شهر کرمان شهر شهاب سنگ (+ مرکز شهاب سنگ ایران)
در بولتن جهانی شهاب سنگ، ۳۸۴ شهاب سنگ کـه بـه نام ایران بـه ثبت شده اسـت کـه تقریباً ۸۰ درصد ان مورد ان‌ها متعلق بـه کرمان اسـت. یکی از این جاذبه هاي گردشگری خاص، قطب شهاب سنگ ایران اسـت، زیرا با توجه بـه 384 شهاب سنگ ثبت شده در بولتن جهانی شهاب سنگ با نام ایران، حدود 80 درصد ان متعلق بـه کرمان اسـت.
«روز فرهنگی کرمان»چه روزی است ؟
۱۷ دی، روز بزرگداشت خواجوی کرمانی از ۵ سال پیش بـه نام «روز فرهنگی کرمان» مصوب شد؛ شهری کـه با داشتن موزه‌هاي تخصصی گوناگون بـه نام شهر موزه‌ها و بـه دلیل داشتن صدها اثر شناخته شده تاریخی بـه بهشت باستان شناسان مشهور شده و همچنین پایتخت گردشگری مقاومت نیز هست.
مطلب مرتبط: یک شهاب سنگ غول پیکر در کویر لوت پیدا شد «عکس»
کرمان، دروازه ورود شهاب سنگ
شهاب سنگ قطعه کوچکی از یک سیارک «جسم سنگی کوچک کـه بـه دور خورشید می چرخد» اسـت کـه در حالی کـه می‌سوزد وارد جو زمین می شود. شهاب سنگ‌هاي کشف و ثبت جهانی شده کشور فقط متعلق بـه کرمان نیست. اما آمار می گوید حدود ۸۰ درصد شهاب سنگ‌ها متعلق بـه کرمان اسـت.
حجت کمالی، کاوشگر شهاب سنگ متولد کرمان ️ اما می گوید کـه شهاب سنگ در مناطق دیگر دیگر از جمله خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، یزد، اصفهان، قم و کاشان هم وجوددارد.
چرا از کرمان به عنوان شهر ورود شهاب سنگ‌ها نامیدند؟
این کاوشگر شهاب سنگ، درباره این کـه چرا از کرمان بـه عنوان دروازه ورود شهاب سنگ‌ها هم یاد می شود، بـه همشهری میگوید: «کرمان بـه عنوان مهد شهاب کشور شناخته شده‌اسـت کـه علت ان جغرافیای کرمان اسـت. بـه دلیل شرایط کویری کرمان بزرگترین و زیباترین فرم‌هاي زمین‌شناسی را را هم دارد و علاوه بر ان؛ بزرگ ترین تپه ماسه‌اي‌هاي جهان هم دراین منطقه اسـت.
کویر لوت کرمان هم بـه عنوان یکی از زیباترین جاذبه‌هاي منحصر بـه فرد طبیعی ثبت جهانی هم شده‌اسـت. بـه دلیل شرایط آب و هوایی منطقه کویر لوت، شهاب سنگ‌ها در کرمان ماندگاری بیشتری دارند.»
قدمت برخی از شهاب سنگ‌هاي کرمان بـه هزاران سال می رسد.
کمالی قدیمی ترین شهاب سنگ یافت شده در کویر لوت «محدوده‌اي بین خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان» را مربوط بـه ۵۰ هزار سال پیش می داند و میگوید: «این شهاب سنگ ۵۰ هزار ساله بـه دلیل بارندگی بسیار اندک و کندی فرسایش در سطح زمین مانده و بـه دست ما رسیده اسـت.»
طبق آماری کـه کمالی اعلام میکند از ۳۸۴ شهاب سنگ کشور کـه در بولتن بین المللی شهاب‌ها ثبت شده، بیش از ۲۵۰ شهاب سنگ بـه کرمان تعلق دارد.
تماشای شهاب سنگ‌ها در موزه
جای موزه تخصصی شهاب سنگ در کرمان خالی اسـت. کمالی میگوید: «۴ سال در اداره میراث کرمان پیگیر راه‌اندازی موزه بودیم کـه بـه نتیجه نرسید و با بی‌توجهی روبرو شد. موزه شهاب سنگ ایران را در برج آزادی راه‌اندازی کردم و با حمایت میراث فرهنگی کرمان مشتاق هستم موزه دیگری با موضوع شهاب سنگ در کرمان راه‌اندازی کنم.»
