من از اینکه پیر شوم ناراحتم
منفعت طلبی
لازم به ذکر است، در قسمت بالا دیدگاهی که نسبت به وجود سالخوردگان بیان گردید از یک تفکر مادی گرایانه و منفعت طلبانه ناشی می گردد چرا که در این دیدگاه ها فرد صرفا به دنبال نتایج مادی در زندگی خویش بوده و جز منافع خویش به امر دیگری نمی اندیشد با کنار گذاشتن این دیدگاه و مواجه شدن با واقع، متوجه امری فرای این نظرگاه می شویم و آن این است که حضور سالخوردگان و وجودشان برکات و نعمتهایی با خود به همراه دارد . کتاب شریف نهج البلاغه به نکته ارزشمندی در این باب اشاره داشته است.
نهج البلاغه و تجربه پیران
امام علی علیه السلام، درود خدا بر او، فرمود: اندیشه پیر در نزد من از تلاش جوان خوشایندتر است. (و نقل شده كه تجربه پیران از آمادگى رزمى جوانان برتر است) (نهج البلاغة / ترجمه دشتى / حكمت 86)
آنچه یک پیر و سالخورده را از دیگران متمایز ساخته و در میان همگان برجسته می سازد فکر، اندیشه و تجربه اوست، امری که در موفقیت و کامیابی حرف اول را می زند. امیرالمومنین علیه السلام در وصیت خود به فرزندش محمد حنفیه فرمود: هر كه نظرات مردم را مورد دقت قرار دهد نكات خطاء را مىشناسد، و هر كه در كارى عجولانه داخل شود بدون اینكه به عواقب كارها نظر افكند به سختى حوادث دچار گردد. تدبیر قبل از عمل تو را از پشیمانى ایمن مىگرداند. و عاقل كسى است كه تجربهها او را اندرز دهد، و دانش برتر در تجربهها است. و در دگرگونى وقایع گوهر مردان شناخته مىشود. (جهاد النفس وسائل الشیعة / ترجمه صحت / 151 )
همانگونه آن حضرت اشاره داشته اند عاقل کسی است که تجربه ها او را اندرز دهند و در این میان چه کسانی بیشتر از سالخوردگان تجربه دیده و عاقل تر. و سخن در ارزش تجربه همین بس که « بخدا اگر براى یك آدم از شماها دو جان بود تا با یكى نبرد میكرد و تجربه مىآموخت و با دیگرى زنده مىماند (و نتیجهگیرى میكرد) و آنچه را آزمایش كرده بود بكار مىبست (چه خوب بود) ولى هر كس را یک جان بیشتر نیست و چون به در رفت جاى توبه و پشیمانى و جبران خطائى كه مرتكب شده است نمىماند. (الروضة من الكافی یا گلستان آل محمد/ترجمه كمرهاى/ ج/2 116 ) گویا سعدى از اینجا گرفته و گفته است:
مرد خردمند هنرپیشه را عمر دو بایست در این روزگار
تا به یكى تجربه آموختن با دیگرى تجربه بردن بكار
رفتار به شیوه پیران
پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلم فرمود: بهترین جوانان شما كسانى هستند كه به شیوه پیران رفتار نمایند و برترین پیران شما كسانى هستند كه به شیوه جوانان رفتار كنند. (إرشاد القلوب / ترجمه سلگى / ج1 / 120 )
در این روایت از پیامبر اکرم صلوات الله علیه نیز می توان به برکت وجود پیران و نقش به سزای آنان در اجتماع اشاره داشت در شرح و بسط این روایت می توان به این مسائل اشاره داشت که مراد از شیوه پیران، استفاده از تجربه، رأی و اندیشه در عمل است، به گونه ای که در اتخاذ تصمیمات گرفتار غرور و احساسات نشده و منطقی ترین تصمیم را اتخاذ کرد. و اینگونه به نظر می رسد که مراد از شیوه جوانان شور و نشاط، امید و پویایی آنان در زندگی است چرا که یک جوان مرگ را از خود دور می پندارد و بدین وسیله درصدد رسیدن به خواسته های خویش است و چه نیکوست که سالخوردگان ما نیز با دیدن علایم پیری دست از زندگی نشسته همچنان امیدوارانه به دور از هر گونه یأس و ناامیدی و افسردگی به زندگی پویای خویش ادامه دهند.
بزرگان گفتهاند: پیرى، پیك مرگ و آغاز فنا و فرستاده مرگ و قطعكننده آرزوها و نخستین مرحله آخرت و رهنماى انتقال و اندرزگویى خوش زبان است و براى نادان بیم دهنده، و براى خردمند مژده دهنده و علامت وقار و لباسى فاخر براى بزرگان و مركبى راهوار براى مرگ است و دوران جوانى، چون خفته مىماند، (كه در رویا به سر مىبرد و از واقعیتها بىخبر است)
پیرى یا پیك مرگ
پیرى، پیک مرگ و آغاز فنا و فرستاده مرگ و قطعكننده آرزوها و نخستین مرحله آخرت و رهنماى انتقال و اندرزگویى خوش زبان است و براى نادان بیم دهنده، و براى خردمند مژده دهنده و علامت وقار و لباسى فاخر براى بزرگان و مركبى راهوار براى مرگ است و دوران جوانى، چون خفته مىماند، (كه در رویا به سر مىبرد و از واقعیتها بىخبر است). از عابدى پرسیدند: باقیمانده عمر را براى چه چیزى دوست مىدارى؟ گفت: براى گریه كردن بر گناهان گذشتهام. (إرشاد القلوب / ترجمه سلگى / ج1/ 119 ) بله پیری برای نادان پیک مرگ و بیم دهنده است چرا که به واسطه جهل و نادانی اش ایام جوانی را به باد داده و اینک پایان آرزو را نزدیک می بینند و اینگونه است که از مرگ می هراسد و در مقابل فردی که عمری را در جهت رضای پروردگار خویش گام برداشته مرگ پیری سفیر کامیابی و لحظه شمار وصال او به محبوب یگانه اش است. عجلان از حضرت صادق علیه السّلام روایت كرده كه فرمود: سه گروه را خداوند بدون حساب به بهشت برد: امام عادل، تاجر راستگو، پیرى كه عمر خود را در طاعت خدا بسر برده است. (ثواب الأعمال / ترجمه غفارى / 299 )
پیری و سالخوردگی ظهور و جلوه ناتوانی و فرسودگی نیست بلکه تجلیگاه و خواستگاه اندیشه ها و تجربیاتی است که می تواند هدایتگر و نجاتبخش باشد. خدا جوانى و پیرى را با هم رحمت كند، زیرا جوانى كه رفته جالب بود و پیرى هم كه جاى آن آمد خوب است. (دیوان أمیر المومنین علیه السلام / 331 )
افسوس كه أیّام جوانى بگذشت أحوال دلم چنانكه دانى بگذشت
از مشرق مرگ صبح پیرى بدمید اوقات سرور و كامرانى بگذشت
