اعمال شب های قدر ماه رمضان چیست؟
شب قدر بـه سبب نزول قرآن، شبی باشکوه و ارزشمند اسـت، شبی کـه والاترین مقام را دارد و پربرکت‌ترین شبهاي سال بـه حساب می‌آید، شبی کـه پیامبر خدا آنرا ستوده و درباره آن فرموده اسـت: «ماه رمضان، سرور ماه‌ها و شب قدر، سرور شب‌هاست».
اهمیت شب قدر در متون دینی اسلام بـه اندازه اي اسـت کـه آگاهی از این مهم و اعمال ویژه آن برای هر مسلمانی لازم اسـت.
شب قدر چه شبی است؟
شب قدر، شبی اسـت کـه در تمام سال هیچ شبی بـه فضیلت آن نمیرسد و عمل در شب قدر بهتراز عمل در هزار ماه اسـت. در شب قدر برنامه هاي یکسال هر کس مقدر می‌گردد.
درشب قدر ملائکه و روح کـه اعظم ملائکه اسـت بـه اذن پروردگار، خدمت امام زمان علیه السلام مشرف می‌شوند و مقدرات هر کس را بـه امام عرضه می دارند.از پیامبر گرامی اسلام «ص» نیز نقل اسـت: از خداوند بـه دور باد و نفرین بر کسی کـه بـه شب قدر برسد و زنده باشد، اما آمرزیده نشود.
در شب قدر بـه خواندن دعاهایی از جمله ” جوشن کبیر “؛ ” دعای افتتاح ” و ” ابوحمزه ثمالی ” سفارش شده زیرا انسان با یادآوری لطف، گذشت، کرم، رحمت و بخشش بی‌پایان خدای مهربان وی را درکنار و دستگیر خویش میبیند و نور امید در دلش می درخشد.
مطلب مشابه: اعمال شب قدر | اعمال شب 19 و 21 و 23 ماه مبارک رمضان
ذکر معروف شب قدر
بخشی از اعمال شب قدر دعایی اسـت کـه در ادامه می‌آید از امام زین العابدین علیه السلام روایت اسـت کـه این ذکر مشهور را شبها می خوانده اند.
اللَّهُمَّ إِنِّي أَمْسَيْتُ لَکَ عَبْدا دَاخِرا لا أَمْلِکُ لِنَفْسِي نَفْعا وَ لا ضَرّا وَ لا أَصْرِفُ عَنْهَا سُوءا أَشْهَدُ بِذَلِکَ عَلَي نَفْسِي وَ أَعْتَرِفُ لَکَ بِضَعْفِ قُوَّتِي وَ قِلَّهِٔ حِیلَتِي فَصَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْجِزْ لِي مَا وَعَدْتَنِي وَ جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِنَ الْمَغْفِرَهِٔ فِي هَذِهِ اللَّيْلَهِٔ وَ أَتْمِمْ عَلَيَّ مَا آتَيْتَنِي فَإِنِّي عَبْدُکَ الْمِسْکِینُ الْمُسْتَکِینُ الضَّعِیفُ الْفَقِیرُ الْمَهِینُ اللَّهُمَّ لا تَجْعَلْنِي نَاسِیا لِذِکْرِکَ فِیمَا أَوْلَيْتَنِي وَ لا [غَافِلا] لِإِحْسَآنِکَ فِیمَا أَعْطَيْتَنِي وَ لا آیِسا مِنْ إِجَابَتِکَ وَ إِنْ أَبْطَأَتْ عَنِّي فِي سَرَّاءَ [کُنْتُ] أَوْ ضَرَّاءَ أَوْ شِدَّهٍٔ أَوْ رَخَاءٍ أَوْ عَافِيَهٍٔ أَوْ بَلاءٍ أَوْ بُؤْسٍ أَوْ نَعْمَاءَ إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ
خدایا شام کردم درحالی کـه برای تو تنها بنده کوچک و خواری هستم، کـه برای خویش سود و زیانی را بـه دست ندارم،و نمی توانم از خود پیش‌آمد بدی را بازگردانم، بـه این امر بر خویش گواهی می دهم، و در پیشگاهت بـه ناتوانی و کمی چاره‌ام اعتراف می کنم، خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و آنچه را بـه من و همه ی مردان و زنان مؤمن، از آمرزش دراین شب وعده دادی وفا کن، و انچه را بـه من عنایت فرموده‌اي کامل ساز، کـه من بنده بیچاره، درمانده، ناتوان، تهیدست خوار توام. خدایا مرا فراموش کننده ذکرت قرار مده، در انچه سزاوار آنم فرمودی، و نه فراموش کننده احسانت، در انچه عطایم نمودی، و نه ناامید از اجابتت، اگرچه مدّت زمانی طولانی گردد، چه در خوشی یا ناخوشی، یا سختی، یا سهولت، یا عافیت، یا بلا، یا تنگدستی، یا در نعمت همانا تو شنونده دعایی.