موزه شهاب سنگ رتبه ایران را در بولتن جهانی ثبت شهاب سنگ از ۱۲۲ در میان ۱۳۶ کشور بـه رتبه ۲ ارتقا داد.کمالی اهمیت این شهاب سنگ‌ها را در بـه دست آوردن اطلاعات علمی از کره‌ها و سیاره‌هاي دیگر میداند و ادامه میدهد: «تک‌تک این شهاب سنگ‌هاي ثبت جهانی شده میلیارد‌ها تومان ارزش و بازتاب بسیار خوبی هم در عرصه جهانی دارد و بـه خاطر عشق و علاقه از این سرمایه محافظت میکنم تا راهی برای مطالعات علمی فراهم باشد. امیدوارم رشته دانشگاهی شهاب سنگ هم در دانشگاه راه‌اندازی شود.»
روند فرسایش شهاب سنگ‌ها با سنگ‌هاي دیگر متفاوت اسـت و با گذر چند دهه اطلاعات علمی ان از دست می رود. کمالی معتقد اسـت اهمیت شهاب سنگ‌هاي کرمان بـه دلیل شرایط آب و هوایی، بـه کندی انجام میشود و فرصت بیشتری برای مطالعه بـه پژوهشگران میدهد.
رونمایی از بزرگترین شهاب سنگ تا پایان سال
کشف بزرگ ترین شهاب سنگ ایران هم برای پدر شهاب سنگ ایران️ با خاطره‌اي خوشایند رقم خورده اسـت. شهاب سنگی کـه تا ۲ ماه آینده ثبت و رونمایی می شود. حجت کمالی میگوید: «با یک گروه در سفر کاوشگری بودیم کـه بـه طوفان شدید برخوردیم و مسیرمان عوض شد.
طوفان شبانه ما را وادار کرد مسیرمان از شمال کویر لوت را بـه سمت جنوب تغییر دهیم. پس از طی یک ساعت و نیم بـه بزرگ ترین شهاب سنگی کـه تا بـه حال کشف کردیم رسیدیم؛ شهاب سنگی ۱۳۲ کیلوگرمی ایران کـه برای دانشگاه فرانسه فرستادیم و ۲ ماه دیگر ثبت جهانی میشود.»
کمالی از رونمایی شهاب سنگ ثبت جهانی شده دیگری در دوهفته آینده نیز خبر می دهد: «نخستین شهاب سنگ مریخی را از کویر لوت پیدا کردیم کـه فقط ۴۱ گرم وزن دارد. این شهاب سنگ ثبت جهانی شده و دوهفته دیگر رونمایی میشود ودر موزه قرار می گیرد.»
مطلب مرتبط: 21 و 22 مرداد شاهد شهاب سنگ در آسمان باشید
شهاب سنگ چیست؟
آیا شـما هم بـه طور دقیق نمی دانید کـه شهابسنگ چیست، از چه چیزهایی ساخته شده، از کجا می آید و بـه کجا میرود؟! اگر همین‌طور اسـت، این جا برای شـما یک دوره آموزشی خودمانی و خیلی خیلی کوتاه از هرآنچه کـه باید درباره شهاب‌سنگ‌ها بدانید، تیم تالاب تهیه کرده اسـت.
از آنجایی کـه شهاب‌سنگ‌ها تکه‌هاي باستانی از منظومه شمسی و اجرام آسمانی هستند، دانشمندان برای کسب اطلاعات درباره تاریخ محله کیهانی‌مان، تحقیقات بسیاری بر روی ان‌ها انجام می دهند. مطالعه شهاب‌سنگ‌ها بـه ما کمک کرده کـه از سرنوشت منظومه شمسی، چگونگی شکل گیری سیاره‌ها و سیارک‌ها و چگونگی تاثیرگذاری شهابسنگهاي بزرگ تاریخ بر سیاره زمین مطلع باشیم و تاریخ زندگی بشر و موجودات دیگر در زمین را بشناسیم و درک کنیم.
شهاب‌سنگ‌ها چگونه به وجود می‌آیند؟!
ممکن اسـت کـه دریک شب صاف بـه آسمان نگاه کنید و رگه‌هایي از نور را ببینید کـه لحظاتی آشکار و سپس ناپدید می شوند. این رگبارهای آتشین بـه شهاب مشهور هستند. اگر بخواهیم بـه زبان ساده بگوییم، شهاب‌سنگ‌ها همان سنگ‌هایي هستند کـه از فضا بـه زمین پرتاب میشوند.
می دانید کـه علاوه بر سیاره‌ها و ستاره‌ها و باقی اجرام منظومه شمسی، گرد و غبار و بقایا و سنگ‌هاي معلق بسیاری نیز در منظومه شمسی وجود دارند. این اجرام طبق معمول از سطح سیارک‌ها جدا شده یا باقیمانده دم ستاره‌هاي دنباله‌دار هستند.
