هر آنچه که باید درباره بیماری فیستول بدانید

در اینبخش از مجله تالاب با بررسی بیماری فیستول و روش هاي‌ درمانی ان پرداختیم. فیستول در واقع بـه عبارت ساده بـه هر نوع اتصال بین دو بافتی کـه باید جدا از هم در بدن باشند گفته می شود. این بیماری انواع مختلفی دارد و با درد بسیاری همراه اسـت. فیستول هم در خانمها و هم در آقایان رایج اسـت.این بیماری با خون ریزی نیز همراه اسـت.فیستول معقدی شایع‍‌ترین نوع فیستول میباشد.اکنون بـه جزئیات و راه هاي‌ درمان ان می‌پردازیم.

تعریف فیستول

فیستول «بـه فرانسوی: Fistule» یا ناسور یا بـه گویش قدیمی دردالسینا در دکتری بـه هر نوع اتصال غیرطبیعی بین دو بافت یا اندام مختلف کـه در حالت طبیعی باید از هم جدا باشند گفته میشود. در واقعاندام‌هاي‌ بدن مستقل از یک دیگر کار می‌کنندو در نهایت یک ارتباط موثر باهم دارند.

فیستول یعنی این کـه ۲ عضو ازبدن مانند رگ‌ها، اندام‌ها، مجراها و… بـه شکلی غیرطبیعی در ارتباط با یک دیگر باشند.فیستول یک بیماری محسوب شده و نیاز بـه درمان دارد. از عوامل ایجادکننده فیستول می توان بـه انواع بیماریها، مداخلات و درمان‌هاي‌ دکتری و همچنین انواع تروما نام برد.

مطلب مرتبط: فیستول چیست؟ علائم و نشانه های فیستول مقعدی

عواملی که نشان دهنده فیستول است ؟

خون ریزی مقعدی، ورم، سوزش، التهاب از جمله علائم فیستول می‌باشند.با توجه بـه نوع ان؛ محل شکل گیری این بیماری نیز متفاوت اسـت. بـه عنوان مثال فیستول مقعدی،کـه شایع‍‌ترین نوع فیستول اسـت و بسیاری از افراد را درگیر می کند.در مقعد ظاهر می شود.از دیگر فیستول هاي‌ رایجی کـه وجود دارند فیستول تنفسی، گوش داخلی، چشم، ادراری تناسلی،سینوسی و ماهیچه‌اي می‌باشند.

این بیماری با درد بسیار زیاد و خون ریزی شدیدی همراه اسـت.همچنین ممکن اسـت افرادی کـه بـه این بیماری مبتلا هستند از محل مورد نظر ترشحات خون آلود و چرکی ببیند. در بعضی مواقع نیز ممکن اسـت از نوع مقعدی ان مدفوع نیز خارج شود کـه میتواند بسیار دردناک باشد.

دلایل مبتلا شدن به فیستول

علت ایجاد فیستول بـه عوامل متفاوتی بستگی دارد.بیماری‌هاي‌ التهابی مانند بیماری کرون، آپاندیس، زخم‌هاي‌ ناشی از مدفوع سفت در هنگام دفع کردن، درمان تزریقی بابت بیماری، بواسیر داخلی، بیماری سل و بیماری‌هاي‌ مقاربتی جزو این دلایل بـه حساب می آیند.

از بین رفتن بافت این منطقه بـه دلیل آبسه زمینه‌اي یکی از عوامل بسیار شایع ایجاد این بیماری اسـت. افزایش عفونت بـه دلیل پارگی دراین ناحیه، سرطان، عفونت راست روده،اشعه درمانی و یا ضربه نیز جزو عوامل دیگر این بیماری هستند.

