معده درد و راه های درمان آن اصطلاح درد معده یا دل درد غالباً برای اشاره به دل‌پیچه یا درد خفیف شکم به کار برده می‌شود که معمولاً موقتی است و اکثر اوقات جدی نیست. بروز درد شدید در ناحیه شکم بیشتر مایه نگرانی است به ویژه اگر به یکباره و غیرمنتظره شروع شود، به ویژه در صورت متمرکز شدن درد در ناحیه‌ای معین باید فوریتی پزشکی در نظر گرفته شود. شکم بخشی از بدن است که زیر دنده‌ها و بالای مفصل ران و لگن قرار دارد و با نام‌های دلیا معده نیز خوانده می‌شود. دستگاه گوارش از دهان شروع و به مقعد ختم می‌شود. در زمان خوردن یا آشامیدن، غذا و مایع از مری به سمت معده پایین می‌رود. مواد غذایی پس از مخلوط  شدن در معده وارد روده کوچک می‌شود.

غذا در روده کوچک، که طول آن چند متر است، هضم و جذب می‌شود. سپس مواد زائد، آب و غذای هضم نشده وارد روده بزرگ می‌شود. بخش اصلی روده بزرگ کولون نام دارد که طول آن ۱۵۰ سانتی‌متر است و به چهار بخش صعودی، عرضی، نزولی و سیگموئید تقسیم می‌شود. بدن مقداری آب و نمک‌های گوناگون را از کولون جذب می‌کند. کولون به رکتوم (راست روده) با طول تقریبی ۱۵ سانتی‌متر منتهی می‌شود. مدفوع پیش از دفع شدن از مقعد در راست روده انباشته می‌شود.

علائم و نشانه ها

پزشک با بررسی سابقه پزشکی و شرح حال بیمار از نکته‌های زیر آگاهی می‌یابد و قادر می‌گردد تا علت درد را به درستی تعیین کند.

چگونگی شروع درد: دل درد ناگهانی بیانگر رخدادی حاد، مانند اختلال خونرسانی به کولون (ایسکمی) یا انسداد مجرای صفراوی به دلیل وجود سنگ کیسه صفرا (کولیک صفراوی)، است.

محل دل درد: آپاندیسیت معمولاً باعث بروز دردی در میان شکم می‌شود که به تدریج در قسمت راست تحتانی شکم، یعنی محل معمول آپاندیس، نیز منتشر می‌شود.

دیورتیکولیت معمولاً با دل درد در قسمت چپ و پایین شکم، یعنی محل وجود اکثر دیورتیکول‌های روده، همراه است.

درد کیسه صفرا (کله سیستیت ـ التهاب کیسه صفرا ـ یا کولیک صفراوی) معمولاً در بخش فوقانی شکم در وسط یا سمت راست آن نزدیک به محل قرارگیری کیسه صفرا بروز می‌یابد.

الگوی دل درد:

1. انسداد روده در ابتدا موج‌هایی از دل درد و دل‌پیچه را به دلیل انقباض‌های عضله‌های روده و ورم کردن روده ایجاد می‌کند.
2. درد چنگ مانند بیانگر انقباض‌های شدید روده است.
3.انسداد مجاری صفراوی توسط سنگ کیسه صفرا معمولاً درد شکم در قسمت بالای شکم را به دنبال دارد که بین ۳۰ دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد.
4. التهاب حاد لوزالمعده معمولاً درد مداوم شدید و بی‌وقفه‌ای را در قسمت بالای شکم و کمر به دنبال دارد.
5. درد آپاندیسیت حاد در ابتدا از نزدیک ناف شروع می‌شود، اما همگام با پیشرفت التهاب به قسمت راست پایین شکم نیز گسترش می‌یابد.
6. ویژگی های  دل درد در طول زمان تغییر می‌کند، برای مثال انسداد مجاری صفراوی گاهی اوقات التهاب کیسه صفرا را همراه با عفونت یا بدون عفونت را در پی دارد. در چنین حالتی ویژگی‌ها و خصوصیات درد تغییر می‌کند و ویژگی درد التهابی را به خود می‌گیرد.

