جشن آذرگان به چه مناسبتی جشن گرفته می شود؟
جشن آذرگان یکی از جشن هاي ایران باستان بوده اسـت کـه اگر کمی اهل مطالعه تاریخ باشید، میتوانید ردپای ان را از گذشته تا بـه حال پیدا کنید. جشنی کـه در ان آیین باشکوهی برگزار می شده اسـت و سمبل تمدن عظیم و کهن ایران عزیزمان اسـت. در ادامه مقاله مجله تفریخی تالاب بیشتر بـه ان میپردازیم.
جشن آذرگان چیست؟
از آنجایی کـه دراین ماه هوا رو بـه سردی می رود و نیاز مردم بـه آتش بیشتر میشود، آذرماه را ماه آتش می دانند. آیین کهن آذرگان از جمله جشن‌هاي مهم و زیبای ایران باستان بود کـه همان گونه در عده اي از شهر های ایران و در بین پیروان زرتشت پیامبر برگزار میشود. آتَر یا آتَرش در اوستا و آتُر یا آتَخش در زبان پهلوی و آذر در پارسی، همگی همان آتش اسـت.
نیاکان این سرزمین، ارزش و اهمیت بسیاری برای آتش بـه‌عنوان یکی از عناصر چهارگانه حیات قائل بودند. آنان آتش را تجلی وجودی خداوند دانسته ودر ستایش و تجلیل ان؛ بـه هر شیوه ممکن اقدام می کردند؛ چراکه روشنی و آتش و نور و خورشید، همگی از مظاهر رویش و بالندگی و حیات بود. مظهری کـه با قدرت خود، همه ی آثار شرارت و پلیدی و بیماری و زشتی و هرآنچه بـه اهریمن نسبت می‌دادند را نابود میکرد.
از کهن‌ترین ادوار تاریخ نیز، پرستش سو یا قبله ایرانیان باستان بـه سوی نور و روشنایی بود. بنابر این انجام مراسم دینی، خواندن نماز و پرستش پروردگار در داخل معابد بـه سوی آتش فروزان ودر خارج از آتشکده‌ها، سوی خورشید، ماه یا هر روشنایی دیگر انجام می گرفت. شائبه آتش‌پرستی ایرانیان از همین جهت اتفاق افتاد، بـه‌رغم این کـه آنان آتش را نشانی از روشنی اهورامزدا و قدرت حیات او بـه حساب می‌آوردند. بـه همین دلیل اسـت کـه زرتشتیان سرودهای ستایش آتش و خورشید در اوستای متاخر را نیز در شمار نماز‌هاي معمول و مهم می دانند.
از سوی دیگر، مردمان ایران باستان، آذر را ایزد همه ی آتش‌ها میدانستند و بـه نسبت سایر عناصر «آخشیج‌ها»؛ احترام ویژه‌اي بـه ان گذاشته و روز نهم آذر را بـه این ایزد اختصاص می‌دادند. نور آتش در باور آنان، نشانی از آذر اهورایی دارد کـه روشنایی بخش دل و جان یاران اهورامزدا اسـت و وجود ان در کالبد دیگر پدیده‌هاي هستی، گرمای زندگی را جاری می‌سازد. ازاین‌رو، آتش را «سوی پرستش» اهورامزدا دانسته و آتش پرستان در آتشکده‌ها از ان پرستاری میکنند.
بیشتر بخوانید: مرزه وان نام جشن خاص مردم کردستان
مراسم جشن آذرگان چگونه برگزار می شود؟
دراین روز همه ی لباس‌هاي زیبا بـه تن می کنند و بـه آتشکده میروند. ابتدا موبد بخش‌هایي از اوستا را می خواند و سپس همگی دعا می خوانند و خدای یکتا را نیایش میکنند. نیایشی کـه دراین روز خوانده میشود، در روزی کـه نام ماه و نام روز آذر اسـت آتش نیایش نامیده می شود. در خرده اوستا پنج نیایش وجوددارد و آتش نیایش پنجمین ان‌هاست.
سپس از آتش مقدس یک اخگر برمی‌دارند و ان را بـه خانه می‌بردند و سعی می کنند تا آخر زمستان ان را روشن نگه دارند و از ان مراقبت کنند. زیرا این آتش گرمابخش و روشنی بخش ان‌ها در سرمای زمستان اسـت.سپس همگی سر سفره‌هایي می نشینند کـه از قبل چیده‌اند. چیدمان این سفره مانند سفره‌ي هفت‌سین دارای آیین خاصی اسـت. در ان میوه‌ها و خوراکی‌هایي میگذارند کـه هر کدام سمبل چیزی اسـت. در عین حال بر سر این سفره‌ها پذیرایی می شوند و بعد از ان در خانه‌ها و پشت‌بام آتش روشن میکنند.
