شیوه های گوناگون برای بافت فرش

نحوه گره زدن مختلف بافت فرش

در هر منطقه در ایران فرش هاي مختلفی و نیز بافت هاي متفاوتی را برای شما عزیزان فراهم نموده ایم  با ما همراه باشید با برترین ها واع گره ها در فرش ایرانی در مناطق گوناگون بافت از شیوه هاي گوناگون برای بافت فرش بهرهگیری میشود. این تنوع در انواع گره گذاری نیز متعارف هست و هر منطقه با دقت به سابقه ي بافت و شیوه ي مورد بهرهگیری خود از نوعی گره خاص بهرهگیری می نمایند.

گره، ریشه، ایلمک، ایلمه، خفت، گند، پیچه، کله همۀ این‌ها یک منظور را بهرهگیری میکنند و آن خامه یا پرزی هست که در حول محور چله هاي زیر و رو «یکی از زیر و یکی از رو» گره میخورد و با پهلوی هم قرار دادن آن ها، نقش و نگار قالی نمایان شده و قالی به خود شکل میگیرد.

تراکم گره ها و ظرافت انها نمایانگر میزان مرغوبیت و کیفیت فرش هست. بدین معنی که هر چه تعداد گره ها زیادتر و در اصطلاح فرشبافی هر چه پرتر باشد کیفیت آن بالاتر خواهد بود.

انواع گره ها در قالی بافی:

گره های ترکی:

گره اي که خامه فرش بدور دو تار زیر و رو گره می‌خورد. که چند نوع می باشد:

– گره ممتاز.

– گره معمولی ترکی که به گره خوابیده یا گره استاندارد سرشناس هست.

– گره برعکس یا گره برجسته که نوعی گره ترکی می باشد.

 گره فارسی:

گره اي که خامه فرش بدور یک تار گره خورده و از پشت تار بعدی بیرون میاد که برحسب جهت بر دو نوع هست:

-گره فارسی چپ به راست

– راست به چپ

– گره هاي تقلبی: همانگونه از اسمش پیداست نوعی تقلب به شمار میاد و اصلا گره اي وجود ندارد. دوام گره ترکی و فارسی را ندارد و ارزش فرش را پایین میاورد چون چگالی فرش را تغییر می‌دهد. و شامل:

– گره کمانشیب

– گره تقلبی یو شکل یا بی گره بافی

– جفتی بافی

– گره هاي هنری: گره هایي میباشند که برای فرشهای تابلویی بکار میرود و برحسب نیاز در موارد متفاوت انواع گوناگونی دارد و بکار می‌رود. و عبارتند از:

– گره هنری تک تار یا پیچشی

– گره اسپانیولی

– گره آویز

– گره قرضی

– گره مضاعف

– گره دو رنگ

– گره سنه

– گره برعکس

– گره مغلوب

به طور کلی در قالیبافی ایران دو نوع گره متداول است:

۱ـ گره ترکی «پیشینه تاریخی»

انواع فرش ایرانی

برای گزینش وجه تسمیه قیورد و سنه، دلایل کافی در دست نیست، زیرا البته قصبة قیورد سابقه اي طولانی در قالیبافی دارد، اما این نمی‌تواند علت کافی برای انتساب گرة ترکی به این قصبه باشد.

به گزارش تالاب:چون قالیها و قالیچه هاي مناطق مختلفی مثل شیروان، گنجه، قره باغ، قفقاز، تبریز، هریس و همدان و انواع گوناگون دستبافتهای عشایر فارس، با این گره بافته می‌شوند و نیز علت قاطعی در دست نیست که این گره نخستین بار در قیورد بافته شده باشد. بنابراین، چون این نوع گره در مناطق ترک به کار برده میشود، اگر آن را تنها گرة ترکی بنامیم منطقی تر خواهد بود.

۲- گره فارسی

انواع گره در فرش ایرانی در مناطق گوناگون بافت از شیوه هاي گوناگون برای بافت فرش بهرهگیری می‌شود

یا سنه گره اي هست که به وسیلة قالیبافان ایرانی هژاد و قالیبافان فارسی زبان مثل اراک، مشهد، بیرجند، کرمان، اصفهان، نائین، کاشان و قم به کار می‌رود، قالی هاي سنه «سنندج» برخلاف تصور مثل کلیة قالیچه هاي کردباف، با گره ترکی بافته می‌شود.

بنابراین کلمه «سنه» برای گرة فارسی اسمی بی مسمی و انتخابی نامعقول هست و تنها میتوان بر این باور بود که سیر تاریخ و وقوع حوادث و جریانهای تاریخی و مهاجرت اقوام به دیگر نقاط مسائلی را فراهم می آورد که به تبع آن بهرهگیری کنندگان از هر یک از دو گرة مورد بحث، در مقاطی مجزا از گروه دیگر قرار گرفتند.