مدت درد
1. دل درد سندرم روده تحریک‌پذیر عموماً در طول ماه‌ها یا سال‌ها فراز و فرود دارد و ممکن است چند سال یا چند دهه استمرار داشته باشد.
2. درد کولیک صفراوی بیش از چند ساعت طول نمی‌کشد.
3. دل درد ناشی از التهاب لوزالمعده یک یا چند روز استمرار دارد.
4. معده درد نشأت گرفته از بیماری‌های مرتبط با رفلاکس یا زخم اثنی‌عشر معمولاً به صورت دوره‌ای بروز می‌یابد، به این معنا که درد طی یک دوره چند هفته‌ای یا چند ماهه تشدید می‌شود و پس از آن به مدت چند هفته یا چند ماه ملایم‌تر می‌شود.

افزایش دهنده‌های درد: دل درد ناشی از التهاب (آپاندیسیت، دیورتیکولیت، کله‌سیستیت، التهاب لوزالمعده) معمولاً با عطسه کردن، سرفه کردن یا هر حرکت تکان دهنده‌ای تشدید می‌شود. بیماران دچار التهاب به دلیل متحمل شدن درد ترجیح می‌دهند تا بی‌حرکت دراز بکشند.

کاهش دهنده‌های درد:
1. درد سندرم روده تحریک‌پذیر و یبوست غالباً پس از دفع مدفوع و تغییر عادت‌های روده‌ای به طور موقت بهبود می‌یابد.
2. درد ناشی از انسداد معده یا بخش فوقانی روده کوچک پس از تهواع و استفراغ به دلیل کاهش ورم مرتبط با انسداد به طور موقت تسکین می‌یابد.
3.خوردن یا مصرف آنتی اسیدها (ضد اسیدها) درد زخم معده یا اثنی‌عشر را به طور موقت بهبود می‌دهد، چون هم غذا و هم آنتی اسید اسید مؤثر در تحریک زخم و دامن زدن به درد را خنثی می‌کند.

از دیگر علائم همراه با درد شکم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

دل درد همراه با تب داشتن نشان دهنده عفوت یا التهاب است.

اسهال یا خونریزی راست روده بیانگر منشأ روده‌ای درد شکم است.

دل درد همراه با اسهال بیانگر التهاب روده‌ای است که می‌تواند عفونی یا غیرعفونی باشد.

علت‌

در ادامه به تعدادی از علت های رایج دل درد اشاره می‌کنیم.

