هفته جهانی فضا چیست؟ (12 تا 18 مهرماه)
بر اساس قطع‌نامه‌اي کـه درسال 1999 میلادی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب شد، هر سال از 12 تا 18 مهر ماه «4 تا 10 اکتبر» هفته جهانی فضا نامیده میشود. ما دراین قسمت از مجله تفریحی تالاب بـه مناسبت این هفته مقاله اي دراین باره منتشر کرده ایم.
هفته جهانی فضا چه روزی است؟
هفته جهانی فضا هرساله از 4 الی 10 اکتبر بـه طور هم زمان در کل جهان برگزار می شود. این جشن سالانه بـه مناسبت گرامیداشت پرتاب ماهواره اسپوتنیک 1 در تاریخ 4 اکتبر 1957 بـه عنوان اولین دست ساخته بشر کـه توسط اتحاد جماهیر شوروی بـه فضا ارسال شد برگزار می شود. همچنین 10 اکتبر 1967 پیمان فضایی ماورای جو برای بهره برداری و استفاده صلح آمیز از فضای ماورای جو و پایه برای نگارش قوانین فضایی در سازمان ملل متحد بـه تصویب رسید.
کمیته جهانی هفته فضا و همه ی ارگان هایي کـه بـه نوعی با موضوع فضا درگیر هستند تقاضا می‌کند کـه با اجرای برنامه هاي مختلف آموزشی- ترویجی مانند همایش، مسابقات، نمایشگاه و … نوجوانان و جوانان را بـه دانش فناوری فضایی علاقمند کنند. کمیته جهانی برگزاری مراسم هفته فضا هر سال برای همسو کردن و هدف مند ساختن برنامه ها و فعالیت هاي گروه هاي مختلف شعاری را انتخاب می‌کند.
هدف از برگزاری هفته جهانی فضا
هفته جهانی فضا با هدف آموزش مردم در مورد مزایای دریافتی از فضا، حمایت عمومی از برنامه‌هاي فضایی و تشویق برای استفاده بیشتر از فضا در راستای توسعه اقتصادی پایدار برگزار میشود. تهییج جوانان و سایر اقشار جامعه نسبت بـه فراگیری و آشنایی با فضا و تقویت همکاری‌هاي بین المللی در زمینه آموزش علوم فضایی از دیگر اهداف بزرگداشت این هفته محسوب می شود.
هفته جهانی فضا و رشد سالانه ان نشان دهنده پذیرش گسترده این چارچوب زمانی هماهنگ برای برگزاری یک مناسبت فضایی، همچنین الهام‌بخش دانش‌آموزان و دانشجویان در استفاده از علوم فضا و ترویج برنامه‌ها، سیاست‌ها و عملکرد سازمان‌هاي فضایی اسـت.
هفته جهانی فضا با هزاران فعالیت در بیش از 96 کشور جهان برگزار می شود. مسئولیت برگزاری برنامه‌هاي آموزشی و فضایی این هفته بر عهده سازمان‌هاي فضایی، شرکت‌هاي هوافضا، مدارس، موزه‌ها و باشگاه‌هاي نجوم در سراسر جهان قرار دارد.
بخشی از برنامه‌هاي این هفته شامل برگزاری کارگاه‌هاي آموزشی، سخنرانی هاي آنلاین و حتی فراهم آوردن فرصت‌هایي برای مشاهده سیارات از طریق تلسکوپ اسـت. هدف از این فعالیت‌ها کـه فرصتی برای درک عجایب پدیده‌هاي هیجان‌انگیز جهان هستی و کیهان فراهم می‌آورد، آموزش مردم در مورد فضا و اهمیت اکتشافات کیهانی اسـت.