●طرز عمل گره ترکی:

این گره روی دو تار رو و زیر به کار می‌رود. بدین ترتیب که بافندة خامه یا پرز، را در دست چپ گرفته و به صورت عمود یا خط مستقیم بر روی تارهای رو و زیر قرار میدهد. هر یک از دو سر خامه به پشت یکی از تارها رفته پس از پیچیدن به دور آن ها از بین دو تار بیرون آمده به طرف بافنده کشیده می‌شود.

این نوع گره که ترکی «متقارن» نامیده میشود اکثر به کمک قلاب انجام میگیرد و نسبت به سایر بافتها محکمتر هست. گرة ترکی در ترکیه و آذربایجان و همدان و دیگر نقاط ترک نشین به کار میرود، ولی در سطح جهانی کمتر مورد بهرهگیری هست.

این گره با بهرهگیری از قلاب تبریزی بدین صورت انجام میشود که ابتدا یک جفت چلة زیر و رو را به کمک قلاب جلو کشیده، بخشی از خامة موردنظر را در دست چپ گرفته یک سر خامه را به کمک قلاب بین دو چله برده و آن را از پشت تار اول بیرون آورده از روی دو تار عبور می‌دهیم، آنگاه آن را پشت تار دوم برده و سپس سر خامه را از بین دو تار مجدداً بیرون می آوریم و هر دو سر را با هم بطرف پایین میکشیم و اضافه آنرا با لبة تیز قلاب قطع می‌کنیم.

بافندگان زبده به نحوی عمل می‌کنند که از یک سمت نیاز به بریدن سرپرز دیگر گره نباشد و تقریباً پرز به اندازه مورد نیاز بیرون آمده و فقط قسمت بلند آن ها بریده می‌شود. ضمناً باید دقت شود که در موقع جلو کشیدن دو سر گره اندازه آن ها یکسان باشد و یکی کوتاهتر و دیگری بلندتر نباشد.

▪ حالات فرعی: «متقارن ۲ ـ متقارن ۳» حالتهای فرعی متناسب با میزان کشش و ضخامت پود ضخیم در تغییر هست.

پس از بافت یک رج و عبور پود ضخیم از روی ردیف گره ها، برحسب میزان ضخامت و کشش پود، گره ها در دو حالت قرار می‌گیرند. عبور ود ضخیم سبب می‌شود که تار زیر به طرف پایین و پشت فرش و تار رو به طرف سطح قالب و رو به بافنده رانده شده، در نتیجه تارهای زیر و رو در دو سطح متفاوت نسبت به پشت و روی قالی قرار میگیرد «رجوع کنید به شیوه هاي بافت لول و تخت در بخش پودها».

بر حسب آنکه خامة دوران یافته به دور تار سمت راست در موضعی پایین تر و یا بالاتر نسبت به تار سمت چپ قرار گیرد، نوع گره به ترتیب به متقارن نوع دوم و در حالت تصویر به گرة متقارن نوع سوم موسوم خواهد شد.

● طرز عمل  «سنه» یا نامتقارن یا گره میان دررفته

در این نوع گره خامه یا پرز گره تنها به دور یک تار پیچیده و سر دیگر آن از پشت تار دومی آزاد می گذرد. بدین طریق که بافنده ابتدا مقداری از خامه «نخ پشمی» را از توپک جدا کرده در حالیکه چاقوی فارسی بافت را بدست راست دارد با دو انگشت سبابه و میانی دست چپ سرخامه جدا شده را نگه می دارد.

سپس به وسیله سرانگشت سبابه دست راست یک جفت چله «زیر و رو» را جلو آورده و ضمن این که حدود ۲ سانتیمتر خامه از بین انگشتان دست چپ بیرون آمده، آنرا از پشت چله اول رد نموده و پس از خم کردن سر آن، خامه را از روی چله دوم به سمت پشت آن عبور داده و از ما بین ۲ تار به سمت روی فرش جلو کشیده و کاملاً پایین می آورد.

اینکار با انگشت میانی و سبابه دست راست صورت می‌گیرد، سپس بوسیله لبه کاردک سرنخ اضافی را می‌برند. گره فارسی را گره نامتقارن نیز می نامند، زیرا گره بطور متقارن به دور هر دو تار پیچیده نمیشود و تنها بدور یک تار پیچیده میشود.

▪ حالات فرعی ۲: گره نامتقارن بر دو نوع هست: اگر خامه به دور تار راست پیچیده و از پشت تار چپ بیرون آمده باشد آن را گرة نامتقارن راست و اگر خامة دور تار چپ پیچیده از پشت تار راست بیرون آمده باشد آن را گرة نامتقارن چپ میگوییم.