• سوءهاضمه: سوءهاضمه در افراد مختلف به شیوه‌های گوناگون بروز می‌یابد. برخی در قسمت بالای شکم یا پشت استخوان قفسه سینه احساس ناراحتی می‌کنند؛ این نوع دل درد معمولاً پس از خوردن غذاهای چرب یا بسیار سنگین، ایجاد می‌شود. گروهی دیگر از بیماران بارها آروغ می‌زنند یا طعم ترش ناخوشایندی را در دهان حس می‌کنند؛ این حالت چند ساعت طول می‌کشد. دل درد ناشی از سوء هاضمه در اکثر افراد با مصرف داروهای ساده‌ی قابل تهیه از داروخانه تسکین می‌یابد.
• خروج گاز: گرفتگی شکم پس از خوردن باعث نفخ و خروج گاز می‌شود. شکم گاهی متورم یا باددار می‌شود. اگر سرویس بهداشتی در دسترس باشد و بیمار بتواند گاز جمع شده در روده را تخلیه کند، درد شکم معمولاً تسکین می‌یابد.
• یبوست: یبوست مشکلی رایج است که به موجب آن یا تعداد دفعات اجابت مزاج کاهش می‌یابد یا مدفوع به سختی و با درد خارج می‌شود.
• سندرم روده تحریک‌پذیر: سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) یکی از اختلال‌های رایج دستگاه گوارش است که علت آن مشخص نیست. این بیماری با علائم متعددی چون درد شکم، نفخ و گاهی اوقات دوره‌های اسهال و یا یبوست همراه است.
• آپاندیسیت: التهاب آپاندیس را آپاندیسیت گویند. آپاندیس یا روده کور زائده‌ای کوچک و انگشتی شکل است که از روده بزرگ منشعب می‌شود. آپاندیسیت عارضه‌ای متداول است که دل درد همراه با تهوع که به تدریج و ظرف ۶ تا ۲۴ ساعت شدت می یابد از علائم معمول آن به شمار می‌رود. این درد معمولاً از میانه شکم شروع می‌شود اما به مرور زمان به ناحیه بالای مفصل ران راست نیز تسری می‌یابد.
• سنگ کلیه: دردی که از کمر و پشت بدن شروع می‌شود و از یک سمت شکم تا کشاله ران را نیز درگیر می‌کند احتمالاً ناشی از سنگ کلیه است. این نوع دل درد شدید است و حالت رفت و برگشتی دارد.
• عفونت ادراری: عفونت ادراری دلیل رایج بروز درد زیر شکم است که این درد شدید با حالت تهوع و تعریق نیز همراه است. بیمار در صورت ابتلا به این عارضه هنگام ادرار کردن دچار دردی تیرکشنده می‌شود و احتمالاً ادرارش خون‌آلود خواهد بود.
• بیماری التهاب لگن: عفونت رحم و یا لوله‌های فالوپ را بیماری التهاب لگن (PID) گویند. بروز دل درد در قسمت پایین شکم (ناحیه لگن) رایج‌ترین علامت این بیماری است.
• سنگ کیسه صفرا: بروز شکم درد شدید در ناحیه فوقانی سمت راست شکم از علائم سنگ کیسه صفرا به شمار می‌رود که در اصطلاح کولیک صفراوی نامیده می‌شود. این نوع دل درد معمولاً در سمت راست بدن دقیقاً در زیر دنده‌ها شدیدتر از باقی قسمت‌های بدن است. درد در صورت رانده شدن سنگ به داخل مجرای صفراوی (و سپس خارج شدن از شکم) یا در صورت افتادن سنگ درون کیسه صفرا تسکین می‌یابد.
• دل درد ناشی از عادت ماهانه: اکثر بانوان زمان عادت ماهانه دچار دردی می‌شوند که غالباً ملایم است اما در برخی از بانوان آنقدر شدید است که روند انجام فعالیت‌های روزانه‌شان را مختل می‌کند. این نوع درد زیر شکم غالباً با مصرف مسکن‌های ضدالتهاب آرام می‌شود.
• مسمومیت غذایی: همگی ما معمولاً با به میان آمدن اسم مسمومیت غذایی گاستروآنتریت ـ عفونت روده ـ را در نظر می‌آوریم که عموماً باعث اسهال همراه با استفراغ یا بدون آن می‌شود. دل ‌پیچه یا گرفتگی شکم نیز متداول است.
• زخم معده و زخم اثنی‌عشر: معدهدرد ناشی از زخم معمولاً حالت رفت و برگشتی دارد و در قسمت بالای شکم بروز می‌یابد، هر چند گاهی مانند رد شدن نیزه‌ای از میان بدن در پشت بدن نیز منتشر می‌شود. این درد معمولاً شب هنگام بروز می‌یابد و بیمار را از خواب شبانه بیدار می‌کند. معده درد ناشی از بعضی از زخم‌ها با غذا خوردن بهبود می‌یابد، حال آن که صرف غذا در باقی موارد باعث تشدید درد می‌شود.
• بیماری کرون: بیماری کرون از التهاب شکم و روده نشأت می‌گیرد و هر از گاه عود می‌کند. اسهال خونی، درد شکم و حالت تهوع از علائم رایج این بیماری است.

شایان ذکر است که در این مقاله طبعاً تمام علت‌های دل درد ذکر نشده است و موارد فوق تنها شماری از شایع‌ترین علت های دل درد محسوب می‌شوند.

تشخیص

پزشک علت درد شکم را بر مبنای نکات زیر مشخص می‌کند:

1. ویژگی‌ها، نشانه‌ها و علائم دل درد
2. یافته‌های معاینه فیزیکی
3. آزمایش‌های رادیولوژی، آندوسکوپی و آزمایش خون
4. جراحی

معاینه فیزیکی

پزشک پس از معاینه بیمار اطلاعات بیشتری را در مورد دلیل درد شکم به دست می‌آورد. پزشک موارد زیر را تعیین خواهد کرد:

1. صدا دادن روده در صورت انسداد روده
2. وجود نشانه‌های التهاب (به وسیله انجام روش‌های خاص در طول معاینه)
3. محل هر گونه حساسیت و درد بررسی می شود
4. وجود توده درون شکم که می‌تواند نشان دهنده تومور، بزرگ شدن اندام یا دمل (تجمع چرک عفونی) باشد.
5. وجود خون در مدفوع که می‌تواند مبین وجود مشکلی روده‌ای مانند زخم، سرطان روده بزرگ، التهاب کولیت یا ایسکمی باشد.

آزمایش ها

اگرچه معاینه فیزیکی بیمار و بررسی شرح حال و سابقه پزشکی وی نقش مهمی در تعیین علت دل درد دارد، اما انجام آزمایش نیز برای تعیین علت این درد ضروری است.