وقتی جسمی از این اجرام آسمانی و معلق از بیرون وارد اتمسفر می شود و با جو زمین برخورد میکند، عوامل بسیاری مانند اصطکاک، فشار و فعل و انفعالات شیمیایی با گازها، باعث گرم شدن و سوختنش می شوند. شهابسنگ گوی جامدی از همان گرد و غبارهاست کـه پس از برخورد با جو برای رسیدن بـه سطح سیاره و سوختن، نجات یافته و زنده مانده و سپس تبدیل بـه شهابسنگ شده اسـت.
شهاب‌سنگ‌ها به چند دسته تقسیم میشوند؟
تا بـه حال انواع بسیار زیادی از شهاب‌سنگ‌ها کشف و شناخته شده‌اند، ولی در طبقه‌بندی‌هاي مدرن، شهاب‌سنگ‌ها بر اساس ساختار، ترکیبات شیمیایی و ایزوتوپی و کانی‌شناسی، بـه طور کلی بـه سه دسته تقسیم میشوند: شهابسنگهاي سنگی، سنگ‌هایي هستند کـه بـه طور عمده از کانی‌هاي سیلیکات تشکیل شده‌اند. شهابسنگهاي آهنی، کـه از آلیاژ نیکل فلزی بـه وجود آمده‌اند، و شهابسنگهاي سنگی آهنی کـه بـه طور هم زمان حاوی مقادیر زیادی از مواد فلزی و سنگی هستند.
شهابسنگ سنگی
شهابسنگهاي سنگی رایج ترین نوع شهابسنگ هستند. بیش از ۹۵ درصد از شهابسنگهایي کـه بـه زمین برخورد میکنند از نوع سنگی هستند ودر دو گروه کندریت‌ها و آکندریت‌ها دسته‌بندی میشوند کـه هردو از موادمعدنی سیلیکات تشکیل شده‌اند، اما در بیشترشان ریزدانه‌هاي پراکنده حاوی آهن فلزی نیز دیده میشود.
کندریت‌ها در سنگ‌هاي زمینی یافت نمیشوند و با اختلاف، فراوان‌ترین نوع شهابسنگ سنگی هستند. در مقایسه، آکندریت‌ها درصد بسیار کمی از شهابسنگهاي سنگی را تشکیل می دهند. بیشتر آکندریت‌ها در زمان تولد منظومه شمسی بر روی سیارک‌ها متولد شدند؛ تعداد کمی از ان‌ها نیز بر ماه و مریخ شکل گرفته‌اند.
شهابسنگ آهنی
شهابسنگهاي آهنی، تکه‌هایي از هسته سیارک‌ها هستند و از آهن و نیکل بـه صورت متراکم تشکیل شده‌اند. جامع‌ترین ویژگی شهاب سنگ‌هاي آهنی، وجود نیکل اسـت. این سنگ‌ها در اوایل دوران بـه وجود آمدن منظومه شمسی، براثر انفجار سیارک‌ها ذوب شدند و آهن نیکل متراکم بـه مرکزشان فرو رفت و «مثل زمین کـه هسته دارد» در ان‌ها هسته‌اي تشکیل شد. شهاب سنگ‌هاي آهنی نمونه‌هایي از هسته‌هاي دوران باستانی منظومه شمسی هستند.
شهابسنگ سنگی آهنی
شهابسنگهاي سنگی آهنی، بـه طور مساوی از مواد فلزی و سیلیکات تشکیل شده‌اند و کمتر از ۲٪ شهابسنگهاي دنیا را شامل می شوند. شهابسنگهاي سنگی آهنی از ترکیب فلز و سیلیکات باهم، بـه وجود آمده‌اند. یکی از انواع این شهاب سنگ پالازیت اسـت کـه از کریستال‌هاي کوچک نوعی کانی بـه نام الیوین تشکیل شده‌اند. نوعی دیگر نیز مزوسیدریت اسـت کـه داشمندان احتمال می دهند کـه از برخورد دو سیارک بـه وجود آمده باشد.
شهاب‌سنگ‌ها از کجا می‌آیند؟
اغلب شهاب‌سنگ‌ها، تکه‌هایي از سیارک‌هایي هستند کـه در کمربند سیارکی بین مریخ و مشتری بـه دور خورشید می چرخند. این سیارک‌ها گاهی اوقات براثر برهمکنش‌هاي گرانشی با سایر اجرام از مدارشان خارج می شوند یا بـه‌دنبال اصابت با یک دیگر، بـه‌طور تصادفی در مسیر برخورد با زمین قرار میگیرند. این تکه‌سنگ‌ها کـه ابعاد مختلفی دارند، تا وقتی در فضا سرگردان باشند، شهاب‌واره نامیده میشوند.
