از شروع تا سرنگونی امپراطوری هخامنشی (+ دستاورد ها)
دوران هخامنشی با پیروزی کوروش بزرگ بر مادها درسال ۵۵۰ پیش از میلاد آغاز شد. کوروش بزرگ پس از تسخیر مادها، شاهنشاهی هخامنشی را در پاسارگاد بنیان نهاد و سپس بـه توسعه امپراتوری خود در آسیا، آفریقا و اروپا پرداخت. او اولین شاهنشاهی بود کـه از ایران بـه عنوان نام کشور خود استفاده کرد و از او بـه عنوان بنیانگذار اولین امپراتوری جهان یاد میشود.
دوران هخامنشی چقدر طول کشید؟
بـه گفتهٔ منابع تاریخی، دوران هخامنشی از سال ۵۵۰ پیش از میلاد با پیروزی کوروش بزرگ بر مادها آغاز شد و تا سال ۳۳۰ پیش از میلاد با حمله اسکندر مقدونی بـه ایران پایان یافت. بنابر این، این دوره حدود ۲۲۰ سال طول کشید.
شاهنشاهی هخامنشی بزرگ ترین و اولین امپراتوری جهان باستان بود کـه بخش‌هاي گسترده‌اي از آسیا، آفریقا و اروپا را در بر میگرفت. این شاهنشاهی بـه دلیل احترام بـه فرهنگ‌ها و باورهای مردمان تحت حکومت خود و حمایت از حقوق بشر و آزادی‌هاي مذهبی شهرت داشت.
چه شخصیت‌های معروفی در دوران هخامنشی وجود داشت؟
در دوران هخامنشی، بسیاری از شخصیت‌هاي مشهور و تاثیر گذار در تاریخ ایران و جهان زندگی میکردند. برخی از انها عبارتند از:
1. داریوش بزرگ: سومین شاهنشاه هخامنشی کـه برای ایجاد سیستم اداری، مالی، قانونی، جاده‌اي و پستی موفق شهرت دارد. او همچنین برای ساخت سنگ‌نبشته بیستون و تخت جمشید مشهور اسـت.
2. خشایارشا: چهارمین شاهنشاه هخامنشی کـه برای حمایت از بازسازی معبد دوم اورشلیم و شرکت در جنگ‌هاي ایران و یونان بـه یاد میماند. او در نبرد سالامیس توسط تمیستوکلس شکست خورد ودر نبرد پلاته توسط اسکیلینوس کشته شد.
3. داریوش سوم: آخرین شاهنشاه هخامنشی کـه با اسکندر مقدونی در جنگ قرار گرفت. او در نبردهای گرانیکوس، ایسوس و گوگاملا شکست خورد ودر نهایت توسط بسیوس، یکی از سرداران خود، بـه قتل رسید.
4. کوروش کبیر: بنیانگذار و اولین شاهنشاه هخامنشی کـه برای فتح امپراتوری‌هاي ماد، لیدیه، بابل و مصر و ایجاد اولین امپراتوری جهانی شناخته میشود. او همچنین برای احترام بـه فرهنگ‌ها و باورهای مردمان تحت حکومت خود و صدور استوانه کوروش بـه عنوان اولین اسناد حقوق بشر مورد تحسین قرار می گیرد.
5. زرتشت: بنیانگذار دین مزدیسنا کـه برای تدوین کتاب اوستا و ارائه آموزه‌هایي دربارهٔ خداوند یکتا، اهورا مزدا، و مبارزه با اهریمن، نماد شر و تاریکی، مشهور اسـت. او در زمان هخامنشیان یا قبل از ان زندگی میکرد و تأثیر زیادی بر ایمان شاهنشاهان و مردم ایران داشت.
6. هرودوت : مورخ یونانی کـه برای نگارش کتاب تاریخ دربارهٔ جنگ‌هاي ایران و یونان و بیان داستان‌ها و افسانه‌هاي مربوط بـه ایران و سایر کشور های تحت حکومت هخامنشیان مشهور اسـت. او بـه عنوان پدر تاریخ‌نگاری شناخته می شود.
