منشاء ضرب المثل ها و فایده اشان

مثل چیست ؟

مثل ،‌سخن كوتاه و مشهوری است كه به قصه ای عبرت آمیز یا گفتاری نكته آموز اشاره می كند و جای توضیح بیشتر را می گیرد .

كلمه” مثل ” عربی است و كلمه فارسی آن “ متل ” است . وقتی مثل گفتن صورت بی ادبانه پیدا كند آن را متلك می گویند . البته ضرب المثل یك تركیب عربی است به معنای مثل زدن .

در همه زبانهای دنیا ضرب المثل فراوان است . بعضی از مثل ها در همه زبانها به هم شباهت دارند .

هر قدر تاریخ تمدن ملتی درازتر باشد بیشتر حادثه در آن پیدا شده و مثل های بیشتری در آن وجود دارد . و در زبان فارسی نیز ده ها هزار ضرب المثل وجود دارد . 

  مثل ها چند نوعند ؟

• عبارت مثل گاهی كوتاه است و در دو یا سه كلمه خلاصه می شود مانند (فیل و فنجان ) كه می فهماند دو چیز از جهت كوچكی وبزرگی با هم تناسب ندارند . این مثل در اصل دارای 5 كلمه بوده ( آب دادن فیل با فنجان ) ولی معمولا با همان دو كلمه به اصل مثل اشاره میكند .
• عبارت مثل گاهی دراز است مانند ( آفتابه و لولهنگ هر دو یك كار را می كنند ولی ارزش آنها وقت گرو گذاشتن معلوم می شود ) چون لولهنگ از سفال ساخته شده ارزشش از آفتابه كه از مس است كمتر است .
• مثل گاه یك عبارت ساده است و گاه یك خط شعر

( شتر در خواب بیند پنبه دانه         گهی لپ اپ خورد گه دانه دانه )

  مثل ها از كجا می آیند ؟

• بعضی از مثلها حاصل پندهای دانایان یا پیشوایان مذهبی یا تجربه های زندگی مردم است . اینگونه مثل ها را حكمت می نامند .
• بعضی گفتار اشخاص نامدار تاریخی یا عادی بوده كه در موقع خاصی خیلی بجا و مناسب بوده و از بس به ذوق دیگران خوش آمده مشهور شده است .
• بسیاری از مثل ها نتیجه داستانی است ، خواه حقیقی یا افسانه ای باشد . در حالی كه مردم از داستان اصلی آن ممكنست بی خبر باشند و یا  ممكنست در هر شهری به صورتی نقل شود .
• بعضی از مثلها از یك قطعه شعر معروف گرفته شده است مانند، ( از ماست كه بر ماست )كه از شعر معروف ناصر خسرو گرفته شده است .

مثل های منظوم گاه ساخته و پرداخته شاعر است و گاهی از مثل های ساده گرفته شده و در شعر زیبا و مناسبی جا افتاده و جانشین مثل قدیمتر شده است .

  مثل چه فایده دارد ؟

• دانشمندان تاریخ و جامعه شناس در بررسی روحیات و اخلاق گذشتگان از مثل های جاری هر محلی استفاده می كنند .
• دانستن مثل ها گفتن و نوشتن را آسان می كند . چون این جمله ها كوتاه و زیباست و بر دل مینشیند و گفتگوی دراز را كوتاه می كند و اگر در جای خود استفاده شود اثر حرف بیشتر می شود .

توجه : درست به كار بردن مثل هم خودش یك هنر است . اگر در جای نامناسب گفته شود و یا با موضوعی كه در میان است مطابق نباشد ممكنست صورت متلك به خود گیرد .

این مطالب خلاصه ای از نوشته های مهدی آذریزدی 11/11/46  از كتاب قصه های تازه از كتابهای كهن ـ  انتشارات اشرفی است .