محیط هایی که فیستول ایجاد می شود

بنابر آمار «WHO» سازمان بهداشت جهانی در دسته‌بندی بیماری‌هاي‌ فیستول در ناحیه هاي‌ زیر وجوددارد:
در سیستم تنفسی: فیستول منجر بـه آمپیم ریوی- فیستول نای بـه مری
در سیستم گوارشی: فیستول مجرای بزاقی- فیستول معده دوازدهه- فیستول آپاندیس- فیستول مقعدی- فیستول روده
در محدوده چشم: فیستول مجرای اشک-فیستول گوش داخلی
در سیستم گردش خون: فیستول بین سرخرگ و سیاهرگ- فیستول بین‌رگی در رگ‌هاي‌ شش- بین‌رگی مغزی- بین دو سرخرگ
در سیستم ادراری تناسلی: فیستول واژن بـه روده- فیستول مثانه بـه واژن- فیستول کانال تناسلی «در زن» بـه بیرون پوست
در سیستم ماهیچه‌اي: فیستول بین مفصل
بیماری‌هاي‌ مادرزادی:فیستول مادرزادی سینوسی- فیستول مادرزادی ورید پورت بـه سرخرگ کبدی- فیستول مادرزادی واژن بـه راست‌روده
فیستول معقدی: شایع‍‌ترین نوع فیستول

تعریف فیستول مقعدی «Anal Fistula»

این بیماری در مقعد بـه سه شکل بروز می کند:

آنورکتال «anorectal fistula»: کـه بین کانال مقعد و پوست اطراف دهانهٔ ان ایجاد می شود.
رکتوواژینال «rectovaginal» یا آنوواژینال «anovaginal»: کـه سوراخی بین مقعد و واژن بوجود خواهد آمد.
کولو واژینال «colovaginal»: کـه کانالی بین روده بزرگ و واژن اسـت.

آنورکتال «Anorectal Fistula»

فیستول آنورکتال یا Anorectal Fistula، بـه اتصال غیر طبیعی کـه بین دستگاه گوارش و ناحیه مقعد وجوددارد می گویند. این نوع فیستول عموما التهاب و عفونت در ناحیه مقعد یا مجرای مقعد را بـه دنبال دارد. علائم این نوع فیستول شامل تخلیه مایعات، خون، یا مواد ترشحی از محل فیستول، درد و تورم در ناحیه مقعد، و حساسیت و درد در هنگام تخلیه مدفوع میباشد.

درمان فیستول آنورکتال عموما با جراحی جهت برداشتن فیستول و بافت هاي‌ آلوده و احتمالاً ترمیم مجرای مقعد میباشد. انتخاب روش جراحی بستگی بـه مکان و اندازه فیستول، همچنین ویژگی هاي‌ فردی ارتباط دارد.

رکتوواژینال «Rectovaginal» یا آنوواژینال «Anovaginal»

این نوع از فیستول بـه طور معمول بـه دلیل عواملی مانند التهابات یا عفونت هاي‌ در ناحیه مقعد و واژن، جراحی هاي‌ پروستات، زایمان، یا تروماهای ناشی از ضربه ها یا عمل جراحی در ناحیه آنوواژینال بـه وجود می آید. فیستول رکتوواژینال یا آنوواژینال، یک نوع فیستول اسـت کـه اتصال غیرطبیعی بین رکتوم «بخش پایینی روده بزرگ» و واژن را ایجاد می کند.

نشانه هاي‌ فیستول رکتوواژینال شامل تخلیه مایعات، خون، یا مواد ترشحی از محل فیستول، درد در ناحیه مقعد یا واژن، عفونت هاي‌ متکرر در ناحیه مقعد یا واژن، و تخلیه دشوار مدفوع یا رابطه جنسی سخت اسـت. درمان فیستول رکتوواژینال طبق معمولً شامل جراحی اسـت کـه هدف ان برداشتن فیستول و بافت هاي‌ آلوده و احتمالاً ترمیم مجرای مقعد و واژن اسـت.

کولو واژینال «Colovaginal»

بیماری کولوواژینال نادرترین نوع فیستول اسـت کـه بـه اتصال غیرطبیعی بین روده ضخیم «کولون» و واژن مربوط می شود. این حالت بـه دلیل عوامل مختلفی از جمله جراحی هاي‌ قبلی در مناطق حوضه، تروماهای ناشی از ضربه ها، عفونت هاي‌ ناحیه حوضه، یا بیماری هاي‌ التهابی ایجاد شود.