7. اسکندر مقدونی : فاتح و سردار مقدونی کـه با حمله بـه ایران، پایان داد بـه شاهنشاهی هخامنشی و امپراتوری خودرا از یونان تا هند گسترش داد. او برای مهارت‌هاي نظامی و استراتژیک خود و تلاش برای ادغام فرهنگ‌هاي ایرانی و یونانی شهرت دارد.
امپراتوری هخامنشی چقدر پایدار بود؟
بـه نظر برخی از مورخان، امپراتوری هخامنشی یکی از پایدارترین و موفق‌ترین حکومت‌هاي تاریخ بوده اسـت. این امپراتوری توانسته بود با احترام بـه تنوع فرهنگی و مذهبی مردمان تحت حکومت خود، یک وحدت سیاسی و اجتماعی برقرار کند.
همچنین این امپراتوری با ایجاد سیستم‌هاي اداری، مالی، قانونی، جاده‌اي و پستی متمرکز و کارآمد، توسعه اقتصادی و امنیتی را تضمین می کرد. بـه نظر دیگر مورخان، امپراتوری هخامنشی با چالش‌هاي بسیاری روبه‌رو بوده اسـت کـه در نهایت منجر بـه فروپاشی ان شده اسـت.
این چالش‌ها عبارتند از: شورش‌هاي مکرر در برخی از سرزمین‌هاي تحت حکومت، مانند مصر، بابل، یونان و سغد؛ تضعیف اقتدار شاهنشاهان در برابر سرداران و مقامات محلی ؛ تغییرات فرهنگی و مذهبی در اثر تأثیر امپراتوری‌هاي همسایه، مانند یونان و مصر ؛ و حمله اسکندر مقدونی کـه با استفاده از نیروهای یونانی و مقاومت کم ایرانیان، امپراتوری هخامنشی را از بین برد .
امپراطوری هخامنشی چه دستاوردهایی داشته است ؟
امپراطوری هخامنشی یکی از بزرگ ترین و موفق‌ترین حکومت‌هاي تاریخ بوده اسـت کـه بسیاری از دستاوردهای مهمی را برای تمدن جهانی بـه ارمغان آورده اسـت. برخی از این دستاورد ها عبارتند از:
1. ایجاد اولین امپراتوری جهانی کـه بیش از ۵ میلیون کیلومتر مربع از زمین را دربرمی‌گرفت و بیش از ۴۰ ملت و قومیت رابا احترام بـه تنوع فرهنگی و مذهبی زیر سلطه خود داشت.
2. ایجاد سیستم اداری، مالی، قانونی، جاده‌اي و پستی متمرکز و کارآمد کـه برای اولین بار در تاریخ از زبان آرامی بـه عنوان زبان رسمی و میانجی استفاده می کرد.
3. صدور استوانه کوروش بـه عنوان اولین اسناد حقوق بشر کـه در ان کوروش بزرگ آزادی مذهبی، انتخاب شاه، تساوی قومی و اجتناب از خشونت را اعلام کرده بود.
4. حمایت از بازسازی معبد دوم اورشلیم و آزادی یهودیان از بندگی بابلی.
5. گسترش فرهنگ و هنر ایرانی در سراسر امپراتوری و ساخت بسیاری از آثار معماری و تاریخی ماندگار مانند تخت جمشید، سنگ‌نبشته بیستون، قلعه شوش، برج سلمان و آرامگاه کوروش.
میراث فرهنگی امپراتوری هخامنشی چطور است؟
میراث فرهنگی امپراتوری هخامنشی بسیار غنی و گوناگون اسـت. این امپراتوری توانسته بود با احترام بـه تنوع فرهنگی و مذهبی مردمان تحت حکومت خود، یک فرهنگ مشترک و منحصر بـه فرد ایجاد کند کـه بر اساس ارزش‌هاي ایرانی و هخامنشی بنا شده بود. برخی از جنبه‌هاي مهم میراث فرهنگی امپراتوری هخامنشی عبارتند از:
1. زبان پارسی باستان: زبان رسمی و ادبی امپراتوری کـه در کتیبه‌ها، نامه‌ها، اسناد و آثار هنری بـه کار رفته بود. این زبان بر اساس الفبای کونه‌نویسی نوشته میشد و برخی از واژه‌ها و اصطلاحات ان تا امروز در زبان فارسی مدرن زنده هستند.