این دعا را کفعمی از امام زین العابدین علیه السّلام روایت کرده کـه دراین شبها، در حال قیام و قعود و رکوع و سجود می خواندند، و علاّمه مجلسی فرموده: بهترین اعمال دراین شبها، تقاضای آمرزش و دعا اسـت، برای حوایج دنیا و آخرت خود، و پدر و مادر و خویشان، و برادران و خواهران مؤمن، چه آنان‌کـه زنده اند، و چه آنان‌کـه از دنیا رفته اند، و خواندن اذکار، و صلوات بر محمّد و آل محمّد علیهم السّلام بـه هر اندازه کـه بتواند.
در بعضی از روایات وارد شده: دعای جوشن کبیر را دراین سه شب بخواند… روایت شده کـه خدمت رسول خدا صلی اللّه علیه و آله عرض شد:اگر شب قدر را یافتم، از خدای خود چه بخواهم؟ فرمود: عافیت.
اعمالی که در شب های قدر باید انجام شود
اعمالی کـه در هر سه شب انجام می شود و بـه اعمال مشترک مشهور اسـت و اعمالی کـه مخصوص هر یک از شبهاي مبارک نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم اسـت.
اعمالی کـه بـه صورت مشترک در شبهای قدر بـه ترتیب زیر انجام میشود:
اوّل:غسل کردن
بهتر اسـت غسل شب هاي قدر را مقارن غروب آفتاب انجام دهند کـه نماز مغرب و عشا رابا غسل بخوانند.
دوم :دو رکعت نماز بخوانید
در هر رکعت بعد از حمد، هفت مرتبه سوره توحید«قل هو الله احد» را بخوانید و بعد از نماز باید 70 مرتبه «اسْتغْفر اللّه واتوب الیْه» گفته شود.
در روایتی از رسول خدا«ص» آمده اسـت کـه کسی کـه این عمل را انجام دهد از جای خود برنخیزد مگر این‌که خدای متعال او و پدر و مادرش را بیامرزد و خداوند، فرشتگان را مامور میکند کـه تا سال آینده برای وی حسنات بنویسند.
سوم :باز کردن قرآن
قرآن مجید را باز کرده و در مقابل خود گذاشته و دعای مندرج در مفاتیح را بخوانیدو بعد ازآن حاجت خودرا از خدا بخواهید.
اللّهمّ آنّي اسْئلک بکتابک الْمنْزل و ما فیه و فیه اسْمک الاْکْبر واسْماّؤک الْحسْنی و ما یخاف و یرْجی آنْ تجْعلنی منْ عتقاّئک من النّار
خدایا از تو خواهم بـه حق کتاب فرستاده شده ات، و آنچه در آنا ست کـه در آن اسـت نام بزرگت و نام هاي نیکویت، و آنچه بدان ها ترس و امید شود کـه قرارم دهی از زمره آزاد شدگانت از دوزخ.
چهارم:قرآن بر سر گرفتن
بـه فرموده امام صادق «ع» قرآن مجید را باید بر سر گذاشت و زمزمه کرد:
اللّهمّ بحقّ هذا الْقرْآن و بحقّ منْ ارْسلْته بـه و بحقّ کلّ مؤْمنٍ مدحْته فیه و بحقّک علیْهمْ فلا احد اعْرف بحقّک منْک
خدایا بـه حق این قرآن و بحق آن کس کـه وی را بدان فرستادی و بحق هر مؤمنی کـه دراین قرآن مدحش کرده اي و بحقی کـه تو بر ایشان داری زیرا کسی نیست کـه حق تو را بهتر از خودت بشناسد.
