آیا دستگاه سونوگرافی اشعه دارد؟
دستگاه سونوگرافی یکی از انواع دستگاه‌های تصویربرداری است که یکی از مهمترین و پرکاربردترین تجهیزات پزشکی به شمار می‌رود. سونوگرافی از جمله مواردی است که می‌تواند به تشخیص بیماری‌ها و عارضه‌های مختلف کمک کند. پزشکان در شرایط مختلف، برای تشخیص یا اطمینان از وجود برخی بیماری‌ها، استفاده از تصویربرداری سونوگرافی را توصیه می‌کنند. در ادامه این مطلب به اینکه آیا دستگاه سونوگرافی اشعه دارد و آسیبی به بدن می رساند یا خیر، پاسخ می‌دهیم.
آیا سونوگرافی ضرر دارد؟
یکی از متداول‌ترین پرسش‌ها در ارتباط با انجام سونوگرافی، مضر بودن یا نبودن این دستگاه است. تقریباً 35 سال از تولید اولین دستگاه سونوگرافی می‌گذرد. شواهد و تحقیقات موجود نشان می‌دهد که این دستگاه برای شخصی که تحت تصویر برداری سونوگرافی قرار می‌گیرد، هیچ گونه عارضه‌ای ایجاد نمی‌کند.
یکی از اصلی‌ترین کارایی‌های سونوگرافی، برای تشخیص بارداری و همچنین بررسی سلامت جنین و رحم مادر است. تقریباً تمام بانوان باردار باید برای بررسی وضعیت سلامت جنین در رحم خود، تحت تصویربرداری سونوگرافی قرار گیرند. سوال دیگری که ممکن است ذهن شما را درگیر کند، این است که آیا سونوگرافی برای جنین ضرر دارد یا خیر. پاسخ این سوال نیز منفی است. زیرا در دستگاه سونوگرافی به جای استفاده از اشعه ایکس، از امواج اولتراسوند (Ultrasound) استفاده می‌شود. مزایای استفاده از امواج اولتراسوند و همچنین تفاوت‌های آن با اشعه ایکس، در بخش بعدی این مطلب مورد بررسی قرا می‌گیرد.
در تصویر برداری از بدن بیمار، استفاده از اشعه ایکس بهتر است یا امواج اولتراسوند؟
در برخی از دستگاه‌های تصویر برداری پزشکی، از اشعه ایکس استفاده می‌شود. در این روش‌های تصویربرداری، برای ایجاد یک تصویر واضح (تصویری از بخشی در بدن بیمار که تحت تصویر برداری قرار می‌گیرد)، از اشعه ایکس استفاده می‌شود. برخی از روش‌های تصویر برداری که از اشعه ایکس برای تصویربرداری از بدن بیمار استفاده می‌کنند، شامل موارد زیر می‌شوند:
فلوئوروسکوپی
اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)
ماموگرافی
لازم است بدانید اگر در یک بازه زمانی مشخص، مقدار زیادی اشعه ایکس وارد بدن انسان شود، می‌تواند منجر به ایجاد عارضه‌هایی جبران ناپذیر شود. از طرفی دیگر با توجه به تشخیص پزشک، تعداد دفعات لازم جهت انجام سونوگرافی برای یک شخص، ممکن است بیش از یک بار در ماه باشد. همانطور که در این مطلب از فردانیوز هم ذکر شده، دستگاه سونوگرافی هندهلد، یکی از جدیدترین دستگاه های تصویربرداری پزشکی به شمار می‌رود.
در طراحی دستگاه سونوگرافی، به جای استفاده از اشعه ایکس، از امواج اولتراسوند استفاده می‌شود. امواج اولتراسوند هیچ گونه آسیبی به بیمار وارد نمی‌کنند. مسئله مهم‌تر در ارتباط با استفاده از امواج اولتراسوند این است که حتی به جنین نیز آسیبی وارد نمی‌کنند. استفاده از امواج اولتراسوند در این دستگاه باعث شده تا تعداد زیادی از تصویربرداری‌ها (به ویژه تصویربرداری از بانوان باردار)، به صورت بی خطر توسط این دستگاه انجام شود.
