شرایط نگهداری گل زنبق؛ اصول کاشت گل زنبق در گلدان

درباره گل زنبق

در میان روزهای سرد زمستان و بهار، شکفتن گل زنبق در واقع نور امیدی در لابه لای تاریکی مشغله ها می باشد. این گل با نام های دیگر گل نوروزی، گل آذین و آیریس (Irises) شناخته می شود که هدیه ای امید بخش بوده و هر باغچه ای را پر از عطر و سرسبز نگه می دارد.

البته نگهداری از گل و گیاه به ویژه گل نوروزی همانند نگهداری از یک موجود زنده می باشد تا طراوت و شادابی خود را حفظ نماید. این گلی سمی بوده و در رنگ های سفید، بنفش، قرمز، نارنجی، زرد و … یافت می شود. گل آذین دارای 6 عدد گلبرگ بوده و ارتفاع آن به 5-25 cm می رسد.

همه چیز درباره گل زنبق

گل زنبق از خانواده Iridaceae و با نام انگلیسی Iris شناخته می شود که بومی مناطق معتدل نیمکره شمالی می باشد. گل آذین دارای 300 گونه رنگارنگ و متنوع بوده که 20 گونه از آن در کشورمان و در بخش شمالی از جمله کرمان، قزوین، گرگان و لرستان یافت می شود. این گل در واقع نماد شهر فلورانس در کشور ایتالیا است.

البته شرایط محیطی گل آذین به گونه ای است که هر فرد می تواند گونه های مختلف از آن را در حیاط خود بکارد و از تماشای آن در فصل تابستان نهایت لذت را ببرد. این گل علفی دارای پیاز یا کورم و ریزوم دار بوده و برگ های شمشیری شکل آن داخل یکدیگر و از وسط تا حدودی تا شده است.

گل زنبق با نام های دیگر گل نوروزی، گل آذین یا آیریس شناخته می شود و دارای 3 برچه ی متصل شده با تخمدان سه خانه و 3 پرچم می باشد. خامه ها معمولا تقسیم شده و تخمک ها در تعداد زیاد و دارای تمکن محوری هستند. این گل های به 3 قطعه بالایی به شکل ایستاده تحت عنوان درفش و به 3 قطعه پایینی به حالت آویز مجهز می باشند.

همچنین پرچ های این گل در دو دسته ریزوم دار و سوخ دار تقسیم می شوند که در حالت کلی اکثر گونه ها همان ریزوم دار می باشند. گونه های سوخ دار نیز جهت تولید گل های شاخه بریده به کار برده می شوند و بیشتر جنبه تجاری دارند. در نهایت تنوع رنگ در گل نوروزی بالا بوده و در رنگ های زرد، قرمز، سفید، آبی، صورتی، مشکی، بنفش و چند رنگ به وفور یافت می شود.

تاریخچه و نماد گل زنبق

رومی ها جزو نخستین افرادی بودند که کاشت و پرورش گل زنبق را ترویج دادند. آنها با پرورش این گل در مزرعه معشوق معتقد بودند که عشق شان را بعد از مرگ و با پل رنگین کمانی به بهشت خواهند فرستاد. بعد از رومی ها، مصری ها نیز با شنیدن چنین افسانه ای تصمیم گرفتند که در مزار فرعون ها این گل را بکارند. درنتیجه گل آذین از یک شهر به شهر دیگر و از کشوری به سایر کشورها گسترش یافت تا به فرانسه رسید.

بنابراین فرانسوی ها برای نشان ملی خود از این گل الهام گرفتند و آن را به نمادی از قدرت و ثروت تبدیل نمودند.
گل آیریس نمادی از ارزش، ایمان و امید است و هر رنگ از آن معنای خاصی دارد. برای مثال این گل با رنگ بنفش از اشتیاق، احترام و اشرافیت خبر می دهد. همچنین گل آذین با رنگ سفید در واقع نماد معصومیت و بی گناهی است.

سپس رنگ آبی گل آیریس از امید و ایمان سخن به میان می آورد. در نهایت نماد زنبق کاملا مشابه شکل گل آذین بوده و از آن به عنوان نشان مذهبی، سیاسی، ارتشی، سلطنتی، خانوادگی یا بخشی از پرچم به کار برده می شود.

انواع گل زنبق و فصل گلدهی آن

 

گل زنبق در گونه های مختلفی یافت می شود که برای خرید و پرورش آن باید از بین انواع و اقسام مختلف رنگ مورد نظر را انتخاب نمود. این گل در فصل بهار دوره گلدهی و گل انگیزی خود را آغاز می نماید. البته دوره گلدهی آن بیشتر در خرداد و اواخر بهار است و تا ماه تیر ادامه می یابد. در حالت کلی انواع گل آیریس به شرح زیر هستند.

