اکثر زالزالک های وحشی در جنگل های بزرگ پیدا میشود و شکل سیاه و جالبی دارند ، در این بخش با خواص این میوه آشنا می شویم .
به گزارش تالاب یکی از گیاهان جنگلی که به وفور در شمال ایران و از جمله گالیکش یافت میشود وِلیک ( Vellik ) هست.
بسته به رنگ ميوه سرخ وليك و سياه وليك ناميده ميشود. ولي نام محلي آن در هر يك از مناطق كشور متفاوت هست از جمله در لاهيجان «كُمار»، در رامسر و شهسوار «كِجيل»، شرق مازندران وَلیک و ……
هر چند که این گیاه از نظر صنعتی و غارتگران جنگل ارزشی ندارد اما به واقع گیاهی هست با خواص بسیار شگفتانگیز و فواید بسیار.
ولیک گیاهی هست که حداکثر ارتفاع آن به حدود 3 متر میرسد و قطر ساقه آن به ندرت از 15 سانتی متر تجاوز میکند و در فصل بهار گلهای سفید ریزی بر سرشاخههای خود دارد و منبع تغذیهای خوبی برای حشرات بخصوص زنبورعسل هست.
ولیک دارای تیغ های بلند بوده و گاهی بلندای این تیغها به بیش از 5 سانت میرسد که بسیار تیز هم میباشند.
موارد بهره گیری از وِلیک در شهرستان گالیکش:
به گزارش تالاب یکی از مزایای ویژه ولیک ساقه سفت و محکم آن هست که در مناطق شمال ایران این ساقههای صاف و محکم برای تولید دستهي وسایل کشاورزی از جمله بیل، کلنگ، تیشه، تبر، چالقی، سه شاخ و چهارشاخ و …. در فصل پاییز پس از خزان این درخت قطع و بکار برده میشود.
ولیک دارای شاخههای جوانی هست که همۀسال از اطراف ساقهي آن میرویند. این شاخههای جوان به جهت آنکه بسیار سریع رشد می کنند صاف و بدون خمیدگی میباشند، لذا اغلب کسانی که در جنگل سیخ کباب نداشته باشند از این شاخههای نازک ولیک بهعنوان سیخ کباب بهره گیری مینمایند.
میوه ولیک در فصل پاییز رسیده و قابلبرداشت هست. میوههای ولیک ابتدا سبز و در ادامه قرمز تیره و سیاه می شوند.
برداشت ولیکها زمانی هست که میوهي آن نرم و به رنگ کاملاً سیاه شده باشد.
میوه ولیک ریز بوده و بهاندازه نخود هست. اکثر قسمت های میوه را دانههای درون آن تشکیل میدهند که در مرکز ولیک میباشند. دانهها دایرهوار در مرکز میوه به دور هم جمع شدهاند و اگر آن ها را از هم جدا کنید شبیه قاچ های پرتقال میباشند.
تولید مربا از میوهي ولیک، از دیگر موارد بهره گیری آن هست. تولید مربا از میوه ولیک سخت بوده و از عهده هر شخصی بر نمی آید.
بدین خاطر که میوهي ولیک کز ( Kaz ) بوده و نیاز بهتوجه و تجربه بسیار دارد. فقط در این حد بدانید که میوهي ولیک را پس از چیدن و شستن درون دیگی که کمی آب درون آن قرار دارد میجوشانند. سپس از خلته ( صافی ) میگذرانند و روی آتش میگذارند. مقداری شکر به آن اضافه کرده و ……
لازم به ذکر هست در شهرستان گالیکش اکثر ولیکها از نوع ولیک سیاه بوده که خوشمزه میباشند اما ولیک قرمز که میزان آن در منطقه بسیار کم هست، بیمزه بوده و کسی از آن بهره گیری نمیکند.
در كتابهای طب سنتي «خفچه» و «زعرورالادويه» و در بعضي كتابها هم «تفاحبري» نام برده شده هست. به انگليسي Maytree، hornapple tree ، White thorn و Haw thorn گفته ميشود. درختچهای هست از خانواده Rosaceae از جنس Crataegus.