ده مرتبه بگوید: بک یا الله
ده مرتبه: بمحمّدٍ
ده مرتبه: بعلیٍّ
ده مرتبه: بفاطمة
ده مرتبه: بالحسن
ده مرتبه: بالحسین
ده مرتبه: بعلیّ بن الحسین
ده مرتبه: بمحمّد بن علیٍّ
ده مرتبه: بجعفر بن محمّدٍ
ده مرتبه: بموسی بن جعفر ٍ
ده مرتبه: بعلیّ بن موسی
ده مرتبه: بمحمّد بن علیٍّ
ده مرتبه: بعلیّ بن محمّدٍ
ده مرتبه: بالحسن بن علیٍّ
ده مرتبه: بالحجّة.
پس هر حاجتی کـه دارد از خداوند طلب کند و در تمام این اذکار نهایت حضور قلب و توجه بـه درگاه خدا را حفظ کند. بهتر اسـت اگر می‌خواهند توسل یا ذکر مصیبتی کنند قبل یا بعد از دعا باشد و دعا را قطع نکنند.
پنجم:زیارت امام حسین «ع»
زیارت بارگاه امام‌حسین«ع» و خواندن زیارت آن حضرت:
ششم:بیدار ماندن و عبادت کردن در شب های قدر «شب های احیا»
یعنی این‌که این شب را تا صبح بیدار باشد و با عبادت، دعا، تلاوت قرآن و در روایتی از امام باقر «ع» آمده اسـت:”هر کس شب قدر را احیاء دارد، گناهان او آمرزیده میشود، هر چند کـه بسیار باشد” و بهتر اسـت روز قبل مقداری استراحت کند و غذا و نوشیدنی کمتری بخورد تا خواب بر او غلبه نکند و کسانی کـه توانایی احیاء ندارند بهتر اسـت اول شب را استراحت کنند و سحرگاهان بیدار باشند و عبادت نمایند.
هفتم:اقامه 100 رکعت نماز
100 رکعت نماز بخواند «هردو رکعت بـه یک سلام» کـه فضیلت بسیار دارد و افضل آن اسـت اگر توانایی داشته باشد در هر رکعت بعد از حمد 10 مرتبه سوره توحید «قل هو الله احد» بخواند.
هشتم :خواندن دعایی که حضرت زین العابدین «ع» در شب های قدر آن را می خواندند
در ادامه آمده اسـت :
اللّهمّ آنّي امْسیْت لک عبْداً داخراً لا امْلک لنفْسی نفْعاً ولا ضرّاً
ولا اصْرف عنْها سوّءاً اشْهد بذلک علی نفْسی
واعْترف لک بضعْف قوّتی وقلّة حیلتی فصلّ علی محمّدٍ و ال محمّدٍ
وانْجزْ لي ما وعدْتنی وجمیع الْمؤْمنین والْمؤْمنات من الْمغْفرة فی هذه اللّيْلة
واتْممْ علیّ ما اتیْتنی فانّي عبْدک الْمسْکین الْمسْتکین الضّعیف الْفقیر الْمهین
اللّهمّ لا تجْعلْنی ناسیاً لذکْرک فیما اوْليْتنی
ولا غافلاً لاحْسانک فیما اعْطیْتنی ولا ایساً منْ اجابتک وانْ ابْطاتْ عنّي
فی سرّاّء اوْ ضرّاّء اوْ شدّةٍ اوْ رخاّءٍ اوْ عافیةٍ اوْ بلاء اوْ بؤْسٍ اوْ نعْماء
آنّک سمیع الدّعاّء
مطالب مرتبط : اعمال سفارش شده در شب قدر
نهم :طلب آمرزش گناهان از خداوند
مرحوم علامه مجلسی «ره» فرموده اند:بهترین اعمال دراین شبها طلب آمرزش گناهان و دعا برای امور دنیوی و اخروی اسـت هم برای خود و هم برای پدر و مادر خویشان و دیگر مومنان؛ چه زنده باشند و چه از دنیا رفته باشند.