گل زنبق پیازدار

اکثر گل های آیریس ریزوم دارند ولی گل هایی نیز از ساختار زیرزمینی به شکل پیاز برخوردار هستند. از مهمترین گل آیریس پیاز دار می توان به رتیکولاتا (گل های ارغوانی تیره و فصل گلدهی اوایل بهار)، دنفورد (گل های زرد و فصل گلدهی اوایل بهار)، هیستروئید (گل های آبی و فصل گلدهی اوایل بهار)، زیفیوم (گل های جذابتر با پروسه گلدهی دیرتر نسبت به سایر گونه ها) و زیفیودر (گل ها بزرگتر و پروسه گلدهی دیرتر) اشاره کرد. البته آیریس زیفیوم به گل اسپانیایی و آیریس زیفیودز به گل انگلیسی معروف هستند.

آیریس ریشه دار (Bearded)

گلبرگ های آویز این گونه دارای یک برآمدگی بوده و کرک های بلندی روی آنها وجود دارد. همچنین به سرما و خشکی مقاوم بوده و در بازه زمانی طولانی می توان از برگ سبز آنها نهایت لذت را برد.

آیریس بدون ریش (Beardless)

گلبرگ های آویز این گونه بدون ریش بوده و از وسطی صاف در مقایسه با آیریس ریشه دار برخوردار می باشند. همچنین برگ های شمشیری داشته که همزمان علفی و نازک نیز هستند.

آیریس تاج دار (Crested)

انتشار جغرافیایی گل آیریس در ایران تقریبا قصرشیرین، اطراف شیراز، آذربایجان و اطراف تهران را در بر می گیرد.

آیریس بدون ریش سیبرین

در بین برگ های علف مانند و باریک این گل یک ساقه ی 50 سانتی متری رشد می کند که در نهایت به گل هایی خیلی پهن در رنگ های ابلق، بنفش، سفید، ارغوانی و آبی ختم می شود. البته این گونه از گل آیریس در مناطق مختلف رشد می کند ولی اطراف جویبارها و حاشیه مرداب ها بهترین مکان می باشد.

آیریس پیازی جونو

پیاز این گونه از گل آیریس با تعدادی برگ فلسی ضخیم ترکی شده که معمولا از ریشه های شکننده، ترد و ضخیم برخوردار می باشد.

آیریس شفاف (Iris Pseudacorus)

آیریس شفاف در فصل زمستان و ماه اسفند گلدهی را شروع می کند و تا فصل بهار و ماه اردیبهشت ادامه دارد. البته اگر این گل در ارتفاعات بالاتر رشد کند قطعا گلدهی به تاخیر افتاده و تا خرداد ادامه می یابد. این گونه دارای برگ هایی با حاشیه و رگبرگ های خوشرنگ سفید نقره ای می باشد.

آیریس کمانی (Iris aucheri)

این گونه قدی به طول 35 cm داشته و گل های آب کمرنگ از آویزهای بالدار پهن برخوردار می باشد که طول آن به 5 cm می رسد. آیریس کمانی در اسفند و فروردین گل می دهد و برای کاشت در باغچه های سنگی و کاشت جمعی در حاشیه ها مناسب است.

آیریس گل درشت (Iris Iycotis)

بلندی این گونه به 20 cm رسیده و در رشته کوه های زاگرس می روید. همچنین زمان گلدهی آن ماه های فروردین و اردیبهشت می باشد.

آیریس پروانه ای (Iris Iineolate)

این گونه از آیریس 15 cm قد داشته و در دشت های سنگلاخی و خشک و یا دامنه تپه ها در اصفهان، آذربایجان، گرگان و خراسان رشد می کند. همچنین در ماه های فروردین تا اردیبهشت پروسه گلدهی را تکمیل می نماید.

آیریس رضائیه (Iris barnumae)

این گیاه از طول 20 cm برخوردار بوده و نخستین بار در شرق ترکیه و اطراف دریاچه وان شناسایی شد. البته آیریس رضائیه به دلیل تنوع بالا در رنگ، نام های دیگری را به خود اطلاق داده است.

همچنین پیاز آیریس هلندی پس از تیمار گرمایی پروسه گل انگیزی را آغاز می نماید. سپس جهت افزایش سرعت رشد شاخه در بازه زمانی 6-13 هفته از تیمار سرمایی با دمای 9 درجه سانتی گراد استفاده می شود. بنابراین پیازها در طول 6-8 هفته و در گلخانه ها گل می دهند. ناگفته نماند که فصل گلدهی اینگونه از آیریس ماه های اردیبهشت و خرداد می باشد.

خواص گل زنبق

گل زنبق در گروه گیاهان سمی واقع گردیده و باعث بروز مشکلاتی از جمله التهاب پوستی، تب و حالت تهوع در فرد می شود. پس این گیاه را باید به دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی نگهداری نمود. البته با وجود سمی بودن این گل، در طب سنتی از ریشه آن برای درمان برخی از بیماری ها استفاده می شود. زیرا ریشه آیریس علاوه بر سمی نبودن دارای خواصی از جمله کاهش وزن، درمان روماتیسم، سم زدایی و حفظ سلامت پوست می باشد.