مطالب مشابه: عکسی جالب که عظمت جهان را به رخ میکشد
اقدامات سازمان فضایی ایران در هفته جهانی فضا
سازمان فضایی ایران هم مطابق روال هر سال با انجام سه مقدمه
1. طراحی پوستر بومی حاوی شعار جهانی،
2. نام گذاری هفت روز این هفته بـه جداسازی متناسب با جریان‌هاي مهم روز در حوزه فضا و
3. فراخوان جلب مشارکت عمومی و خصوصی بـه منظور استفاده حداکثری از بخش‌هاي مختلف مرتبط در کشور بـه استقبال هفته جهانی فضا کـه از 12 مهر آغاز و تا 18 مهر ادامه دارد رفته اسـت.
شعار هفته جهانی فضا
امسال دبیرخانه هفته جهانی فضا شعار ” زنان در فضا” را برای محوریت برنامه‌ها اعلام کرده اسـت. بدون تردید زنان در همه ی کشور‌هاي فعال در حوزه فضا اثرگذاری قابل توجهی در پروژه‌هاي مهم داشته و دارند. در جمهوری اسلامی ایران نیز بانوان دانشمند و متخصص همواره حضور جدی و پررنگ دربخش آموزشی، پژوهشی و اجرایی فضایی داشته و دارند.
دفتر تاریخچه فضایی کشور از پیمایش لبه فناوری تا خدمات فنی و مهندسی، طراحی و تولید ماهواره ها، کسب و کارهای فضا پایه، راه اندازی استارتاپ ها مملو از نام زنان موفقی اسـت کـه در عرصه پیش بردن اهداف توسعه‌اي خوش درخشیده اند.
اهمیت هفته جهانی فضا
اهمیت هفته جهانی فضا کـه از تاریخ 4 تا 10 اکتبر هر سال میلادی گرامی داشته می شود بر فعالان این حوزه پوشیده نیست. این هفته بـه لحاظ فاصله زیادی کـه با ملاحظات سیاسی و امنیتی دارد مهد برون داد ذکاوت‌هاي ترویجی فضا پایه اسـت.
برنامه های ایران برای هفته جهانی فضا
برنامه‌هاي سازمان دراین هفته شامل پخش زنده رصد خورشید، پخش زنده رصد زحل مشتری، برگزاری وبینارها، نشست‌هاي تخصصی با موضوعاتی از قبیل نقش زنان در صنعت فضایی- عکاسی اعماق آسمان-نجوم، علم وهنرچالش‌هاي حقوقی با ابر منظومه ها، مسابقات، برنامه‌هاي آموزشی متنوع و نیز گفتگو‌هاي مجازی با نقش آفرینان حوزه فضایی خارج از کشور و بسیاری برنامه‌هاي عمومی و تخصصی دیگر اسـت.
روزهای نام گذاری شده هفته جهانی فضا
دبیر خانه شورای عالی فضایی و دبير ستاد برگزارى هفته جهانى فضا روز‌هاي نام گذاری شده هفته جهانی فضا را بـه این شرح اعلام کرد:
- روز اول- 12 مهر – زنان در صنعت فضایی
- روز دوم 13 مهر – مشاهده زمین از آسمان
- روز سوم 14 مهر – کارآفرینی واشتغال در حوزه فضایی
- روز چهارم 15 مهر – نجوم واکتشافات فضایی، علم و هنر
- روز پنجم 16 مهر – اقامتگاه‌هاي آینده و گردشگری فضایی
- روز ششم 17 مهر – حقوق نوین فضایی
- روز هفتم 18 مهر – نسل چهارم فضا، پیوند فناوری‌هاي نوین
چه کشوری اولین ماهواره را به فضا پرتاب کرد
اتحاد جماهیر شوروی سابق اولین کشوری بود کـه ماهواره اسپوتنیک-1 را بـه فضا فرستاد. این ماهواره 83 کیلوگرمی در ارتفاع 250 کیلومتری زمین قرار گرفت و طی ان یوری گاگارین در آوریل 1961 میلادی بـه فضا رفت. پس از ان مأموریت‌هاي آپولو در آمریکا انجام شد ودر اواخر دهه 1960 میلادی انسان روی ماه فرود آمد.
