معرفی مهم ترین جشن های ایران باستان (جشن شب یلدا)
معرفی مهم ترین جشن های ایران باستان
ایران کشوری که در فرهنگ و تاریخش بیشترین تعداد جشن را دارد و دورانی پر از شادی و شکوه را داشته است. جشن هایی که به فراموشی سپرده شده است و فقط تعداد کمی از آنها مثل نوروز و یلدا برای ما باقی مانده است.
در فرهنگ ایرانیان باستان، علت آفرینش انسان را رواج نیکی می دانستند. این نیکی مختص زمین نبود و تمام کاینات را در بر میگرفت. انسان برای انجام این وظیفه سنگین، باید دائما بر ضد پلیدی و نیروهای ان در تلاش باشد و برای رسیدن به ابدیت باید از گذرگاه این جهان عبور کند.
دراین گذرگاه، نیرو‌هاي اهریمنی مانع راه انسان اند. ابزار و سلاح انسان در جنگ با اهریمن، پارسایی و شادمانی ست. از احتیاجات هر مبارز، علاوه بر بدن ورزیده، روان قدرتمند است.
جشن‌هایي که در طول سال برگزار می شد راهی برای دستیابی به روحی قوی، با ایمان، شاداب و سالم بودند. مردم با شرکت دراین جشن‌ها خستگی را از روان‌شان دور میکردند و به ان شادابی و تازگی می‌بخشیدند. از اصول این جشن‌ها انجام ستایش و عبادت با سرور و شادمانی بود.
واژه جشن در اوستایی یسن خوانده می شود. این واژه اوستایی به معنی ستایش و عبادت است. هدف از برگزاری جشن‌ها در ایران باستان، ایجاد روحیه اتحاد، تمرکزِ نیرو و نزدیکی افراد به هم بوده است.
جشن‌هاي باستان انواع زیادی داشتند که باهم انها را بررسی می کنیم.
جشن نوروز
در قدیم نوروز به دو بخش تقسیم میشد.
نوروز کوچک که نخستین روز فروردین‌ماه بود. پنج روز اول فروردین، جشن حالتی همگانی داشت و به نوروز همگانی هم مشهور بود.
نوروز بزرگ که از از ششم فروردین شروع میشد. در تقویم ایران باستان، ششمین روز از هرماه را خردادروز می‌نامیدند. این روز منسوب به فرشته موکل آب، خردادامشاسپند بود. به باور زرتشتی‌ها دراین روز میلاد زرتشت اتفاق افتاده است. در زمان ساسانیان این روز اهمیت و تقدس خاصی داشت.
از اعتقادات پیشینیان این بود که سرنوشت انسان و جهان درسال پیش رو، در نوروز تعیین میشود. از دیگر اعتقادات این بود که ارواح درگذشتگان به خانه‌هایشان بازمی‌گردند؛ بنابر این برای آن ها سفره‌هاي رنگین پهن میکردند. می گویند که در ابتدا این سفره به هفت شین مشهور بوده و شامل: شمع، شیرینی، شراب، شیر، شربت، شکر و شانه بوده؛ و بعد از ورود اسلام با تحریم شراب به هفت سین تغییر یافته است.
جشن شب یلدا
شب یلدا یا شب چله یکی از جشن‌ها مهم است که از زمان ایرانیان باستان تا به حال ادامه دارد. تاریخ شب یلدا را تا هفت هزار سال تخمین میزنند. دراین تاریخچه شب یلدا، شب تولد خورشید است و پیروزی میترا بر اهریمن و تاریکی را جشن می‌گرفته‌اند. این روایت از آنجا نشات گرفته که یلدا بلندترین شب سال است و بعد از ان روزها رو به بلندی میروند. شب یلدا در نقاط دیگر جهان هم به نحوه‌هاي متفاوتی جشن گرفته می شود. اگر مایل به تحقیق در مورد شب یلدا 97 هستید؛ مطلب مفصلی که در دیجی کالا دراین مورد نوشته شده را بخوانید.
آداب و رسوم شب یلدا هنوز برپاست. به این مناسبت مردم در شب یلدا سفره می اندازند. میوه‌هاي قرمز، مانند هندوانه و انار جز اصلی سفره اند. آجیل و تنقلات هم از دیگر اجزا اند . این میوه و خوراکی‌ها سمبل برکت، فراوانی و باروری اند. از آداب و رسوم شب یلدا جمع شدن فامیل در خانه بزرگان خانواده و قصه‌خوانی ست. فال حافظ و شاهنامه‌خوانی هم قسمتی دیگر از رسوم شب یلدا ست.
شب یلدا کاملا با فرهنگ ایرانی مانوس است. در هر جایی از ایران رسوم محلی و مخصوص به خودرا در شب یلدا به جا می‌آورند. نشانه دیگرِ اهمیت یلدا در فرهنگ ایرانی، حضور شب یلدا در شعر و ادبیات است.
در علم نجوم شب یلدا، مصادف با زمان انقلاب زمستانی زمین است. در واقع از نظر علمی، علت طولانی‌تر شدن روزها و کوتاه‌تر شدن شب‌ها انحراف محور زمین است.
جشن‌هاي ماهانه
در زمان ساسانیان و قبل از ان؛ روز‌هاي هرماه، هر کدام اسمی خاص داشتند. نام ماه‌هاي دوازده‌گانه از اسم همین روزها برداشته شده است. مثلاً روز نوزدهم هرماه فروردین‌روز نامیده میشد؛ ماه اول سال هم فروردین‌ماه بود.
