه«منطقه حسنلوی امروزی»بیرون آمد و شدیدا تحت تاثیر آفتاب درخشان و تازگی و طراوت محیط قرار گرفت و آن روز را نوروز نامید و تصمیم گرفت پس ازآن ،هر سال در چنین روزی آیینهاي ویژه ي برگزار شود.
در شاهنامه درباره ریشه نوروز چنین آمده است که جمشید در حال گذشتن از آذربایجان،دستور داد تا در آنجا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بر روی تخت نشست.با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو نامیدند.
آیینهاي نوروز
نوروز پیش از اسلام
اما کوروش کبیر اولین پادشاهی بود که به نوروز رسمیت داد.او درسال 534 پیش از میلاد دستور داد ترفیع نظامیان،سان دیدن از سربازان،عفو مجرمان، پاکسازی محیط زیست در اینروزها باشد.البته 4 سال پیشتر هم ،یعنی در 538 پیش از میلاد،کوروش پیش از فتح بابل نوروز را در آنجا جشن گرفته بود. در زمان اشکانیان و ساسانیان نیز نوروز گرامی داشته می شد.
دراین دوران،جشنهاي گوناگونی در طول یکسال برگزار می شد که مهمترین انها نوروز و مهرگان بود.برگزاری جشن نوروز در دوران ساسانیان دستکم شش روز طول می کشید و به دو دوره نوروز کوچک و نوروز بزرگ تقسیم می شد.
نوروز کوچک یا نوروز عامه به مدت پنج روز،از یکم تا پنجم فروردین برگزار و روز ششم فروردین«خردادروز»،جشن نوروز بزرگ یا نوروز خاصه برپا میشد. در هر یک از روزهای “نوروز عام”،طبقهاي از طبقات مردم«دهقانان،روحانیان،سپاهیان،پیشهوران و اشراف»به دیدار شاه میآمدند و شاه به سخنانشان گوش میداد و برای حل مشکلات آن ها دستور صادر می کرد.در روز ششم،شاه حق طبقات گوناگون مردم را ادا کرده بودو دراین روز،تنها نزدیکان شاه به حضور وی میآمدند.
در اسلام و بویژهٔ آیین تشیع به نوروز بعنوان روزی خجسته نگاه شده
نوروز هخامنشی
در دوران ساسانیان، 25 روز پیش از آغاز بهار، در 12 ستون که از خشت خام برپا میکردند،انواع حبوبات و غلات«برنج،گندم،جو،نخود،ارزن،و لوبیا» را میکاشتند و تا روز شانزدهم فروردین انها را جمع نمی کردند چون معتقد بودند که هر کدام از این گیاهان که بارورتر شود،در آن سال محصول بهتری خواهد داد.
دراین دوران همچنین متداول بود که در بامداد نوروز،مردم به یک دیگر آب بپاشند. از زمان هرمز اول مرسوم شد که مردم در شب نوروز آتش روشن کنند.همچنین از زمان هرمز دوم،رسم دادن سکه در نوروز بهعنوان عیدی متداول شد.
نوروز پس از اسلام
در دوران سلجوقیان،به دستور جلالالدین ملکشاه سلجوقی تعدادی از ستاره شناسان ایرانی از جمله خیام برای بهترسازی گاهشمار ایرانی گرد هم آمدند.این گروه،نوروز را در یکم بهار«ورود آفتاب به برج حمل»قرار دادند و جایگاه آنرا ثابت نمودند. بر اساس این گاهشماری که به تقویم جلالی مشهور شد،برای ثابت ماندن نوروز در آغاز بهار،مقرر شد که حدوداً هر چهار سال یک بار«گاهی هر پنج سال یک بار»،تعداد روزهای سال رابهجای ۳۶۵ روز برابر با ۳۶۶ روز درنظر بگیرند.این گاهشماری از سال ۳۹۲ هجری آغاز شد.
در اسلام و بویژهٔ آیین تشیع به نوروز بعنوان روزی خجسته نگاه شده و بر گرامی داشتن آن تأکید شده است.از دیدگاه شیعه نوروز روز ظهور امام زمان است. در حدیثی از امام صادق«ع» آمدهاست:”روز نوروز همان روزی است که خداوند در آن از بندگانش پیمان گرفت که وی را عبادت کنند و هیچ چیزی را شریک او ندانند و اینکه به پیامبران و اولیایش ایمان بیاورند و آن اولین روزی است که خورشید در آن طلوع کرده،و بادهای باردار کننده در آن وزیده است و گلها و شکوفههاي زمین آفریده شدهاست و آن روزیست که کشتی نوح«ع» به کوه جودی قرار گرفت و آن روزی است که در آن قومی که از ترس مرگ از خانههاي خود بیرون آمدند و انها هزارها نفر بودند پس خداوند آن ها را بمیراند و سپس آن ها را دراین روز زنده کرد.