همان طور کـه ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه گفته اسـت دراین روز آتشکده‌ها را زیارت میکنند ودر کارهای جهان مشورت نمایند! این نشان دهنده‌ي اهمیت اجتماعی بودن جشن آذرگان اسـت کـه تنها هدف، جشن پایکوبی و خوش‌گذرانی نیست، بلکه هدف‌هاي اجتماعی و مذهبی‌اي دارد کـه باعث می شود افراد خودرا برای سختی‌هاي زمستان آماده کنند و اگر کسی مشکلی دارد بتواند دراین جشن برای ان با کمک دیگران راهی پیدا کند.
جشن آذرگان چه زمانی برگزار می شود؟
آذرگان، آذرجشن یا بـه تعبیر برخی منابع «آذرخش» از جشن‌هاي دوازده‌گانه سال محسوب میشود. ایرانیان هر زمان کـه نام روز و ماه برابر میشد را گرامی داشته و ان روز را جشن می گرفتند.
از این رهگذر، روز نهم از ماه نهم یعنی آذر را کـه روز و ماه موافق می شد، آذرگان یا آدُرگان می گفتند و این روز را بـه برافروختن آتش و جشن و پایکوبی سپری می کردند. ابوریحان بیرونی نیز درکتاب «آثار الباقیه» آذرگان را این‌چنین معرفی میکند:
روز نهم آذر عيدی اسـت کـه بـه مناسبت توافق دو نام آذرجشن می‌گويند ودر اين روز بـه افروختن آتش نيازمند هستند و اين روز جشن آتش اسـت و بـه نام فرشته‌اي کـه بـه همه ی آتش‌ها موکل اسـت ناميده شده، زرتشت امر کرده دراين روز آتشکده‌ها را زيارت کنند ودر کارهای جهان مشورت نمايند.
بیشتر بخوانید: نکاتی در مورد روز سپندارمذگان
جشن آذرگان را در کجا میتوانید ببینید؟
این جشن در آتشکده‌هاي مشهور شهرها برگزار میشود. البته در عده اي از شهرها آتشکده‌هایي هست کـه امروز بـه معابدی تاریخی بدل شده‌اند. اما هم‌وطنان زرتشتی ما در برخی شهرها آتشکده‌ها را برپا نگه داشته‌اند و مراسم مخصوص خودرا تمام و کمال دراین آتشکده‌ها برگزار میکنند.
شهر یزد: محل آتشکده ورهرام یا همان آتشکده بهرام کـه در خیابان آیت الله کاشانی قرار دارد.
کرمان : در زیارتگاه شاه مهرایزد کـه در شمال کرمان اسـت و بـه باغچه بوداغ آباد نیز مشهور اسـت. همچنین در کرمان میتوانید بـه آتشکده آناهیتا یا قلعه دختر بروید و این جشن را از نزدیک ببینید. این آتشکده درکنار پارک مشهور انقلاب اسـت.
اصفهان: مراسم برگزاری آذر جشن در مسیر اصفهان بـه سمت نجف آباد نیز برگزار می شود. آتشکده اي کـه دراین منطقه قرار دارد با عنوان آتشگاه شناخته می شود ودر نزدیکی منارجنبان و بر فراز تپه اي سنگی و کم ارتفاع قرار دارد.
تهران: ساده‌ترین راه بازدید از این جشن برای شمالی ها و ساکنین غرب و شمال غرب کشور سفر بـه تهران اسـت. آتشکده تخت رستم در ۲۰ کیلومتری غرب شهریار ودر بخش جوفین در نزدیکی روستای قجر روی کوه تخت رستم قرار داشته و محل برگزاری آذر جشن در نهم آذر اسـت.
نیاسر: آتشکده نیاسر یا چهارتاقی نیاسر کـه در نیاسر جاده کاشان بـه دلیجان ودر محل قرار گیری روستای نیاسر واقع شده اسـت یک پیشنهاد دیگر برای شرکت در جشن آذرگان خواهد بود.
اهمیت آتش در آیین زرتشت
در آیین زرتشتی آتش بـه چند گروه تقسیم می شود. از این جهت کـه بسیار مهم اسـت و این آیین بـه طور کامل بـه ان پرداخته اسـت. البته فراموش نشود کـه همان طور کـه مسلمانان رو بـه کعبه نماز می خوانند و این تنها یک قبله و سمبل برای اتحاد مسلمانان اسـت و ان‌ها در اصل خدای یکتا را می‌پرستند، قبله و سمبل زرتشتیان نیز آتش و نور اسـت.