علایم این وضعیت شامل تخلیه خونی، مایعات، یا مواد ترشحی از محل فیستول، درد در ناحیه واژن یا کولون، عفونت هاي‌ مکرر در ناحیه حوضه، و احساس عدم اسانی یا درد در زمان تخلیه مدفوع یا رابطه جنسی اسـت. درمان بیماری کولوواژینال ممکن اسـت شامل جراحی برای برداشتن فیستول و بافت هاي‌ آلوده باشد. هدف اصلی این جراحی، جدا کردن و بازسازی مجرای کولون و واژن بـه نحوی اسـت کـه فیستول دیگری ایجاد نشود.

نشانه های فیستول مقعدی

از رایج ‌ترین علائم این بیماری‌ نشیمنگاهی می توان بـه موارد زیر اشاره کرد:

فیستول‌هاي‌ مقعدی شایع ترین نوع ان هستند کـه اغلب بـه‌دلیل آبسه مقعدی ایجاد میشوند.از دیگر نشانه هاي‌ فیستول می توان بـه تب و لرز اشاره کرد. طبق معمول تب و لرز با هم دیگر خودرا نمایان می کنند.همچنین تحریک پذیری و قرمزی پوست اطراف مقعد نیز یکی از علائم فیستول معقدی می باشد کـه افراد مبتلا بـه ان طبق معمولً بوی بدی از مقعد انها می آید.

یا در هنگام نشستن، راه رفتن و یا سرفه کردن نیز درد شدیدی در ناحیه مقعد احساس میکنند.طبق معمولً مقعد این افراد دچار خون ریزی شده و حرکت روده انها دردناک می باشد.. وجود چرک و عفونت نیز دراین افراد بسیار عادی میباشد.

تفاوت فیستول و آبسه مقعدی

چنانچه آبسه هاي‌ مقعدی بـه صورت مکرر باشند و درمان نشوند موجب ایجاد فیستول خواهند شد.

عوارض فیستول رکتال یا مقعدی

عوارض این وضعیت در نتیجه عدم درمان ایجاد می شود، مانند پس از یک عمل ناموفق یا عدم ترمیم فیستول. کـه اغلب شامل: عفونت و بی اختیاری روده

و عود فیستول. در زیر هر یک از این مسائل با جزئیات بیشتر مورد بررسی قرار گرفته اسـت:

این عوارض جانبی ممکن اسـت بلافاصله یا بعد از عمل ظاهر شوند. مشکلات متعددی ممکن اسـت بـه زودی پس از عمل ایجاد شود. احتباس ادرار، خون ریزی یا ترشح بیش از حد از محل جراحی، ایجاد لخته در داخل سیاهرگ‌هاي‌ موجود کـه باعث هموروئید میشود و مشکلات مدفوع نمونه‌هایي هستند. تنگی رکتوم، عود فیستول، بی اختیاری روده و تأخیر در التیام زخم از دیگر مشکلات معمول جراحی سرطان روده هستند «زخمی کـه بیش از 12 هفته التیام نیافته اسـت».

این اثرات نامطلوب غیرمعمول هستند و تا حد زیادی بـه رویکرد درمانی بستگی دارند.تمام روش هاي‌ جراحی کـه نیاز بـه برش هاي‌ پوستی دارند، از جمله فیستولوتومی، خطر عفونت را تا حدودی افزایش می‌دهند. در چنین شرایطی، عفونت ناشی از فیستول ممکن اسـت در سراسر بدن گسترش یابد و یک بیماری سیستمیک ایجاد کند.

آنتی بیوتیک ها اغلب برای درمان عفونت هاي‌ ناشی از جراحی فیستول تجویز می شوند. در مورد بیماری هاي‌ جدی، دکتر ممکن اسـت بستری شدن در بیمارستان را برای آنتی بیوتیک هاي‌ داخل وریدی توصیه کند.

فیستول روده‌ای و علائم آن «Intestines Fistula»

متخصصین بـه این نوع بیماری فیستول انتروانتریک «enteroenteric fistula» میگویند. دراین شرایط بین ۲ قسمت روده یک مسیر غیرطبیعی وجوددارد.