تركيبات شيميايي:
از نظر تركيبات شيميايي طبق گزارش علمي كه در (G.I.M.P) آمده هست در گونه Crataegus Oxyacantha مواد زير مشخص شده هست: اكساليك اسيد و در ساقهها و چستهای جوان و سبز ولیک ( زالزالک وحشی ) HCN گلوكوزيد و ماده عامل تلخ به نام كراتگين كه نمونه اسكولين هست.
عصاره شاخههای جوان ولیک ( زالزالک وحشی )، عمل فلجكننده روي مركز تنفسي دارد و در مورد قلب پستانداران اثر سمي دارد. میوه تازه ولیک ( زالزالک وحشی )، داراي سيتريك اسيد و تارتاريك اسيد و كراتگوس اسيد، پكتين، روغن چرب، قندهای گلوكوز و فروكتوز هست.
در هسته آن، ماده آميگدالين و امولسين وجود دارد. در گلهای آن در حدود 157/0 درصد اسانس و همچنين تری متیل آمين، كوئرسيترين و كوئرسيتين يافت ميشود.
در گزارش ديگري آمده هست كه ماده عامل ولیک ( زالزالک وحشی ) در گونه C.oxyacantha ماده كراتگوس لاكتون هست كه مفتح قلبي هست؛ يعني موجب باز شدن و گشادشدن رگهای كورونر قلب ميشود. بنابراين داروي قلبي هست. در برگهای آن بيشتر از میوه آن ماده فلاونوئيد مشخص شده هست.
خواص ـ كاربرد:
در چين، عصارهای از گرد ریشه خشك شدن گونه C. monogynus تهيه ميكنند كه داراي خاصيت مفتح و بازکننده شريانهای قلب هست.
در كره، گونه C.Pinnatifidus ميوه ولیک ( زالزالک وحشی ) براي رفع ناراحتيهای گوارشي و اسهال بهکار ميرود.
در چين مردم معمولاً ولیک ( زالزالک وحشی ) را در سطح گستردهای بهعنوان ميوه ميخورند، بنابراين نميتواند اثر فيزيولوژيكي شديد نامناسبي براي سيستم بدن داشته باشد.
به طور كلي خواص میوه ولیک ( زالزالک وحشی ) را ضد كمي ويتامين C، ملين، مقوي معده، مفتح و بازکننده گرفتگيها و محرك ميدانند. زغال میوه ولیک ( زالزالک وحشی ) (ميوه را ميسوزانند كه زغال شود) يك زغال گياهي بسيار مفيد هست و براي معالجه سوءهاضمه و بهخصوص براي بند آوردن اسهال خيلي نافع هست.
در هندوستان عصاره آبي میوه ولیک ( زالزالک وحشی ) را بهعنوان مقوي براي تقويت قلب ميخورند و براي معالجه بيماريهای ارگانيك و فونكشنال قلب نظير ديس پنوئا (تنگي نفس كه ناشي از ضايعات قلبي باشد) و هايپرتروفي (بزرگ شدن قلب)و ضعف قلب تجويز ميشود.
حكماي طب سنتي ايران، ولیک ( زالزالک وحشی ) را از نظر طبيعت سرد و خشك ميدانند و از پوست درخت بهعنوان تببر استفاده ميكنند.
به طور كلي، دم کرده گلهای ولیک ( زالزالک وحشی ) و يا گرد گل خشکشده آن به مقدار پنج تا هشت گرم در روز براي ضعف قلب، آنژين، ورم آئورت، اختلالات عصبي از جمله نگراني، بيخوابي، سرگيجه، احساس صدا در گوش و نظاير آن مفيد هست.
در فرانسه يك قاشق سوپخوري گل ولیک ( زالزالک وحشی ) را در يك فنجان آب جوش دم ميكنند، و تا سه فنجان از آن را در روز بهعنوان ضد اسپاسم، رفعكنندة بيخوابي و ناراحتيهای دوران يائسگي ميخورند.
منبع :nilkooh.ir