علت خشکی زاینده رود اصفهان چیست؟
زاینده رود اصفهان یکی از بزرگترین رودهای منطقه مرزی ایران می باشد که از کوههای زردکوه در چهارمحال و بختیاری سرچشمه می گیرد. این رودخانه بزرگ تحت شرایط مختلفی به صورت مقطعی خشک می شود. حتی گاهی نیز بر اثر فشارهای اجتماعی به صورت مقطعی باز و بسته می شود.
کارشناسان دلایل بسیاری را برای خشکی زاینده رود مورد بررسی قرار داده اند. اصلی ترین دلیل آن بارگذاری بیش از حد آب رودخانه برای طرح انتقال آب به کاشان و یزد می باشد. علاوه بر این برداشت بی رویه سالانه آب از قسمت های بالای رودخانه و در محدوده از دیگر عواملی است که شرایط خشکی زاینده رود را بحرانی کرده است.
علاوه بر این کشاورزان به صورت دائمی از آب این رودخانه استفاده می کنند که این دلیل نیز از جمله مواردی است که به خشکی زاینده رود دامن می زند. دلایل بسیاری وجود دارند که موجب خشکی زاینده رود شده اند. ما در این مقاله سعی کردیم دلایل خشکی آب زاینده رود را برای شما به تفصیل توضیح دهیم.
اطلاعاتی درباره زاینده رود اصفهان
زاینده رود اصفهانی که از بزرگترین و پرآب ترین رودخانه هایی است که در فلات مرکزی ایران واقع شده است. این رودخانه از کوه های زاگرس مرکزی علی الخصوص در استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه می گیرد. در آینده رود از دشت مرکزی ایران به سمت شرق رفته و در نهایت به تابلو گاوخونی متصل می شود.
حوزه این رودخانه حدود ۴۲ کیلومتر مربع می باشد و جریان آب آن در بهترین شرایط ۱ تا ۲ کیلومتر مکعب در سال است. دبی این رود ۳۸ متر مکعب بر ثانیه می باشد. سرچشمه های آن چشمه دیمه تونل کوهرنگ، رود پلاس جان و چشمه لنگان و چشمه مرغاب می باشد.
علت اصلی خشکی زاینده رود اصفهان
حافظان محیط زیست در این سال ها دلایل بسیاری را برای خشکی زاینده رود اصفهان مورد بررسی قرار داده اند. معاون برنامه ریزی شرکت آب منطقهای اصفهان گفتگویی در این باره داشت. او دلیل اصلی خشکی این رود را کشاورزانی می داند که حق ابه هایشان را تحویل نمی دهند. او می گوید که هر ساله باید بر اساس آب موجود در آن سال میزان حق آبه تغییر کند. اما کشاورزان این مورد را در نظر نمی گیرند و حتی در سال های کم باران نیز مانند گذشته از آب رود استفاده می کنند.
بابک ابراهیمی می گوید که بیشترین دلیل خشک شدن آب زاینده رود کشاورزان اصفهان می باشند. او گفت باید تدابیری اندیشیده شود که میزان حق آبه کشاورزان با توجه میزان بارانی باشد که در آن سال باریده و میزان آبی که درون رود وجود دارد. اما سایر کارشناسان دلایل دیگری را برای این رود در نظر گرفته اند که در ادامه تک به تک بررسی شده اند.
تاثیر کاهش بارش ها بر خشکی زاینده رود
یکی دیگر از عواملی که بر خشکی زاینده رود اصفهان تاثیر دارد بارش باران می باشد. مهم ترین چیزی که بر تمام آب های زمین تاثیر می گذارد بالا رفتن میزان گرمایش زمین می باشد. زمانی که دمای هوای زمین افزایش یابد بارندگی کاهش می یابد. کاهش میزان بارندگی ها می توان به صورت جزئی باعث تغییر الگوی زمانی و مکانی بارش ها باشد. زمانی که الگوی زمانی مکانی و حتی نوع بارش ها عوض شود می تواند موجب خشکی زاینده رود شود.
به طور کلی نمی توان تغییر بارش ها را و کاهش باران را عامل خشکی این رود دانست. زیرا دلایل بسیاری وجود دارند که در کنار این دلیل موجب خشکی آن شده اند. اکثر این عوامل و دلایل مردمی هستند مردم باید با توجه به اینکه میزان بارش ها کمتر از قبل شده است. میزان برداشت خود از آب رود را لازم است به حداقل برسانند.
متاسفانه برای کشاورزی شرب و مصارف صنعتی بیش از توان رود از آن آب برداشت می شود. این امر در کنار کاهش میزان بارندگی موجب شده است که آب رود کم شود. مسئولین مربوطه باید تدابیری برای تطابق میزان مصرف و بارندگی از آب رود بیندیشند.
بالا بودن میزان پمپاژ از زاینده رود اصفهان
خشکی زاینده رود اصفهان به عواملی مانند زیاده روی در میزان پمپاژ از رودخانه نیز بستگی دارد. متاسفانه اقدامات فنی مهندسی در حوزه زاینده رود بسیار زیاد است و میزان پمپاژ بالای یاد از آب رودخانه شده است. کشاورزان علی الخصوص مواردی که در قسمت بالادست رودخانه قرار دارند میزان بسیار زیادی از آب را مصرف می کنند. این آب جز منابع تجدید ناپذیر می باشد. بنابراین باید در نگهداری آن تلاش بیشتری شود.
زمانی که توسط چاه های آب و قنات ها آب بسیار زیادی برداشت می شود زمین رود نشست می کند و آب زاینده رود پایین می رود. بنابراین باید شبکه های نوین آبیاری برای استفاده درست و اصولی از آب رود انجام گیرد.