همان طور که در مورد گرة ترکی نیز بیان شد، پس از عبور پود ضخیم و به هنگامی که بر اثر کشش پود، تارهای سمت راست و یا چپ در موضعی عقب یا جلو نسبت به یکدیگر و یا پایین و بالا نسبت به پشت روی قالی قرار میگیرند دو حالت مدنظر هست: اگر گره دوران یافته به دور تار سمت راست، در موضعی پایین تر از دنبالة خودش که از پشت تار سمت چپ قبل قرار گیرد گره نامتقارن نوع سوم نامیده میشود، و اگر عکش این حالت باشد به آن نامتقارن نوع چهارم می‌گویند.

● گره جفتی «تقلبی»:

در پاره اي موارد به جای این که پرز خامه تنها به دور یک تار بپیچد، گاهی چهار تا شش تار را دربرمی گیرد. به این نوع گره، گره جفتی ایلمه و یا گره تقلبی میگویند.

از تصویر هاي دو نوع گره اصلی میشود استنباط کرد که تغییرات جزئی در این دو گره را نمیتوان به صورت انواع گوناگون آن تلقی کرد، چه روش گره زدن یکی هست، فقط به جای آنکه گره ها به دو رشته تار بسته شود به چهار رشته اتصال می یابد. بستن این نوع گره مخصوص کسانی هست که به مرغوبیت فرش نمی اندیشند و قصد دارند در مدتی کوتاه کار بافت فرش را تمام کنند.

یعنی به جای دو گره تنها یک گره به کار میبرند و به این ترتیب به کیفیت فرش زیان وارد آورده و کمیت آنرا به نصف تقلیل میدهند.  در نتیجه جنسی که بدین سان آماده میشود نصف تراکم لازمه را خواهد داشت و مقاومت آن کم خواهد بود و خیلی زود ساییده و فرسوده می‌شود.

تشخیص این موضوع در قالیهای ریزباف قبل از گذرانیدن پود مشکل هست و پس از گذرانیدن آن تقریباً غیرممکن خواهد بود و تنها با لمس کردن قالی این موضوع را میتوان فهمید؛ چون در قالی یا قالیچه اي که در بافت آن بسیاری از گره ها به جای بسته شدن به دو تار به چهار تار بسته شود تراکم تارها و وزن قالی کمتر می‌شود و این خود از دوام آن به میزان قابل ملاحظه اي می کاهد.

گره جفتی گاه تنها در مرکز فرش بهرهگیری می‌شود و این از چشم خریدارانی که اغلب کنار فرش را مدنظر قرار میدهند دور هست. برخی بافندگان دیگر گرة جفتی را در اساس و بخشهایی از قالی که خالی از نقش‌های ظریف هست، به کار میبرند. کاربرد گرة جفتی در بخشهایی که دارای نقش های ریز و ظریف هست، سبب میشود نقش ها درهم رفته، از جلوة لازمه بی بهره شوند.

● بافت گره کمانشی «بی گره بافی»:

نوع دیگری از بافت فرش هست که اصطلاحاً بافت بدون گره کمانشی «کمانه شیب» نامیده میشود. بدین نحو که نخ بعد از این که دور چله گردش کرد، بدون این که گره بخورد بر روی رج محکم شده همچنان رها میشود و در نهایت با پایین آوردن کمان «نیره به اصطلاح کاشانیها و کوجی به اصطلاح ترک زبانان» و تغییر چله چیزی شبیه گره حاصل می‌شود و بر روی رج محکم شده همچنان رها میشود.

گره بافت کمانشی البته از پشت فرش قابل تشخیص نیست اما به راحتی میتوان آن را از پشت فرش کشید. فرشهایی که با این طریقه بافته می‌شوند، قبل از کهنه شدن از بین می‌روند.

▪ گره تک تاری:

گره تک تاری همان طوریکه از نامش پیداست تنها بر روی یک تار انجام میگیرد. در بسیاری موارد در بافت قالیهای ظریف و بخصوص تصویری برای اجرای کامل نقطه ها و خطوط ظریف نظیر اجزای چشم، گره تنها بر روی یک تار اعمال می‌شود.

گره تک تاری میتواند، در مواردی که یکی از تارهای چله پاره شده باشد تا بافت بخشی از قالی و رسیدن دوباره تار پاره شده به همتای خود بالاجبار مورد بهرهگیری قرار گیرد.

▪ گره آویز گره ای:

گره اي هست که از مجموع چهار گره تشکیل میشود ولی بجای یک گره بکار میرود و با بهرهگیری از آن کار بافت طرحهای تصویری بویژه «صورت» در فرشهای درشت بافت امکانپذیر میشود.