از علائم فیستول روده‌اي می توان بـه دردهای شکمی درد در ناحیه دستگاه تناسلی و مقعد و نفخ و عفونت‌هاي‌ مکرر دستگاه ادراری اسهال شدید و کاهش وزن ناخواسته و عبور مدفوع یا گاز روده در معده، مثانه یا واژن اشاره کرد اختلالات گوارشی مانند اسهال و نفخ شدید نیز میتوانند از دیگر علائم و عوارض فیستول روده‌اي باشند.

علت فیستول روده‌ای چیست؟

بـه عقیده پزشکان بیماری‌هاي‌ زمینه‌ایی مانند بیماری کرون «Crohn’s disease» و کولیت اولسراتیو «ulcerative colitis» و بـه‌طور کلی بیماری‌هاي‌ التهابی روده «IBD»؛ می توانند منجر بـه بروز این عارضه شوند.
درکنار ان عفونت‌هاي‌ شکمی ناشی از جراحی، آسیب و تروما نیز از عوارض ان اسـت.

فیستول دستگاه ادراری «Urinary tract Fistula»

دراین حالت بین مثانه و رحم یک کانال اضافه شکل می گیرد کـه ممکن اسـت این کانال بین واژن و مجرای ادراری نیز دیده شود.علائم فیستول دستگاه ادراری شامل موارد زیر میباشد:
تکرر ادرار
درد هنگام دفع ادرار
دفع باد یا مدفوع هنگام ادرار کردن
ادرار بدبو و کدر

علت فیستول دستگاه ادراری چیست؟

عواملی مانند زایمان، جراحی لگن، پرتودرمانی، عفونت مثانه یا ضربه میتوانند ریسک بروز این عارضه را افزایش دهند.

فیستول دستگاه ادراری در زنان می تواند بـه دلیل زایمان یا جراحی‌هاي‌ لگن ایجاد شود.

مطلب مرتبط: آیا میدانید علت درد و سوزش در ناحیه مقعدی چیست ؟

بررسی فیستول در آقایان

بسیاری از آقایان بـه فیستول مقعدی دچار می شوند. شاید برای شـما این سوال پیش بیاید کـه علت ابتلا آقایان بـه این بیماری چیست. همچنین چه دلایلی سبب بـه وجود آمدن این بیماری در آقایان می شود. درنظر داشته باشید کـه علت بروز این بیماری در مردها بسیار متفاوت می باشد.

نمی توان یک علت مشخصی را برای این موضوع عنوان کرد. اما بـه طور کلی عفونت یکی از علت‌هاي‌ بسیار شایع در آقایان می باشد کـه سبب بـه وجود آمدن این بیماری میشود. از دلایل دیگر میتوان بـه وجود بیماری‌هاي‌ التهابی مانند کرون نیز اشاره نمود. ضربه و عفونت‌هاي‌ مقاربتی نیز جزو دو علت‌ بسیار مهم در آقایان می‌باشند.

آقایان ممکن اسـت در اثر این دلایل بـه بیماری فیستول مبتلا شوند. شاید برای شـما جالب باشد کـه بدانید آبسه دراین قسمت نیز یکی از علت‌هاي‌ بسیار رایج در خانم‌ها و آقایان اسـت کـه می تواند بیماری فیستول را ایجاد کند. بـه دلیل گسترش این بیماری، ممکن اسـت اثرات ان دردناک و بسیار سخت شود.

تشخیص فیستول

دکتر متخصص گوارش در مرحلهٔ اول علائم بیماری و سوابق دکتری بیمار را مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد.به طور مثال ممکن اسـت از شـما در مورد بیماری‌هاي‌ عفونی کـه قبلا بـه آن ها دچار بوده‌اید یا جراحی‌هایي کـه در گذشته داشتید، سوال کند.از همین جهت بهتر اسـت اطلاعات کاملی دراین زمینه در اختیار دکتر بگذارید. پس از ان با توجه بـه نوع فیستول، معاینهٔ فیزیکی را انجام خواهند داد.