• تست‌های آزمایشگاهی: آزمایش‌هایی مانند آزمایش شمارش سلول های خون (CBC)، آنزیم‌های کبد، آنزیم‌های لوزالمعده (آمیلاز و لیپاز)، بارداری و تجزیه ادرار غالباً در آزمایشگاه به منظور ارزیابی درد شکم انجام می‌شود.
• پرتونگاری (اشعه ایکس) دوبعدی شکم: حلقه‌های بزرگ شده روده که در صورت انسداد با مایع و هوای فراوان پر شده‌اند درپرتونگاری دوبعدی شکم مشخص می‌شود. چنانچه زخم سوراخ شده باشد، هوا از معده وارد حفره شکم می‌شود.
• بررسی‌های رادیوگرافی: این بررسی‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

1. سونوگرافی شکم
2. مقطع نگاری رایانه‌ای (سی.تی.اسکن)
3. تصویربرداری رزونانس مناطیسی (ام.آر.آی.)
4. پرتونگاری (اشعه ایکس) با باریوم
5. انتروسکوپی کپسولی

• روش‌های آندوسکوپی:

1. آندوسکوپی در تشخیص زخم‌ها، گاستریت (ورم معده) یا سرطان معده کاربرد دارد.
2. کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی منعطف در تشخیص التهاب کولیت عفونی، کولیت اولسراتیو (کولیت زخمی) یا سرطان روده بزرگ (کولون) کاربرد دارد.
3. آندوسکوپی التراسونوگرافی (EUS) برای تشخیص سرطان لوزالمعده یا سنگ کیسه صفرا در صورت مشخص نشدن این بیماریها در سونوگرافی یا سی.تی.اسکن یا ام.آر.آی. به کار برده می‌شود.
4. آنتروسکوپی با بالن جدیدترین روش آندوسکوپی است که در آن می‌توان آندوسکوپ را از راه دهان یا مقعد وارد روده کوچک کرد و دلایل شکم درد ناشی از وجود مشکل در روده کوچک یا خونریزی را تشخیص داد، نمونه‌برداری انجام داد و بیماری را درمان نمود.

 گاهی اوقات در روند تشخیص انجام معاینه حفره شکم از راه لاپاراسکوپی یا جراحی ضرورت می‌یابد.

درمان

احتمال دارد بتوانید نوع درد را از توصیف‌های ارائه شده در مقاله حاضر تشخیص دهید. با این حال اگر درد به سرعت (ظرف چند ساعت) برطرف نمی‌شود یا دل درد غیرقابل تحمل و توان‌فرسا است، بهتر است در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید.

درمان با توجه به دلیل احتمالی درد شکم طرح‌ریزی می‌شود. بعضی گونه‌های درد را می‌توان به سادگی با مصرف داروهای غیرتجویزی (بدون نسخه) قابل تهیه از داروخانه تسکین داد، اما برای بهبود بعضی دردها باید به بیمارستان مراجعه نمود.

روش درمان دل درد به علت آن بستگی دارد، شماری از راهکارهای درمانی عبارتند از:

• دارو برای درمان التهاب، رفلاکس یا انواع زخم‌ها.
• آنتی بیوتیک برای عفونت
• تغییر در رفتارهای فردی در مواجهه با شکم درد ناشی از نوشیدنی‌ها یا غذاهای خاص.
• تزریق موضعی عامل‌های بی‌حس کننده یا کورتیکواستروئیدها توسط متخصص.
• در موارد شدیدتری مانند آپاندیسیت و فتق انجام عمل جراحی ضرورت می‌یابد.

درمان گیاهی

پیش از روی آوردن به درمان‌ های گیاهی معده درد و دل درد با پزشک معالج خود تماس بگیرید.

• درمان‌های خانگی رایج شکم درد عبارتند از:

1. خوردن غذای کمتر
2. مصرف جوش شیرین به مقدار کم
3. نوشیدن آب لیمو
4. رعایت رژیم غذایی برات (BRAT) (موز، برنج، پوره سیب و نان تست) برای یک روز یا بیشتر.
5. عدم استعمال دخانیات

برخی از پزشکان و متخصصین مواد زیر را پیشنهاد می‌کنند:

• زنجبیل
• نعناع یا سوسن عنبر
• شیرین بیان
• چای بابونه
• داروهایی نظیر ساب سالیسیلات بیسموت (پپتو ـ بیسمول)، لوپرامید (ایمودیوم)، رانیتیدین‌(زانتاک) و دیگر اقلام غیرتجویزی.