نحوه نگهداری از گل زنبق

گل نوروزی به عنوان یک گیاه زینتی در باغچه و حیاط خانه ها نگهداری می شود و فصل رویش آن فصل بهار می باشد. افرادی که خواهان کاشت و نگهداری این گیاه زیبا در باغچه و حاشیه کاری هستند باید گونه های ریزوم دار را خریداری نمایند. پس نحوه نگهداری از گل آیریس به شرح زیر است.

آبیاری مورد نیاز

این گل به خاک خیس و غرقابی علاقه چندانی نداشته و و رطوبت نسبی را می پسندد. پس حد وسط را حفظ نموده و نه گیاه را غرق آب کنید و نه اینکه خشکی زیادی به گیاه بدهید. سپس پروسه آبیاری را با مشاهده 2-3 cm خشکی از سطح خاک باغچه یا فضای سبز انجام دهید. زیرا اگر آبیاری از حد مدنظر تجاوز کند قطعا با زردی برگ ها و پوسیدگی ریشه همراه خواهد بود.

نور مورد نیاز

گل آیریس جهت تکمیل فرایند گلدهی باید به نور کافی دسترسی داشته باشد. پس اگر گل موردنظر در گلدان کاشته شده است باید آن را در پرنورترین قسمت منزل قرار داد. همچنین اگر مکان کاشت گل آیریس باغچه است بایستی بخش پرنور و جنوبی محیط را برگزید. البته این گل در دوران رشد علفی به نور کمتر و در دوران گلدهی به نور بیشتر نیاز دارد. پس نور کم پروسه گلدهی را به تعویق می اندازد و گیاه گل کافی نمی دهد.

تغذیه مورد نیاز

تغذیه این گیاه بایستی با آغاز فصل گلدهی و رویت نخستین غنچه شروع شود. پس هر 2 هفته یک بار گیاه را با کود 30-5-15 تغذیه نمایید و این کار را تا اتمام دوره گلدهی ادامه دهید. همچنین در فصول گرم سال و در زمان شروع رشد گیاه می توان هر 3 هفته یک مرتبه با کودهایی همچون 36-12-12 آن را تقویت کرد. البته گل آیریس به کودهایی با درصد پایین نیتروژن علاقه داشته و از این رو کاملا مشابه ساکولنت و کاکتوس است.

دمای مورد نیاز

گل زنبق از جمله گیاهانی بوده که حساسیت چندانی به سرما ندارد و به آسانی می تواند آن را تحمل کند. پس یکی از روش های گلدهی این گیاه نگهداری از پیاز آن در فصل زمستان و مکانی سرد است. سپس با فرارسیدن فصل بهار و شروع گرما باید آن را به محیطی با دمای بالا انتقال داد. درنتیجه گیاه در بازه زمانی مشخص پروسه گلدهی را آغاز می نماید.

خاک مورد نیاز

گیاه آیریس به خاک های سنگین همچون رس علاقه ای نداشته و خاک های شنی و سبک را می پسندد. بنابراین انتخاب خاک در پروسه گلدهی آیریس نقش مهمی ایفا می کند. پس با کاشت این گیاه در خاک شنی می توان شاهد گل های زیادی از آن بود.

البته نکته مهم در نگهداری گیاه آیریس همان زهکشی مناسب خاک می باشد تا آب بیشتر از حد نیاز داخل آن نماند و ریشه را نپوشاند. درنتیجه جهت کاشت این گیاه بهتر است خاک باغچه را با شن و ماسه ترکیب کنید و برای تقویت آن از ورمی کمپوست یا کودهای دامی و حیوانی استفاده نمایید. ناگفته نماند که ترکیب پیت ماس و یا کوکوپیت نیز همین عملکرد را نیز دارد.

خواص دارویی گل زنبق

یکی از یافته های نوین در مورد خواص دارویی گل آیرین می توان به درمان سرطان پروستات اشاره کرد. این سرطان در بین مردان شایع بوده که به محض بروز نشانه های اولیه می توان پروسه درمان را آغاز نمود.

البته سرطان پروستات در کشورهای غربی به وفور یافت می شود که کشورهای آسیایی همچون ژاپن، چین و هند را در بر نمی گیرد. زیرا این کشورها از انواع ادویه ها و گیاهان دارویی در غذا و نوشیدنی خود استفاده می کنند. این گیاه حاوی نوعی از هورمون استروژن به اسم فیتواستروژن بوده که مانع بروز سلول های سرطانی در مردان می شود.

جمع بندی

گل زنبق به خانواده Iridaceae تعلق دارد و با نام انگلیسی Iris به جامعه گیاه شناسی معرفی شده است. این گل بومی مناطق معتدل نیمکره شمالی بوده و با 300 گونه در رنگ های مختلفی یافت می شود که در ایران 20 گونه از آن وجود دارد.

گل آیریس بسته به رنگ آن نمادی از اشرفیت، احترام، اشتیاق، ایمان، امید، بی گناهی و … می باشد. همچنین گل این گیاه سمی بوده و در عوض ریشه آن خاصیت دارویی دارد. فصل گلدهی انواع آیریس بسته به نوع آن از اسفند شروع می شود و تا خرداد ادامه می یابد و بیشتر در آب و هوای سرد رشد می کند.