افت آب های زیرزمینی و تاثیر آن بر خشکی زاینده رود اصفهان
توسعه های ناکارآمد و غیر اصولی در مصرف مردم از این رود موجب خشکی زاینده رود شده است. زمانی که چاه آب های که از آب رود گرفته می شوند در قسمت های پایانی، میانی تا مناطق ۱۵۰ تا ۲۰۰ متر عمق زمین پایین می روند. این این مورد را می توان به عنوان مهم ترین و اصلی ترین دلیل خشکی این رود دانست.
در شرایط فعلی که میزان بارندگی ها بسیار کم می باشد و می توان گفت که شرایط تقریباً بحرانی است. باید میزان آب های برداشت شده مورد بررسی قرار گیرد. اما به دلیل افراد ذی نفع و برخی از دخالت های نابجا این امر صورت نمی گیرد و آب به درستی حفظ و مدیریت نمی شود.
علاوه بر این در سال هایی که بارندگی زیاد بود باید تدابیری توسط مسئولان انجام می شد که برای سال های خشکسالی آب ذخیره وجود داشت. اما هرگز به چنین چیزی فکر نشده است. در سال های خشکسالی از منبع اصلی آب رودخانه استفاده می شود. بنابراین کاهش بارش ها در کنار برداشت های بسیار موجب خشکی آن شده است.
تاثیر استقرار صنایع بزرگ از آب زاینده رود
از استقرار صنایع بزرگی مانند ذوب آهن اصفهان، پالایشگاه نفت پتروشیمی، فولاد مبارکه و شرکت نفت سپاهان می توان به عنوان یکی از بزرگترین دلایل خشکی آب زاینده رود نام برد. شرکت فولاد مبارکه هر ساله حدود ۲۷ میلیون متر مکعب از آب این رود را مورد مصرف قرار می دهد. این میزان تقریبا ۶ درصد از مصرف کل شهر می باشد که باعث شده میزان خشکی رودخانه بیش از پیش شود.
اگر این رودخانه خشک شود چند صد هزار نفر از ساکنانی که از طریق این رودخانه به معیشت می پردازند نیز بیکار می شوند. بنابراین زاینده رود یک منبع درآمد و معیشت برای تعداد زیادی از افراد می باشد.
علاوه بر این این صنایع موجب آلوده شدن بخش بزرگی از آب زاینده رود شده اند. اصفهان دارای ۹ هزار واحد صنعتی و بزرگترین کارخانه های ایران می باشد. تمام این کارخانه ها از آب زاینده رود برای ادامه فعالیت خود استفاده می کنند.
تمامی این صنایع در مسیری نزدیک به رود ساخته شده اند. این مورد نشان دهنده این است که تمام این موارد به آب رود وابسته هستند استفاده تمام این منابع از رود موجب شده است که آب های جاری آن قطع شود. علاوه بر این بحران فرونشست زمین را بسیار جدی تر از قبل کند.
کشت نامناسب در قسمت های پایین رود
از دیگر عواملی که موجب خشکی زاینده رود شده است الگوی کشت نامناسب در قسمت های پایین دست رود می باشد. کشت نامناسب با اقلیم منطقه موجب شده که مقدار زیادی از آب رود به هدر رود. کشت برنج در استان اصفهان و شهرهایی مانند زرین شهر، باغ بهادران و لنجان تاثیر بسیار زیادی برای خشکی رود گذاشته اند.
سیاست های نادرست
سیاست های نادرست نیز یکی دیگر از عواملی می باشند که بر خشکی زاینده رود اصفهان تاثیرگذار هستند. به عنوان نمونه اولین بار مشکل کم آبی زاینده رود از اوایل دهه ۷۰ آغاز شد. در زمان دولت خاتمی آب این رود داستان یزد انتقال داده شد. دولت های بعدی نیز این کار را ادامه دادند و مقدار زیادی آب را از این رود خارج کردند.
محمود احمدی نژاد نیز با سفر به چهارمحال و بختیاری کاری کرد که شرایط تقسیم آب کاملاً عوض شود و حق آبه های شیخ بهایی نیز نادیده گرفته شود. همین کار نیز موجب برداشت بی رویه آب از رود شد و با انجام این کار آب به پشت سد زاینده رود نرسید. این کارها در طولانی مدت کم کم به خشک شدن رود منجر شدند. می توان از اصلی ترین عوامل خشکی رودخانه موارد زیر را نام برد.
زمانی که برای اولین بار از آب زاینده رود به شهر یزد در اسفند ۱۳۷۸ انتقال یافت. یک سال بعد از آن زاینده رود کاملا خشک شد. برداشت بی رویه و اضافه آب در مسیر رودخانه و در محدوده سی و سه پل تا پل کله به کمک پمپاژها توانسته مقدار زیادی آب را از این رودخانه خارج کند.
این میزان در طول سال ۲۹۰ میلیون متر مکعب می باشد و هر سال در حال افزایش است. با توجه به این مقدار بسیار زیاد آب رودخانه خشک شده است. صنایع استان هایی مانند یزد و کاشان حدود ۱۴۰ میلیون متر مکعب از آب این رود را صرف می کند و موجب خشکی آن شده است.
کلام پایانی
خشکی زاینده رود اصفهان یکی از بزرگترین بحران هایی است که ایران با آن مواجه می باشد. برای رفع این بحران باید تدابیری اندیشیده شود. آب این رود به دلیل مشخصی در حال هدر رفت و خشک شدن می باشد. بنابراین باید این دلایل مورد بررسی قرار داده شده و راهکارهایی برای آن ها یافت شود. زیرا زاینده رود و سی و سه پل آن یکی از بزرگترین مایه های ایران می باشند.