محتویات سفره هفت سین امروزه هر کدام معنی نمادین ویژه خودرا دارند
و آن روزیست که جبرئیل بر پیامبر «ص» فرود آمد و آن همان روزیست که ابراهیم«ع» بتهای قوم خودرا شکست.و آن همان روزیست که پیغمبر خدا،امیرالمومنین علی«ع» را بر دوش خود سوار کرد تا بتهای قریش را از بالای خانه خدا به پائین انداخت و آن ها را خرد کرد…”
جغرافیای نوروز با نام نوروز یا مشابه آن،سراسر خاورمیانه،بالکان،قزاقستان، تاتارستان،در آسیای میانه چین غربی «ترکستان چین»،سودان،زنگبار،در آسیای کوچک سراسر قفقاز تا آستراخان و نیز آمریکای شمالی،هند،پاکستان، بنگلادش،بوتان،نپال و تبت را شامل میشود.
آیینهاي نوروز
خانه تکانی:
از چند روز مانده به اتمام سال آغاز میشد و تمام خانه و وسایل آن گردگیری،شستشو و تمیز می شد چون معتقدند ارواح مردگان در روز نخست فروردین به خانه هایشان باز میگردند و اگر اجاق روشن،خانه پاک و آراسته بود شاد می شدند و برای آن ها دعا می کردند ولی اگر کثیف و ناپاک بود یا هفت سین نداشت آن خانه را لعنت میکردند و تا سال بعد ناراحت بودند.
حاجی فیروز سمبل استطوره سیاوش است
حاجی فیروز :
از معروف ترین پیکهاي نوروزی است که با لباس ویژه خود یعنی پیراهن و شلوار قرمز،گیوه نوک تیز و منگوله دار و صورت سیاه شده،فرارسیدن نوروز را نوید میدهد.حاجی فیروز سمبل استطوره سیاوش است.چهره سیاهش نشانه بازگشت او از جهان مردگان،لباس سرخش سمبل خون سرخ سیاوش و شادی او هم به خاطر حیات دوباره سیاوش است.
هفت سین :
هفت سین پیش از اسلام هفت شین بودو از نام امشاسپندان«پاکان بی مرگ»گرفته شده که عبارت بودند از:وهومن«بهمن»اشا وهیشتا«اردی بهشت»خشتره وئیریه «شهریور»سپنت آرمئیتی یا سپندارمذ«اسفند» هئوروتات«خرداد»آمرتات«مرداد» و هرمز یا اهورامزدا.این امشاسپندان همه ی صفات اهورا مزدا هستند که در قالب هفت شین بر سر سفره قرار میگرفتند که یعنی:شمع،شراب،شیرینی، شیر،شربت،شکر و شانه.
اما محتویات سفره هفت سین امروزه هر کدام معنی نمادین ویژه خودرا دارند:«سمنو»که از جوانههاي تازه گندم است،نشانه قدرت است و مبارزه.«سنجد» مفهوم عشق و محبت و همچنین زایش را میرساند.«سکه» سمبل برکت و روزی و ثروت است.سیب میوهاي بهشتی و نشانه زیبایی و تندرستی است.«سیر» مفهوم دست نگهداشتن از ستم و تجاوز به حقوق دیگران را می رساند.«سرکه» هم سمبل رضا و تسلیم است.«تخم مرغ رنگی» نشان نطفه و نژاد و «آینه »مظهر پاکی و شفافیت است.«سپند »یا اسپند هم برای فاصله گرفتن بیماری و سلامتی است.
سیزده بدر :
ایرانیان باستان سیزدهم هرماه خورشیدی را “تیر روز”نامیده و متعلق به فرشته تیر یا “تیشتر”«الهه باران» می دانستند.انها پس از 12 روز جشن و شادی به یاد 12 ماه سال،روز سیزدهم نوروز رابه باغ و صحرا و مناطق خارج از شهر رفته شادی میکردند و سبزه هاي خود رابه نشانه سبزی،شادابی و برکت به آب روان سپرده و نوروز را به اتمام میرساندند.
بنابر این اعتقاد به نحسی این روز هیچ جایگاهی در فرهنگ کهن ایرانی ندارد و عدهاي آن رابه فرهنگ اعراب جاهلی نسبت می دهند.چون در میان تعداد زیادی از اقوام این اعتقاد خرافی که برخی اعداد را نحس می دانند،وجوددارد و اعراب جاهلی هم پیش از اسلام شماره 13 را نحس میدانستهاند.از کارهای رایج دراین جشن،گره زدن سبزه و گفتن دروغ سیزده است.
سبزه گره زدن :
مشی و مشیانه «آدم و حوا از نظر ایرانیان»در روز سیزدهم فروردین زندگی خودرا آغاز کردند و پایه ازدواج خودرا با گرهزدن شاخه بنیاد نهادند.از همین رو اینکار به یکی از سنت هاي کهن سیزدهمین روز نوروز تبدیل شده است.
منبع:hamshahrionline.ir
حتما بخوانید:
نوروز در زمان اشکانیان و ساسانیان