البته بی خطر بودن امواج اولتراسوند برای جنین و مادر، به این معنا نیست که یک شخص باردار می‌تواند به صورت مکرر تحت تصویربرداری سونوگرافی قرار گیرد. تشخیص تعداد دفعات لازم برای انجام سونوگرافی، بر عهده پزشک متخصص است.
آیا اشعه ای از سونوگرافی به بدن می رسد؟
همان طور که در بخش قبلی ذکر شد، در تصویربرداری سونوگرافی، از اشعه استفاده نمی‌شود. بنابراین در اثر انجام سونوگرافی، اشعه‌ای وارد بدن انسان نمی‌شود. زیرا اساس کار دستگاه سونوگرافی بر پایه استفاده از امواج فراصوت (اولتراسوند) است.
اجزای دستگاه سونوگرافی
دستگاه سونوگرافی از سه بخش اصلی تشکیل شده است. سه بخش اصلی تشکیل دهنده دستگاه سونوگرافی شامل موارد زیر می‌شود.
پاور (Power)
پروب (Probe)
مانیتور
پروب سونوگرافی، یکی از مهمترین بخش‌های دستگاه سونوگرافی است. این پروب وظیفه ارسال و دریافت امواج صوتی هنگام انجام سونوگرافی را بر عهده دارد. پروب سونوگرافی، ارسال و دریافت امواج صوتی را از طریق اثری به نام پیزوالکتریک انجام می‌دهد.
خاصیت اصلی امواج اولتراسوند این است که پس از برخورد با هر جسم، بازتاب پیدا می‌کنند. حاصل انتقال امواج فراصوت به قسمت‌های مختلف بدن و بازتاب آنها، یک تصویر سیاه و سفید است که بر روی مانیتور دستگاه سونوگرافی پدیدار می‌شود.
همان طور که ذکر شد، امواج فراصوت پس از برخورد به هر جسم، بازتاب می‌شوند. بنابراین می‌توان به این نتیجه رسید که امواج فراصوتی که برای انجام تصویربرداری وارد بدن بیمار می‌شوند، بدون اینکه در بدن بیمار باقی بمانند، بازتاب می‌شوند. در دستگاه سونوگرافی، بخش پاور نیز وظیفه تامین انرژی مورد نیاز برای فعالیت دستگاه را بر عهده دارد.
ضررهای سونوگرافی در مقابل مزایای آن
همان طور که ذکر شد، در حالت عادی، انجام سونوگرافی نمی‌تواند ضرری برای شخص باردار در پی داشته باشد. اما به طور کلی توصیه اکثر پزشکان این است که یک خانم باردار نباید به صورت مکرر و روتین تحت تصویر برداری پزشکی قرار بگیرد. در حقیقت یک خانم باردار که در حال گذراندن یک دوره بارداری عادی است، می‌تواند تا چهار نوبت تحت تصویر برداری سونوگرافی قرار بگیرد.
البته در برخی از موارد اگر پزشک بخواهد وضعیت جنین و رحم مادر را به صورت برنامه ریزی شده بررسی کند، ممکن است تعداد دفعات لازم برای انجام سونوگرافی برای خانم باردار، به بیش از 4 نوبت برسد. حال نوبت به بررسی فواید انجام این 4 مرحله سونوگرافی می‌رسد. چهار مرحله سونوگرافی که برای خانم‌های باردار (خانم‌های بارداری که یک دوره نرمال بارداری را پشت سر می‌گذارند) در نظر گرفته شده است، شامل موارد زیر می‌شود:
سونوگرافی اول
انجام این سونوگرافی معمولاً در ابتدای بارداری یک خانم توصیه می‌شود. علت انجام این سونوگرافی اطمینان حاصل کردن از بارداری است. زیرا در برخی از موارد ممکن است شخص دچار بارداری پوچ باشد. در اثر انجام این سونوگرافی، پزشک همچنین می‌تواند بررسی کند که آیا بارداری شخص مورد نظر درون رحم رخ داده است یا خیر.