2. هنر و معماری هخامنشی: هنر و معماری امپراتوری کـه با الهام از فرهنگ‌هاي مختلف منطقه‌اي و با استفاده از مهارت‌هاي برجسته ایرانیان طراحی و اجرا شده بود. این هنر و معماری با تلفیق عناصر از فرهنگ‌هاي ماد، بابلی، ایلامی، مصری، یونانی و دیگران، یک سبک منحصر بـه فرد و شناسایی‌پذیر ایجاد کرده بود کـه نشان دهنده قدرت، افتخار، زیبایی و هماهنگی بود. برخی از نمونه‌هاي مشهور این هنر و معماری عبارتند از: تخت جمشید، سنگ‌نبشته بیستون، قلعه شوش، برج سلمان، آرامگاه کوروش و آرامگاه داریوش.
3. اسناد حقوق بشر هخامنشی: اسنادی کـه در ان شاهنشاهان هخامنشی از احترام بـه حقوق و آزادی‌هاي انسانی بیان کرده بودند. این اسناد شامل استوانه کوروش، کتیبه‌هاي داریوش و خشایارشا، نامه‌هاي اردشیر و دیگران بودند. دراین اسناد، شاهنشاهان از آزادی مذهبی، انتخاب شاه، تساوی قومی، اجتناب از خشونت، حمایت از بناهای مذهبی، رفع برده‌داری و دیگر ارزش‌هاي انسان‌دوستانه سخن گفته بودند15 .
پادشاهان دوران هخامنشی چه کسانی بودند؟
پادشاهان هخامنشی بـه ترتیب ۱۳ نفر بودند کـه از سال ۵۵۹ تا ۳۲۹ پیش از میلاد بر امپراتوری هخامنشی فرمانروایی کردند. این پادشاهان بـه دو شاخه تقسیم میشوند: شاهان پارس و شاهان انشان. شاهان پارس از نوادگان چیش‌پیش و شاهان انشان از نوادگان کوروش یکم بودند. این دو شاخه در نسل کوروش بزرگ، بنیانگذار شاهنشاهی هخامنشی، باهم ادغام شدند. فهرست پادشاهان هخامنشی بـه ترتیب بـه شرح زیر اسـت:
1. کوروش بزرگ «۵۵۹-۵۳۰ پ.م.»؛ پسر کمبوجیه یکم و ماندانا، شاه انشان و پارس، بنیانگذار شاهنشاهی هخامنشی، فاتح امپراتوری‌هاي ماد، لیدیه، بابل و مصر، صادرکننده استوانه کوروش بـه عنوان اولین اسناد حقوق بشر.
2. کمبوجیه دوم «۵۳۰-۵۲۲ پ.م.»؛ پسر کوروش بزرگ و کاساندان، شاهنشاه ایران، فاتح مصر و کوش، مواجهه با شورش‌هاي بابل و مصر.
3. بردیا «۵۲۲ پ.م.»؛ پسر کوروش بزرگ و کاساندان، شاهنشاه ایران، کشته شدن توسط گئومات مغ، یک کاهن ماد کـه خودرا بردیا جعل کرد.
4. داریوش بزرگ «۵۲۲-۴۸۶ پ.م.»؛ پسر ویشتاسپ و روزگونه، داماد کوروش بزرگ، شاهنشاه ایران، فرونشاندن شورش‌هاي داخلی، ساختن سیستم‌هاي اداری، مالی، قانونی، جاده‌اي و پستی، ساختن کتیبه بیستون، قلعه شوش و آرامگاه داریوش، جنگ با یونان و اسکیتیا.
5. خشایارشا «۴۸۶-۴۶۵ پ.م.»؛ پسر داریوش بزرگ و آتوسا، شاهنشاه ایران، مواجهه با شورش‌هاي مصر و بابل، شکست در جنگ ماراتون و سالامیس، کشته شدن توسط ارتابان، سردار خود.