پس در روز نوزدهم از ماه اول، جشن فروردینگان یا فردوگ برگزار می شد. بهمین ترتیب 12 روز از سال به خاطر یکسان بودنِ نام روز و ماه، جشن ماهانه برگزار میشد.
جشن‌هاي گاهنبار
در کتاب زند اوستا از زرتشت نقل شده است که خداوند، عالم را در شش گاهنبار آفرید. در گذشته این شش گاهنبار را جشن می گرفتند. هریک از این جشن‌ها پنج روز طول می‌کشیده و روز آخر مهم‌ترین روز جشن بوده است. دراین روز همه ی باید به اندازه توانایی‌شان انفاق میکردند.
جشن‌هاي شش‌گانه گاهنبار به ترتیب زیر بوده:
گاهنبار میدیوزرم، روز پانزدهم اردیبهشت، به مناسبت آفریدن آسمان برگزار می شد.
گاهنبار میدیوشـم، روز پانزدهم تیرماه، به مناسبت آفریدن آب برگزار می شد.
گاهنبار پـتیه‌شـهیم، روز سی‌ام شهریور ماه، به مناسبت آفریدن زمین برگزار میشد.
گاهنبار ایاسرم، روز سی‌ام مهرماه، به مناسبت آفریدن گیاهان برگزار می شد.
گاهنبار میدیارم، بیستم دی ماه، به مناسبت آفریدن جانوران برگزار میشد.
گاهنبار همسپثمیدیه، در آخرین روز سال، به مناسبت آفریدن انسان برگزار می شد.
جشن‌هاي آتش
بعضی از جشن‌هاي آریایی با برپایی آتش آغاز می شد. این جشن‌ها در بین اقوام هند و ایرانی، هندو و اروپایی، رومی‌ها و یونانی‌ها مرسوم بوده. در باور زرتشتیان روشنی، آتش و آفتاب، تجلی اهورامزدا ست.
جشن سده و چهارشنبه سوری از جشن‌هاي آتش هستند که هنوز رواج دارند. جشن‌هاي ماهانه آذرگان و شهریورگان هم از جشن‌هاي قدیمی آتش بوده‌اند.
جشن سده
این جشن به مناسبت پیدایش آتش برگزار میشود. در دورانی که این جشن پا گرفته؛ ایرانی‌ها سال رابه دو فصل تقسیم می کردند. تابستان بزرگ که از آغاز فروردین تا پایان مهر بود؛ و زمستان بزرگ که از آبان تا آخر اسفند ادامه داشت. جشن سده، صد روزبعد از آغاز زمستان برگزار می شد. یعنی 10 بهمن ماه. در واقع زمانی که اوج سرمای زمستان تمام شده بود.
سده این معنا را داشت که توان و نیروی اهریمن رو به زوال رفته است. دراین جشن آتش راکه سمبل اهورامزدا ست برپا میکنند تا نیرو‌هاي اهریمنی ضعیف و نابود شود. جمع‌آوری هیزم برای این جشن فریضه‌اي دینی بوده است. دراین جشن جانوران موذی و زیان آور راکه سمبل اهریمن بوده‌اند را در آتش می‌انداخته‌اند.
جشن سوری «چهارشنبه سوری»
جشن سوری یک رسم قدیمی ست که در پایان سال گرفته میشد. این جشن به مناسبت آغاز جشن فروردگان یا همان جشن گاهنبار همسپثمیدیه گرفته می شد.
اعتقاد بر این بوده که در جشن فروردگان فروهر‌ها یا ارواح مردگان به مدت ده روز از آسمان به سرزمین و خانه‌هایشان بازمی‌گردند و میان بازماندگان زندگی می کنند. در روز سوری بر سر بام‌ها و مکان‌هاي مشخص آتش روشن میکردند. این آتش راهنمای ارواح بوده که خانه‌هایشان را پیدا کنند.
چهارشنبه سوری که امروزه در چهارشنبه آخر سال برگزار میشود؛ قبلا از ورود اعراب روز مشخصی نداشت. در قدیم تقسیمات ماه به صورت روز شمار بوده و ایرانی‌ها از هفته استفاده نمی کردند. هفته و ترتیب روزها با ورود اعراب به ایران رواج یافته است.
دیگر جشن‌هاي باستانی ایران
خلاصه‌اي از جشن هاي باستانی ایران در جدول زیر قابل مشاهده است.
سروش روز
گرامی‌داشت سروش، ایزد نگهبان بیداری
هفدهم فروردین
جشن خزان
به مناسبت آغاز پاییز
هشتم شهریور
مهرگان
جشن مهرگان در ایران باستان برای بزرگداشت ایزد میترا ست
اول یا 16مهر
آبانگاه
مراسمی در تقدیس آب
دهم آبان
سیر سور
سیر دور کننده دیوان بود. رسم بود که دراین جشن غذا‌هایي با سیر می‌پختند
چهاردهم دی
بتیکان
ساخت تندیس‌‌هایي به شکل انسان و سوزاندنش برای از بین بردن موجودات زیان‌رسان
پانزدهم دی
گاوگیل
مرتبط به فریدون و درفش کاویان است
شانزدهم دی
بادیره
گرامی‌داشت ایزد باد
22 بهمن
نوروز رود‌ها
عطر و گلاب پاشی در رود‌ها و پاک‌سازی انها
نوزدهم اسفند
این تحقیق درباره‌ي جشن هاي ایران باستان بسیار خلاصه بود. شرح دراین زمینه زیاد است و نیازمند مطلب بلندبالایی در حد مقاله جشن هاي ایران باستان است.