همچنین ذکرهای مختلف و صلوات بر حضرت محمد «ص» و خاندانشان تا آنجا کـه مقدور اسـت، انجام دهند و در بعضی از روایات نیز تاکید شده اسـت کـه «دعای جوشن کبیر» را در شبهای قدر بخوانند.
در روایتی آمده اسـت کـه شخصی خدمت رسول خدا «ص» رسیده و عرض کرد:اگر شب قدر را درک کردم، چه چیزی را از خداوند طلب کنم؟ کـه ایشان فرمودند:”عافیت و سلامتی را از خداوند بخواه”.
اعمال اختصاصی شب نوزدهم
1» 100 مرتبه «اسْتغْفراللّه ربّي و اتوب الیْه»
2» 100 مرتبه «اللّهمّ الْعنْ قتلة امیر الْمؤْمنین»
3» بخواند دعاء یا ذاالّذی کان کـه متن آن بـه این شرح اسـت:
یا ذاالّذی کان قبْل کلّشیْءٍ ثمّ خلق کلّشیْءٍ
ثمّ یبْقی ویفْنی کلّشیْءٍ یا ذا الّذی ليْس کمثْله شیءٌ
ویا ذاالّذی ليْس فی السّماوات الْعلی ولا فی الاْرضین السفْلي
ولا فوقهنّ ولا تحْتهنّ ولا بیْنهنّ الهٌ یعْبد غیْره
لک الْحمْد حمْداً لا یقْوی علی احْصاّئه الاّ آنْت
فصلّ علی محمّدٍ و ال محمّدٍ صلوةً لا یقْوی علی احْصاّئها الاّ آنْت
4» بخواند:اللّهمّ اْجْعلْ فیما تقْضی وتقدّر من الاْمْر الْمحْتوم
وفیما تفْرق من الاْمْر الحکیم فی ليْلة الْقدْر
وفی الْقضاّء الّذی لا یردّ ولا یبدّل
آنْ تکْتبنی منْ حجّاج بیْتک الْحرام
الْمبْرور حجّهم الْمشْکور سعْیهم الْمغْفور ذنوبهم الْمکفّر عنْهمْ سیّئاتهمْ
واجْعلْ فیما تقْضی وتقدّر آنْ تطیل عمْری وتوسّع علیّ فی رزْقی
وتفْعل بی کذا وکذا
و درباره ام چنین و چنان کنی و بـه جای این کلمه حاجت خودرا ذکر کند.
اعمال شب بیست و یکم
این شب فضیلتش از شب نوزدهم بیشتر اسـت پس خواستار توجه و دقت بیشتری در انجام اعمال مشترک شب هاي قدر اسـت. در روایات درباره غسل و احیا و تلاش در عبادت دراین شب و شب بیست و سوم تاکید شده و آمده اسـت کـه شب قدر در بین یکی از این دو شب اسـت و در چند روایت وقتی کـه از معصوم«ع» خواستند تا معین کنند کـه شب قدر، در بین کدام یک از این دو شب اسـت، معین نکردند، بلکه فرمودند:«ما ایسر لیلتین فیما تطلب» «احیای هردو شب، برای انچه می‌خواهی مشکل نیست».
و جالب این‌که “مرحوم صدوق” در “امالی” می‌گوید:”من دین الامامیه…. من احیی هاتین اللیلتین بمذاکره العلم فهو افضل”؛ از دستورات مذهب امامیه اسـت کـه … اگر کسی این دو شب را بـه گفت وگوی علمی بپردازد، از هر عبادتی برتر اسـت.”