یکی دیگر از مزایای انجام این سونوگرافی در ابتدای بارداری، تشخیص تعداد جنین است. اگر فرد بارداری دارای چند جنین باشد، در این نوع سونوگرافی مشخص می‌شود.
سونوگرافی دوم
این سونوگرافی معمولاً برای خانم‌های بارداری که هفته‌های 11 الی 14 بارداری را پشت سر می‌گذارند، توصیه می‌شود. بهترین بازدهی این سونوگرافی، انجام آن در هفته‌های 12 یا 13 بارداری است. به طور معمول پزشک در کنار این سونوگرافی، انجام سونوگرافی nt یا غربالگری اول را نیز برای خانم باردار توصیه می‌کند.
انجام سونوگرافی nt می‌تواند به تشخیص عارضه‌های مختلف موجود در جنین (به ویژه سندروم داون) کمک کند.
سونوگرافی سوم
سونوگرافی سومی که برای یک خانم باردار در نظر گرفته شده است، باید در بین هفته‌های 18 الی 22 بارداری صورت پذیرد. در این سونوگرافی، اندام‌های مختلف جنین مورد بررسی قرار می‌گیرد. معمولا در کنار سونوگرافی سوم، انجام غربالگری دوم نیز توصیه می‌شود. در نظر داشته باشید که طبق جدیدترین تحقیقات انجام شده، بهترین زمان انجام سونوگرافی سوم یا آنومالی اسکن، بین هفته‌های 17 الی 19 بارداری در نظر گرفته شده است.
با استفاده از تصاویر به دست آمده از سونوگرافی سوم، می‌توان جنسیت نوزاد را نیز تشخیص داد.
سونوگرافی چهارم
بررسی نتایج این سونوگرافی و مقایسه آنها با نتایج سونوگرافی‌های قبلی، می‌تواند به بررسی مقدار رشد و سلامت اندام‌های مختلف جنین کمک بسیار زیادی کند. معمولاً بهترین زمان انجام این سونوگرافی (که در بارداری‌های عادی آخرین سونوگرافی محسوب می‌شود)، هفته 32 بارداری است.
لازم به ذکر است مزایای استفاده از تصویربرداری سونوگرافی تنها محدود به بررسی وضعیت جنین و مادر در دوره‌های مختلف زمانی نیست. پزشک با بررسی تصاویر حاصل شده از انجام سونوگرافی برای یک شخص، می‌تواند وضعیت سلامت شخص مورد نظر را بررسی کند. به طور کلی از روش سونوگرافی برای تصویربرداری از بافت‌‌های نرم بدن استفاده می‌شود.
با سونوگرافی از چه اندام های دیگری از بدن می توان تصویربرداری کرد؟
برخی از اندام‌های داخلی بدن که می‌توان با سونوگرافی از آنها تصویربرداری کرد، شامل موارد زیر می‌شود:
کیسه صفرا
کبد
پانکراس
قلب
عروق خونی
طحال
تیروئید
بیضه‌ها (اسکروتوم)
ستون فقرات نوزاد
غدد پاراتروئید
مغز نوزاد
کلیه‌ها
مثانه
لگن نوزاد
رحم
تخمدان
چشم‌ها
نتیجه گیری
با توجه به موارد ذکر شده در این مطلب، می‌توان به این نتیجه رسید که دستگاه سونوگرافی فاقد اشعه است. امواج اولتراسوند پایه اصلی تصویربرداری سونوگرافی هستند. همان طور که متوجه شدید، امواج اولتراسوند نه برای افراد بالغ و کودکان و نه برای جنین، عارضه‌ای ایجاد نمی‌کند. البته باید در نظر داشته باشید که هر چند امواج اولتراسوندی که در دستگاه سونوگرافی به کار برده می‌شوند بی خطر هستند، اما استفاده بیش از حد سونوگرافی، می‌تواند مضر باشد.