از ان زمان تا کنون بیش از 50 سال می‌گذرد و دستاورد ها رو بـه فزونی رفته، بـه گونه‌اي کـه امروزه فناوری‌هاي فضایی چهره زندگی ما را دگرگون کرده اسـت و فضا بـه عرصه جدیدی برای رقابت کشورها در دستیابی بـه منابع جدید و دانش و فناوری تبدیل شده اسـت.
چرا به فضا ماهواره پرتاپ می کنند؟
بـه دلیل بی مرز بودن فضا، این عرصه پهنه مشترک میان کشورها اسـت و همه ی کشورها سعی دارند از مرتفع‌ترین منطقه فضایی، دید بازتری بـه زمین داشته باشند تا بتوانند در هر زمان و مکانی، گستره وسیعی از کاربردها را در اختیار مردم قرار دهند.
فضا بر خلاف زمین، عاری از مخاطرات طبیعی و انسان‌ساز اسـت و این مزیت مهم سبب شد کـه سامانه‌هاي فضایی در هر شرایطی قادر باشند خدمات خودرا بدون توقف بـه بشر هدیه دهند. چنین ویژگی‌هایي موجب میشود کـه “فضا” همانگونه کـه زمینه مناسبی برای مطالعه کیهان و جمع‌آوری اطلاعات از سطح زمین اسـت، بستر عالی برای برقراری ارتباطات باشد.
مطالب مشابه: عکسی جالب که عظمت جهان را به رخ میکشد
ایده پرتاب ماهواره به فضا از کجا آمد؟
ایده استفاده از ماهواره‌ها برای اولین بار پس از جنگ جهانی دوم توسط آرتورسی کلارک «Arthur C Clarke» دانشمند، ریاضیدان و نویسنده انگلیسی بر سرزبان‌ها افتاد. او پیشنهاد داد یک ماهواره ارتباطی در مدار ژئوسنکرون زمین «Geostationary orbit» در فاصله 36 هزار کیلومتری سطح زمین و بالای خط استوا قرار گیرد تا توانایی پوشش سیگنال‌هاي رادیویی و تلویزیونی را برای 40 درصد سطح زمین داشته باشد. این ماهواره میتواند قسمت مشخصی از سطح زمین را بـه صورت ثابت تحت پوشش خود داشته باشد.
دستاوردهای پرتاب ماهواره به فضا
توسعه این ایده موجب شده کـه فناوری‌هاي فضایی از ایجاد امنیت و مرزبانی تا پایش وضعیت آلودگی‌هاي آب و شرایط زیست آبزیان و پایش تالاب‌ها بـه کار رود. در ایران نیز با توجه بـه روند خشکسالی‌ها و خشک شدن رودهای اصلی و تالاب‌ها و همچنین دستکاری‌هاي فراوان در محیط زیست، کشور با انواع بحران‌ها مواجه اسـت کـه این فناوری می تواند راهگشای رفع بسیاری از این چالش‌ها باشد.
1. فضا و هواشناسی
گروه ماهواره‌هاي هواشناسی برای مطالعات جوی و هواشناسی مورد استفاده قرار می گیرند؛ چرا کـه این ماهواره‌ها قادرند با ارسال داده‌هایي چون دمای هوا، دمای زمین، سرعت باد و حرکت ابرها، هواشناسان را در پیش‌بینی هوا در روزهای آینده یاری دهند.
اولین ماهواره از این گروه، ماهواره Tiros بود کـه درسال 1960 در مدار قرار گرفت کـه توانایی ارسال تصاویر مادون قرمز از ابرها و نیز توانایی شناسایی طوفان‌ها و مسیر آن ها را داشت. پس از ان ماهواره‌هاي دیگری نیز مانند Nimbus و Itos در مدار قرار گرفتند.
2. فضا و هدایت و ناوبری
ماهواره‌هاي ناوبری بـه منظور تعیین موقعیت و هدایت وسایل نقلیه دریایی، هوایی و زمینی مورد استفاده قرار می گیرند. بر این اساس اسـت کـه شبکه‌اي از ماهواره‌هاي ردیابی در سراسر جهان بـه مردم کمک میکنند تا محل دقیق خودرا بیابند.