اعمال این شب بر دو قسم اسـت، قسم اول دعاهایی کـه مربوط بـه دهه آخر ماه رمضان اسـت و قسم دیگر اعمال مخصوص شب بیست و یکم، کـه بـه این شرح اسـت:
1» دعایی اسـت کـه در “مصباح المتهجد” و “کافی” نقل شده اسـت کـه در شب بیست و یکم خوانده میشود کـه بـه شرح زیر اسـت:
یا مولج اللّيْل فی النّهار و مولج النّهار فی اللّيْل و مخْرج الْحیّ من الْمیّت و مخْرج الْمیّت منْ الْحیّ
یا رازق منْ یشاء بغیْر حسابٍ یا اللّه یا رحْمن یا اللّه یا رحیم یا اللّه یا اللّه یا اللّه
لک الاْسْماء الْحسْنی والاْمْثال الْعلْیا والْکبْریاء والا لآء اسْئلک آنْ تصلّي علی محمّدٍ و ال محمّدٍ
و آنْ تجْعل اسْمی فی هذه اللّيْلة فی السّعداء و روحی مع الشّهداء و احْسانی فی علّيّین واساّئتی مغْفورةً
وانْ تهب لي قطعاً تباشر بـه قلْبی و ایماناً یذْهب الشّکّ عنّي و ترْضینی بما قسمْت لي
و آتنا فی الدّنْیا حسنةً وفی الاْخرة حسنةً و قنا عذاب النّار الْحریق و ارْزقْنی فیها ذکْرک
و شکْرک والرّغْبة الیْک والاْنابة و التّوْفیق لما وفّقْت له محمّداً و ال محمّدٍ علیْه وعلیْهم السّلام
2» مرحوم “شیخ کفعمی” از “سید بن باقی” نقل کرده اسـت کـه در شب بیست و یکم می‌خوانی:
اللّهمّ صلّ علی محمّدٍ و ال محمّدٍ واقْسمْ لي حلْماً یسدّ عنّي باب الْجهْل و هدیً تمنّ بـه علیّ منْ کلّ ضلالةٍ
وغنیً تسدّ بـه عنّي باب کلّ فقْرٍ و قوّةً تردّ بها عنّي کلّ ضعْفٍ و عزّاً تکْرمنی بـه عنْ کلّ ذلٍّ و رفْعةً ترْفعنی بها عنْ کلّ ضعةٍ
وامْناً تردّ بـه عنّي کلّ خوْفٍ و عافیةً تسْترنی بها عنْ کلّ بلاءٍ و علْماً تفْتح لي بـه کلّ یقینٍ و قطعاً تذْهب بـه عنّي کلّ شکٍّ
و دعاءً تبْسط لي بـه الاْجابة فی هذه اللّيْلة هذه السّاعة السّاعة السّاعة السّاعة یا کریم و خوْفاً تنْشر لي بـه کلّ رحْمةٍ
و عصْمةً تحول بها بیْنی وبیْن الذّنوب حتّي افْلح بها عنْد الْمعْصومین عنْدک برحْمتک یا ارْحم الرّاحمین
3» بـه فرموده “شیخ مفید”؛ دراین شب صلوات بسیار فرستد
و بر ظالمان بر آل محمد«ص» و همچنین بر قاتل امیرمومنان«ع» بسیار لعن و نفرین فرستد و هم برای خویش و پدر و مادرش و سایر مومنان و مومنات دعا کند.
دعا برای وجود مبارک امام زمان«عج» و فرج آن حضرت، یکیدیگر از اعمال این شب اسـت. در روایتی کـه “سید بن طاووس” از حماد بن عثمان نقل کرده می‌خوانیم:
در شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان بـه محضر امام صادق«ع» شرفیاب شدم. امام از من پرسید کـه آیا غسل کرده اي؟ گفتم:آری امام«ع» حصیری طلبید و مرا نیز بـه کنارش فراخواند. آن حضرت «ع» مشغول نماز شد و من نیز نزدیک آن حضرت، نماز می خواندم. وقتی کـه از نمازها فارغ شدیم، آن حضرت دعا کرد و من آمین گفتم و اینکار ادامه داشت تا صبح طلوع کرد. امام «ع» اذان و اقامه گفتند و برخی از خدمتکاران را فرا خواند و نماز صبح را بـه امامت آن حضرت«ع» بجا آوردیم.