بهره‌گیری از بعضی از روش‌های فوق احتمالاً کاهش علائم از جمله نفخ، دل درد و دلپیچه را به ارمغان می‌آورد، اما اگر علائم به ویژه دل درد مداوم بود، باید به پزشک مراجعه نمود. در مورد استفاده از “شفا دهنده‌های” تبلیغ شونده به عنوان درمان دل درد محتاط باشید، چون روش یگانه‌ای برای درمان تمام گونه‌های این مشکل وجود ندارد.

از مصرف آسپرین یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی باید تا زمان تشخیص علت شکم درد خودداری نمود، چون این داروها باعث تشدید بعضی گونه‌های دل درد (مانند زخم‌های گوارشی یا خونریزی روده) می‌شود.

دل درد کودکان

خوردن غذای بسیار زیاد یا کم، گاز روده یا عفونت ملایم ویروسی دلیل دل درد کودکان است. در صورت تکرار شدن دل درد باید کودک را برای معاینه نزد پزشک برد، چون این درد مکرر می‌تواند نتیجه عفونت مجرای ادراری، یبوست یا کولیک باشد. چنانچه کودک دارای علائم دیگری مانند استفراغ، اسهال و یا مدفوع خون‌آلود باشد، احتمالاً به بیماری روده‌ای مزمنی چون بیماری کرون، کولیت زخمی یا سلیاک مبتلا شده است. اما اکثر موارد دل درد مکرر، به ویژه در کودکان دبستانی، در علل روان‌شناختی و استرس یا اضطراب ریشه دارد. ناراحتی یا استرس کودکانی که قادر نیستند احساس خود را به زبان بیاورند، غالباً در قالب دل درد یا سر درد نمود می‌یابد.

در رویارویی با دل درد عمومی کودک از وی بخواهید تا دراز بکشد و تا زمان بهبود درد استراحت کند. اگر کودک حالت تهوع دارد یا بالا می‌آورد، جرعه‌های کوچک مایع رقیق به او بخورانید و غذای جامد به او ندهید.

ماساژ دادن نوزاد مفید است، اما نباید در این کار زیاده‌روی نکنید چون باعث آشفتگی بیشتر وی خواهید شد. نوزاد را بغل کنید و به آهستگی تکان‌اش دهید یا با پتو قنداق‌اش کنید و اجازه دهید بی‌حرکت در تاریکی دراز بکشد. برخی از نوزادان پس از حمام داغ بهتر می‌خوابند یا با خوردن پستانک آرام‌تر می‌شوند؛ عده‌ای دیگر واکنش مناسبی به آواز خواندن، موسیقی یا صداهای یکنواختی مانند صدای ماشین لباسشویی یا جاروبرقی نشان می‌دهند. شماری از نوزادان نیز با حرکت‌های مکرر خودرو در حال حرکت یا تاب دادن آرام می‌شوند.

پیشگیری

تمام گونه‌های دل درد قابل پیشگیری نیستند. با این حال می‌توان احتمال بروز این دل درد را با رعایت نکته‌های زیر به حداقل رساند:

• مصرف رژیم غذایی سالم
• نوشیدن آب فراوان به دفعات زیاد
• ورزش منظم
• خوردن وعده‌های غذایی کم‌حجم

بیماران مبتلا به اختلال‌های روده‌ای، مانند بیماری کرون، باید رژیم غذایی پیشنهادی پزشک را برای به حداقل رساندن ناراحتی و دل درد رعایت کنند. در صورت سوزش سر دل و رفلاکس باید بین زمان صرف غذا و خوابیدن وقفه مناسبی، دست‌کم دو ساعت، ایجاد کرد؛ دراز کشیدن بلافاصله پس از غذا خوردن باعث سوزش سر دل و معده درد می‌شود.

راه های درمان دل درد و معده درد با توجه به علت آن تعیین می شود. گاهی دل درد در صبح بروز می کند (دل درد صبحگاهی) یا شما را از خواب بیدار می کند، در اینصورت هنگام مراجعه به پزشک این موضوعات را با وی درمیان بگذارید. دل درد شدید و ناگهانی ممکن است نشانه مشکل جدی باشد، لذا در این موارد سریعا به پزشک مراجعه کنید. شکم درد کودکان گاهی ناشی از استرس می باشد و علامت مشکل جدی نیست، با این حال باید بررسی شود.

 

یبوست و درمان آن چقدر مهم است

انواع درد شکم که باید جدی گرفت !

دلایل مختلف دل درد چیست؟