دکتر در ناحیهٔ آسیب‌دیده بـه‌دنبال علائمی مانند ترشحات غیرطبیعی و عفونت اسـت.در ادامه برای محاسبه دقیق وضعیت بیمار، از سایر تکنیک‌هاي‌ تشخیصی استفاده خواهد کرد کـه میتواند شامل موارد زیر باشد:

تست‌های تصویربرداری

این آزمایش‌ها اطلاعات دقیقی از محل، اندازه و وسعت بیماری را بـه تصویر می‌کشد. این تست‌هاي‌ تصویربرداری عبارتند از:

تصویربرداری اولتراسوند «Ultrasound»: کـه در ان امواج صوتی، تصاویر را تهیه می کنند.

سی‌تی اسکن «CT scans»: کـه در ان با کمک اشعهٔ ایکس و پردازش کامپیوتری، تصاویر مقطعی ازبدن تهیه میشود.

MRI: کـه در ان از میدان مغناطیسی و اشعهٔ ایکس برای تصویربرداری استفاده میشود. این تکنیک جزئیات بیماری را نشان می دهد.

روش فیستولوگرام «Fistulogram»

دراین تکنیک دکتر، یک رنگ کنتراست بـه فیستول تزریق می کند. در ادامه با کمک اشعه ایکس وضعیت ان بررسی خواهد شد.

درمان از طریق آندوسکوپی «Endoscopy»

با توجه بـه محل فیستول، دکتر متخصص از تکنیک‌هاي‌ آندوسکوپی، کولونوسکوپی «colonoscopy»یا سیگموئیدوسکوپی «sigmoidoscopy» استفاده خواهد کرد.این تکنیک‌ها ساز‌وکاری مشابه دارند و با توجه بـه اندام درگیر، دکتر از آن ها استفاده میکند.

آندوسکوپ لولهٔ باریک و منعطفی اسـت کـه در انتهای ان یک دوربین قرار دارد. دکتر از طریق برش‌هاي‌ کوچک یا اندام‌هاي‌ بدن مانند مقعد و واژن، این ابزار را بـه سمت ناحیهٔ آسیب‌دیده هدایت می‌‌کند. دوربینی کـه در انتهای ان قرار دارد، تصاویر دقیق و زنده‌ایی را بـه مانیتور ارسال خواهد کرد.

دکتر با بررسی انها می تواند جزییات بیماری را بـه دقت تشخیص دهد و اقدامات درمانی را آغاز کند.کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی در بررسی کولون و رکتوم «مقعد» کاربرد دارند، در حالی کـه سیستوسکوپی برای محاسبه مجرای ادراری مورد توجه پزشکان قرار می گیرد.

روش های درمانی فیستول

دکتر معالج با توجه بـه فاکتورهایی مانند محل، اندازه، شدت، علت زمینه‌اي و وضعیت بیمار، گزینهٔ درمانی را انتخاب میکند. تکنیک‌هاي‌ درمانی انواع بیماری فیستول می تواند شامل موارد زیر باشد:

داروها

از رایج ‌ترین داروها دراین زمینه می توان بـه انواع آنتی‌بیوتیک اشاره کرد. هدف این اسـت تا عفونت ناشی از بیماری نظارت شود.

فیستولوتومی «Fistulotomy»

در طی ان دکتر مجرای غیرطبیعی رابا چاقو باز و محتویات ان را خارج میکند. فیستولوتومی طبق معمول برای درمان فیستول مقعدی کاربرد دارد.

پُر کردن فیستول با چسب فیبرین «Fibrin Glue»

دکتر چسب‌ها را بـه داخل مجرا تزریق میکند تا بسته شود. این روش اغلب برای فیستول‌هاي‌ کوچک مقعدی کاربرد دارد. بدن بـه مرور زمان این ماده را جذب میکند.