امام صادق«ع» بعد از نماز، بـه تسبیح و تقدیس پروردگار پرداخت و بر پیامبر«ص» درود فرستاد و برای مومنان دعا کرد، آنگاه بـه سجده رفت و ساعتی در سجده بودو در آن مدت جز صدای نفس حضرت چیزی را نمی شنیدم، سپس دعایی خواند از جمله در دعایش عرض کرد:
و أسْألک بجمیع ما سألْتک و ما لمْ أسْألْک، منْ عظیم جلالک ما لوْ علمْته لسألْتک بـه،
از تو تقاضا میکنم بـه جمیع انچه کـه تو رابا آن خواندم و انچه را نخواندم، از عظیم جلال تو کـه اگر می‌دانستم، تو رابا آن خواندم
أنْ تصلّي علی محمّد و أهْل بیته، و أنْ تأْذن لفرج منْ بفرجه فرج أوْلیائک و أصْفیائک منْ خلْقک،
از تو میخواهم بر محمد و اهل بیتش درود بفرستی، و اجازه فرج و ظهور کسی را بدهی کـه با ظهور او گشایشی در کار اولیای تو و برگزیدگان از خلقت ظاهر میشود
و بـه تبید الظّالمین وتهْلکهمْ؛ عجّلْ ذلک یا ربّ الْعالمین.
و بـه وسیله او ظالمان را نابود و هلاک می سازی، اي پروردگار عالمیان، در ظهورش تعجیل فرما پس ازآن امام«ع» سر از سجده برداشت، عرض کردم:جانم بـه فدایت! شـما برای فرج کسی دعا کردید کـه با فرج او گشایشی در کار دوستان و اولیای الهی حاصل خواهد شد، مگر آن کس شـما نیستید؟ امام«ع» فرمود:نه! او قائم آل محمد اسـت.
آنگاه امام صادق«ع» نشانه هاي ظهورش را بیان کرد و در ادامه فرمود:” شب و روز، منتظر ظهور مولایت باش، زیرا خداوند هرروز در شان و کاری اسـت و انجام کاری وی را از کار دیگر باز نمی دارد” «و توقع امر صاحبک لیلک و نهارک، فان الله کل یوم هو فی شان، لا یشغله شان عن شان»
اعمال شب بیست و سوم
1 » خواندن سوره عنکبوت و روم کـه حضرت صادق علیه السلام قسم یاد فرموده کـه خواننده این دو سوره، دراین شب از اهل بهشت اسـت.
2» خواندن سوره حم دخان
3» خواندن سوره قدر «هزار مرتبه» از اعمالی اسـت کـه در شب بیست و سوم ماه رمضان توصیه شده اسـت.
4» آنکه تکرار کند دراین شب بلکه در تمام اوقات دعای فرج را.
5» بخواند:اللّهمّ امْددْ لي فی عمری و أوْسعْ لي فی رزْقی و أصحّ لي جسْمی و بلّغْنی أملی و إنْ کنْت من الْأشْقیاء فامْحنی من الْأشْقیاء و اکْتبْنی من السّعداء فإنّک قلْت فی کتابک الْمنْزل علی نبیّک الْمرْسل صلواتک علیْه و آله یمْحو اللّه ما یشاء و یثْبت و عنْده أمّ الْکتاب
6» بخواند:اللّهمّ اجْعلْ فیما تقْضی و فیما تقدّر من الْأمْر الْمحْتوم و فیما تفْرق من الْأمْر الْحکیم فی ليْلة الْقدْر من الْقضاء الّذی لا یردّ و لا یبدّل أنْ تکْتبنی منْ حجّاج بیْتک الْحرام فی عامی هذا الْمبْرور حجّهمْ الْمشْکور سعْیهمْ الْمغْفور ذنوبهمْ الْمکفّر عنْهمْ سیّئاتهمْ و اجْعلْ فیما تقْضی و تقدّر أنْ تطیل عمْری و توسّع لي فی رزْقی
مطلب مشابه: اعمال مخصوص و مهم شب قدر که باید بدانید ! + عکس
در پایان
شب هاي قدر ارزش و مقام بسیار بالایی دارد.بر همه ی ي مسلمانان واجب اسـت دراین شبها بـه اعمال واجبی کـه باید انجام شود توجه کنند و با عشق و علاقه بـه این اعمال بپردازند.ثواب این اعمال چندین برابر بـه کارنامه اعمالشان برمیگردد.التماس دعای فراوان از تمام عزیزان