اولین ماهواره از این نوع، ماهواره Transit5A بود کـه درسال 1963 در مدار قرار گرفت. این ماهواره با ارسال سیگنال‌هاي خاص، توانایی هدایت کشتی‌ها و هواپیماها را دارد. بـه دلیل کم تعداد بودن این گروه از ماهواره‌ها، امکان پوشش هم زمان کل زمین از طریق انها مهیا نبود؛ از این رو کشورها بـه سراغ ساخت سری ماهواره‌هاي Navstar یا GPS رفتند کـه این سری ماهواره‌ها شامل 24 ماهواره می شود.
3. فضا و تحقیقات
دسته دیگر ماهواره‌ها از نوع ماهواره‌هاي تحقیقاتی اسـت کـه برای انجام مطالعات و تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می گیرند. این ماهواره‌ها، محققان را در حوزه‌هاي تحقیقاتی چون میدان‌هاي مغناطیسی، تشعشعات کیهانی، مشخصه‌هاي اجرام فضایی، مطالعه امواج خورشیدی و رادیویی یاری میدهند.
4. پایش محیط زیست و فضا
ماهواره‌هاي شناسایی در زمینه‌هاي مختلفی چون مطالعات زمین‌شناسی برای شناسایی گسل‌ها و آتشفشان‌ها، شناسایی منابع آبی سطحی و نیز مطالعه در مورد آب‌هاي زیرزمینی و جزر و مد دریاها کاربردهای وسیعی یافته‌اند.
محاسبه و شناسایی جنگل‌ها و مراتع، بررسی تراکم و کیفیت جنگل‌ها، بررسی تنوع زیست محیطی و زیستگاه‌هاي حیات وحش، شناسایی آلودگی‌هاي مواد آلاینده مانند آلودگی‌هاي نفتی، پیش‌بینی زلزله، طوفان، سیل و گردباد، نقشه برداری از تمامی سطوح زمینی و دریایی و مناطق شهری از دیگر کاربردهای این نوع ماهواره‌ها بـه شمار میرود.
ماهواره خیام
“خیام” یک ماهواره سنجش از دور با قابلیت تصویربرداری بادقت یک متر اسـت کـه با وزن 600 کیلو گرم با ماهواره‌بر “سایوز” در روز 18 مردادماه سال جاری بـه مدار 500 کیلومتری زمین پرتاب شد تا طبق اعلام سازمان فضایی بـه مدت پنج سال از داده‌ها و تصاویر ارسالی ان در حوزه‌هاي کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست، منابع آبی، معادن و پایش مرزها و مدیریت حوادث غیرمترقبه و نیروهای دفاعی استفاده شود.
این ماهواره هر 24 ساعت چهار گذر از فراز ایران خواهد داشت کـه دراین گذرها ارسال فرمان بـه ماهواره و دریافت داده تله‌متری ماهواره انجام خواهد شد.
بر اساس اعلام سازمان فضایی، جمهوری اسلامی ایران الان توانایی طراحی و ساخت ماهواره‌هاي سنجشی بادقت تصویربرداری 5 تا 10 متر را دارد و حوزه فضایی کشور با عزم و اراده بسیار جدی در مسیر رسیدن بـه توانایی ساخت ماهواره‌هاي سنجشی بادقت‌هاي بهتر از یک متر قرار دارد و این مسیر با جدیت دنبال می شود.
مطالب مشابه: عکس های جنجالی و تکان دهنده موجودات فضایی
در پایان
برای تحقق اهداف تعریف شده برای هفته جهانی فضا، هر کشوری با توجه بـه امکانات خود برنامه هاي مختلف ترویجی و آموزشی رابا همکاری نهاد‌ها، مراکز، مدارس و دانشگاهها درباره موضوعات مختلف فضایی برگزار می‌کند. از جمله میتوان بـه برگزاری سخرانی در حوزه علوم فضایی، چاپ پوستر، مسابقات نقاشی یا داستان‌نویسی برای سنین مختلف، ساخت ماکت‌هاي فضایی و هرگونه فعالیت ترویجی دراین حوزه اشاره کرد.