نگه‌داری از آتش و مهم شمردن ان بـه معنای پرستیدن آتش نیست، بلکه یک سمبل برای اتحاد زرتشتیان اسـت و همگی ان‌ها خدای یکتا را می‌پرستند. زرتشتیان معتقد بودند کـه آتش باید از هرگونه ناپاکی بـه دور باشد. در جشن آذرگان همه ی این 5 نوع آتش مقدس و ارجمند شناخته میشوند:
1. آتش برزی سونگ «بلند سود» آتشی اسـت کـه در اجاق هاي خانوادگی و آدریان‌ها یعنی آتشگاه‌ها نگه‌داری میشود و بـه ترتیب حرمت خانواده و عشیره را می رساند؛
2. آتش وهو فریان، آتشی اسـت در کالبد و جسم انسان وجوددارد و حرارتی غریزی اسـت کـه زنده بودن انسان بـه ان بستگی دارد «امروزه بـه ان دمای بدن میگویند»؛
3. آتش اوروازشت بنا بـه تفسیر پهلوی آتشی اسـت کـه در رستنی ها ونباتات عالم وجوددارد؛
4. آتش وازشت کـه بـه برق آسمان در موقع رعد گفته می شود؛
5. آتش سپی‌نشت آتشی اسـت کـه در گروسمان یا عرش اعلی فروزان و شعله‌ور اسـت.
6. البته تقسیم‌بندی‌هاي دیگری هم برای آتش وجوددارد کـه پشت هر یک فلسفه و عقایدی مستحکم تعریف شده اسـت.
گل ویژه جشن آذرگان چیست؟
اگر کمی درکتاب هاي تاریخی جست‌وجو کنیم، متوجه میشویم کـه در مورد گیاهان و گل هاي خاصی صحبت می شود کـه در جشن قدیمی ایران باستان یا همان آذرگان استفاده می شده اسـت. در واقع گل آذریون گلی مخصوص بوده اسـت کـه در آیین این جشن از ان استفاده می شده اسـت! این گل بـه نام هاي دیگری از جمله آذرگون، گل آتشی و … نیز مشهور بوده اسـت ودر اشعار مختلف شاعران پارسی بـه کار رفته اسـت! همچنین در جستجوی تاریخی متوجه میشوید کـه این گل را بـه نام گل زرد می شناسند.
چرا با برپایی آتش این جشن را برگزار می کنند؟
طبق معمول برای افراد زیادی سوال اسـت کـه چرا با استفاده از آتش بـه برپایی جشن هاي ایران باستان می‌پردازند! اهمیت آتش در آیین زرتشت برای شـما هم احتمالا بارها گفته شده اسـت، اما ندانید کـه چرا واقعا آتش بـه عنوان سمبل این دین شناخته می شود؟
جالب اسـت بدانید کـه از مدت ها قبل این موضوع ایرانیان بـه دنبال مکانی برای زندگی می گشتند چرا کـه در سرزمین هاي سرد شمالی، نمی توانستند زندگی کنند. نياکان ما بعد از گذشتن از مکان هاي مختلف بـه سرزمینی میرسند کـه ایران نام گرفت بـه همین دلیل ان ها ارزش و قدرتی کـه در گرما، آتش و نور اسـت را بهتر از دیگر مردمان جهان درک می کنند.
قدر و منزلت آتش در بین نياکان ما بـه قدری بالا بود کـه حتی اساطیر و خدایی هم برای ان درنظر گرفته شده بود.طبق معمول شـما در مراسمات و جشن هاي دین زرتشت شاهد روشن کردن آتش هستید کـه بـه خاطر دعوت از خدای آتش برای حضور در مراسم اسـت.
بیشتر بخوانید: آشنایی با جشن تیرگان + جشن تیرگان در 13 تیر ماه + عکس جشن تیرگان
شعر هایی که درباره جشن آذرگان سروده شدند
مولانا:
آتش عشق اسـت کاندر نی فتاد
جوشش عشق اسـت کاندر می فتاد
آتش اسـت این بانگ نای و نیست باد
هر کـه این آتش ندارد نیست باد
حافظ شیرازی:
در ازل پرتو حسنت ز تجلی دم زد
عشق پیدا شد و آتش بـه همه ی عالم زد
ادیب برومند:
از ان رو آتش افشانیم در دشت
کـه از اندیشه روشن نشانی ست
عبدالحسین سپنتا:
شراری کـه ایران از ان روشن اسـت
همان روشنی بخش جان و تن اسـت
بـه تو گوید این آتش دل فروز
بسی داستان‌ها بـه صد ساز و سوز
در پایان
جشن آذرگان از جشن‌هاي آتش اسـت کـه در ستایش ایزد آذر در آذرروز از آذرماه برگزار می شود. ما در این جا شـما رابا جشن آذرگان و آداب و رسوم ان آشنا کرده ایم. امیدواریم با خواندن این مطلب بـه اطلاعات شـما افزوده باشیم.