6. اردشیر یکم «۴۶۵-۴۲۴ پ.م.»؛ پسر خشایارشا و آمستریس، شاهنشاه ایران، فتح مصر و قره‌داغ، ساختن برج سلمان، مواجهه با شورش‌هاي یونان و ایونیا.
7. خشایارشا دوم «۴۲۴-۴۲۳ پ.م.»؛ پسر اردشیر یکم و داماسپیا، شاهنشاه ایران، فرمانروایی کوتاه مدت.
8. سغدیانه «۴۲۳-۴۲۲ پ.م.»؛ پسر اردشیر یکم و آلوگونه، شاهنشاه ایران، فرمانروایی کوتاه مدت.
9. داریوش دوم «۴۲۲-۴۰۵ پ.م.»؛ پسر اردشیر یکم و کسمارتیدن، شاهنشاه ایران، فرونشاندن شورش‌هاي مصر و مدیا، حمایت از اسپارت در جنگ پلوپونز.
10. اردشیر دوم «۴۰۵-۳۵۹ پ.م.»؛ پسر داریوش دوم و پروشات، شاهنشاه ایران، فتح مصر و فنیقیه، مواجهه با شورش‌هاي یونان و ایونیا، ساختن آرامگاه اردشیر.
11. اردشیر سوم «۳۵۹-۳۳۸ پ.م.»؛ پسر اردشیر دوم و استاتیرا، شاهنشاه ایران، فتح مصر و قبرس، مواجهه با شورش‌هاي یونان و ایونیا، ساختن آرامگاه اردشیر سوم.
12. اردشیر چهارم «۳۳۸-۳۳۶ پ.م.»؛ پسر اردشیر سوم و آتوسا، شاهنشاه ایران، فرمانروایی کوتاه مدت.
13. داریوش سوم «۳۳۶-۳۳۰ پ.م.»؛ پسر اردشیر دوم و استاتیرا، شاهنشاه ایران، شکست در جنگ‌هاي اسکندر مقدونی، فرار و کشته شدن توسط بسوس، سردار خود، پایان شاهنشاهی هخامنشی.
کوروش بزرگ چطور به قدرت رسید؟
کوروش بزرگ با شکست دادن امپراتوری‌هاي ماد، لیدیه، بابل و مصر و ایجاد اولین امپراتوری جهانی در تاریخ بـه قدرت رسید. او از سال ۵۵۹ پیش از میلاد شاه پارس شد و با حمایت مادها، کـه مادرش از انها بود، شورشی علیه ایشتوویگو، شاه ماد، آغاز کرد. او درسال ۵۴۹ پیش از میلاد مادها را شکست داد و شاهنشاه هخامنشی را در پاسارگاد بنیان نهاد.
سپس بـه توسعه امپراتوری خود در آسیا، آفریقا و اروپا پرداخت و امپراتوری‌هاي لیدیه، بابل و مصر را فتح کرد. او از او بـه عنوان بنیانگذار اولین امپراتوری جهان یاد میشود. او همچنین برای احترام بـه فرهنگ‌ها و باورهای مردمان تحت حکومت خود و صدور استوانه کوروش بـه عنوان اولین اسناد حقوق بشر مورد تحسین قرار می گیرد.
دین و اعتقادات دوران هخامنشی
دین و اعتقادات دوران هخامنشی موضوعی پیچیده و مبهم اسـت کـه هنوز اختلاف نظرهای زیادی در بین پژوهشگران وجوددارد. برخی معتقدند کـه شاهنشاهان هخامنشی آیین زرتشتی را پیروی میکردند و برخی دیگر فکر می کنند کـه آن ها آیین کهن آریایی را دنبال می کردند. اما انچه کـه از کتیبه‌ها و سنگ‌نبشته‌هاي ان دوره میتوان فهمید این اسـت کـه:
1. شاهنشاهان هخامنشی اهورامزدا را بـه عنوان خدای بزرگ و یگانه ستایش میکردند و از حمایت وی برای فرمانروایی خود ادعا میکردند.
2. شاهنشاهان هخامنشی تساهل دینی نسبت بـه ملت‌ها و قومیت‌هاي تحت حکومت خود داشتند و از اجبار و تبعیض دینی خودداری می کردند.