جراحی فلپ پیشرفته «Advancement Flap Surgery»

در موارد پیچیده‌تر، ممکن اسـت یک روش فلپ پیشرفته انجام شود. این شامل برداشتن بافت سالم از ناحیه مجاور و استفاده از ان برای پوشاندن و بستن مجرا اسـت. این تکنیک اغلب برای جراحی فیستول مقعدی استفاده می شود.

قرار دادن سِتون «Seton placement»

منظور از ستون یک نخ جراحی یا باند لاستیکی اسـت کـه در مجرای فیستول قرار میگیرد. بـه این ترتیب این مجرا باز اسـت و سرعت تخلیهٔ ان افزایش پیدا میکند. قرار دادن ستون اغلب برای فیستول‌هاي‌ پیچیده یا پرخطر برای
جلوگیری از عوارض و افزایش شانس بهبودی استفاده میشود.

عمل فیستول با لیزر «Laser Surgery»

دراین تکنیک، دکتر با استفاده از لیزر، دیوارهٔ فیستول را تخریب میکند. این شیوهٔ درمان، درد کمتری را بـه بیمار تحمیل میکند و دورهٔ نقاهت کوتاه‌تری نیز دارد. جراحی لیزر در درمان فیستول مقعدی بیشتر کاربرد دارد.

فیستول بـه دلیل این کـه در بیشتر مواقع عمق زیادی ندارد با استفاده از لیزر درمان میشود. در ابتدا فرد بیمار بیحس موضعی میشود و بعد از ان جراح با کمک میله بـه خصوصی مسیر را برای جراحی تعیین میکند و با لیزر ان مسیر را برمی‌دارد.

درمان فیستول با لیزر روشی قطعی برای درمان این بیماری بـه شمار می رود کـه با دستگاه هاي‌ لیزر متفاوتی از جمله لیزرهای کم توان ؛فرو سرخ ؛ لیزر کربن دی اکسید انجام می شود. لیزر کربن دی اکسید بـه نام لیزر پرتوان نیز شناخته میشود.

درمان فیستول با عمل جراحی

درمان هاي‌ فیستول بـه صورت گیاهی و دارویی نتایج موثری ندارند و تنها با جراحی میتوان ان را درمان کرد. درمان فیستول با عمل جراحی همراه با بی هوشی اسـت و درد و خون ریزی دارد.

مراقبت بعد از درمان فیستول

محل جراحی با گاز استریل پانسمان می شود. تا بهبودی کامل زخمها خروج خونابه طبیعی میباشد. در ورودی فیستول یک درن تعبیه می شود کـه سِتون نام دارد «seton drain». این درن علاوه بر این کـه بر بهبودی زودترعوارض تاثیر می‌گذارد، با تعیین دقیق محل بیماری شرایط را برای اقدامات بعدی دکتر فراهم می آورد.

بعد از اجابت مزاج، از دستمال مرطوب استریل نوزاد استفاده کنید، دوش بگیرید و یا حمام ستیز«حمام نشیمن» انجام دهید، زیرا تمیز کردن مقعد برای جلوگیری از عفونت ضروری اسـت.

وقتی روی توالت فرنگی مینشینید، پاهای خودرا روی یک چهارپایه کوچک قرار دهید. این حالت شرایطی را برای شـما فراهم می اورد کـه لگن شـما را در حالت چمباتمه قرار میدهد کـه از این طریق می تواند حرکات روده را بعد از جراحی آسان تر کند.توصیه می شود روی شکم خود دراز بکشید و یک بالش زیر باسن خود قرار دهید تا تورم کاهش یابد.

در پایان

در حال حاضر روش خاصی برای پیشگیری از فیستول مقعدی وجود ندارد. اما بـه طور کلی این بیماری با رعایت نکاتی مثل مصرف غذای سالم و رعایت بهداشت فردی و حتی عدم ایجاد رابطه جنسی در جهت پیشگیری از ابتلا شدن بـه ما کمک می کند.بیماری فیستول را باید جدی گرفت زیرا با گذشت زمان می تواند حاد تر شود و درد ان شـما را از فعالیت روزانه خود باز دارد.در نتیجه درصورت بروز علائمی از این بیماری حتماً بـه دکتر مراجعه کنید.