3. شاهنشاهان هخامنشی از آتش بـه عنوان نمادی از اهورامزدا و از آتشکده‌ها بـه عنوان مکان‌هاي پرستش استفاده میکردند.
4. شاهنشاهان هخامنشی از نام‌ها و صفات دیگری از خدایان و فرشتگان آیین زرتشتی یا آیین کهن آریایی در کتیبه‌هاي خود استفاده نکردند.
5. شاهنشاهان هخامنشی ارزش‌هاي اخلاقی مانند راستگویی، پرهیز از دروغ، حق‌شناسی و آزادمنشی را مورد تأکید قرار می‌دادند و آن ها را بـه عنوان میراث زرتشت میدانستند.
نقاط مهم ایران در دوران هخامنشی
نقاط مهم ایران در دوران هخامنشی عبارتند از:
پاسارگاد:
اولین پایتخت و تختگاه هخامنشیان کـه در استان فارس واقع شده اسـت. دراین شهر باستانی، آرامگاه کوروش بزرگ، کاخ‌ها، پرستشگاه‌ها و ستون‌هایي از دوران هخامنشی دیده میشوند.
پرسپولیس:
دومین پایتخت و تختگاه هخامنشیان کـه نیز در استان فارس قرار دارد. این شهر باشکوه، شاهد بر زیبایی و هنر معماری هخامنشی اسـت کـه در ان تالارها، ستون‌ها، کتیبه‌ها، تصاویر و آثار هنری فراوانی مشاهده میشود.
بیستون:
یک کوه در استان کرمانشاه کـه بر روی ان کتیبه‌اي بـه زبان‌هاي پارسی باستان، الامی و بابلی نوشته شده اسـت. این کتیبه، کـه توسط داریوش بزرگ ساخته شده اسـت، از مهمترین منابع تاریخی دوران هخامنشی اسـت کـه در ان داریوش بزرگ از فتوحات و شورش‌هاي خود گزارش میدهد.
سوسا:
یکی از مراکز اداری و فرهنگی هخامنشیان کـه در استان خوزستان واقع اسـت. دراین شهر، قلعه‌اي باقیمانده اسـت کـه در ان کاخ‌ها، تالارها، پرستشگاه‌ها و آثار هنری هخامنشی قابل مشاهده هستند.
هگمتانه:
یکی از پایتخت‌هاي تابستانی هخامنشیان کـه در استان همدان قرار دارد. دراین شهر، آرامگاه‌هاي داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر یکم ساخته شده‌اند کـه بـه شکل مکعبی هستند و بر روی انها کتیبه‌هایي بـه زبان پارسی باستان حک شده‌اند.
امپراطوری هخامنشی چگونه سرنگون شد
امپراطوری هخامنشی چگونه سرنگون شد، سوالی اسـت کـه پاسخ ان بـه چندین عامل تاریخی بستگی دارد. برخی از این عوامل عبارتند از:
1. ضعف و تناقضات داخلی در حکومت هخامنشیان، کـه منجر بـه شورش‌هاي مکرر ملت‌هاي تحت سلطه آن ها شد.
2. جنگ‌هاي متعدد و سرسختانه با یونان، کـه منابع و نیروهای هخامنشیان را از بین برد و اعتبار آن ها را کاهش داد.
3. بی‌توجهی و بی‌عدالتی شاهنشاهان هخامنشی بـه مردم و مشاوران خود، کـه باعث نارضایتی و خیانت انها شد.
4. حمله اسکندر مقدونی، کـه با یک ارتش جوان و مدرن، از طریق آناتولی و سوریه وارد ایران شد و با شکستن داریوش سوم، پایانی بر شاهنشاهی هخامنشی گذاشت.
در پایان
امپراطوری هخامنشی یکی از بزرگ ترین و قدرتمندترین امپراطوری‌هاي تاریخ بود کـه در سده‌هاي ششم تا چهارم پیش از میلاد در آسیای غربی و مرکزی حکومت میکرد. این امپراطوری توسط کوروش بزرگ، پادشاه پارس، بنیان‌گذاری شد و تحت حکومت داریوش بزرگ بـه بیشترین گستره خود رسید.