شهاب‌واره‌ها وقتی با سرعت زیاد بـه جو زمین یا سیاره‌اي دیگر مثل مریخ وارد میشوند و می‌سوزند، شهاب یا برخی اوقات «ستاره ثاقب» نامیده می شوند. ان‌ها گاهی اوقات میتوانند درخشان‌تر از زهره بـه‌نظر آیند کـه دراین صورت، ان‌ها را «آذرگوی» می‌نامیم.
دانشمندان تخمین می زنند کـه روزانه تقریباً ۴۸٫۵ تن سنگ فضایی روی زمین سقوط می کنند. درنهایت وقتی شهاب از سفر خود در جو جان سالم بـه‌در ببرد و بـه سطح زمین برسد، بـه ان «شهابسنگ» گفته می شود.
تعداد کمی از شهاب‌سنگ‌ها نیز قطعاتی از ماه و مریخ هستند کـه بـه فضا پرتاب شده و سپس بـه زمین رسیده‌اند. تا سال ۲۰۱۴؛ ۱۳۳ شهابسنگ از مریخ و ۱۸۳ شهابسنگ از ماه بر روی زمین یافت شده اسـت. این شهاب‌سنگ‌ها از نظر ترکیبات شیمیایی با سنگ‌هاي یافت‌شده در طول کاوش‌هاي رباتیک ناسا در مریخ و سنگ‌هاي قمری آورده‌شده بـه زمین درجریان مأموریت‌هاي ماه آپولو مطابقت داشته‌اند.
قدمت قدیمی ترین ذرات یک شهابسنگ، بـه ۴٫۵۶ میلیارد سال پیش بازمی‌گردد. شهابسنگهایي کـه از سیارک‌ها سرچشمه میگیرند همگی حدود ۴٫۵ میلیارد سال سن دارند. سن شهابسنگهایي کـه از ماه منشا گرفته‌اند، بین ۴٫۵ تا ۲٫۹ میلیارد سال اسـت. شهاب سنگ‌هایي کـه از مریخ می آیند از ۴٫۵ میلیارد سال تا ۲۰۰ میلیون سال قدمت دارند.
بارش شهابی یا شهاب‌باران
زمانی کـه یک دنباله‌دار بـه نزدیکی خورشید میرسد، بر اثر گرمای خورشید یخ موجود در ان تبخیر شده و ذراتی از گرد و غبار از ان جدا میشود. پس از عبورهای متوالی دنباله‌دار از نزدیکی خورشید، ذرات جدا شده از ان در مدار باقیمانده و مسیرهای موازی با مسیر دنباله‌دار را طی میکنند.
در زمان‌هاي مشخصی از سال، زمین از میان جریانی از ذرات ریز غبار بـه جای مانده از دم دنباله‌دارها عبور میکند. در نتیجه این پدیده، در هر دقیقه چندین شهاب در آسمان دیده میشود. اگر زمین مسیر این جویبار ذرات را قطع کند، شاهد یک بارش شهابی در همان زمان خواهیم بود. گه‌گاه قطعه‌هاي بزرگ‌تری از اين سنگ‌ریزه‌ها با نام آذرگوی بـه زمین برخورد و نور بسیار درخشانی تولید میکنند.
بـه طور معمول بارش شهابی بر اساس نام ستاره یا صورت فلکی نزدیک بـه محل ظاهر شدن شهاب‌ها در آسمان نام‌گذاری می شود. یکی از مشهور‌ترین شهاب‌باران‌ها، بارش شهابی برساوشی اسـت کـه در میانه‌ي تابستان هر سال بـه اوج خود میرسد. هر شهاب برساوشی تکه کوچکی از دنباله‌دار سوئیفت تاتل اسـت کـه هر ۱۳۵ سال یک بار از کنار خورشید گذر میکند.
توجه بـه برخی پارامترها باعث می شود کـه بتوانید شهاب‌ها را در زمان بارش تماشا کنید. در قدم اول باید یک مکان رصدی مناسب بـه دور از آلودگی‌هاي نوری بیابید. برای مثال آسمان کویر در شب بسیار مناسب اسـت. لباس گرم همراه داشته باشید و توجه کنید کـه نباید بـه صورت مستقیم و بدون پوشش چشمی بـه مرکز بارش شهابی خیره شوید.
شهاب‌ها رد کوتاهی دارند و بـه آرامی در آسمان حرکت میکنند. عکس گرفتن از یک بارش شهابی می تواند تمرینی بسیار سخت و طاقت‌فرسا برای عکاسان باشد، زیرا شهاب‌ها بـه سرعت و بدون الگوی خاصی در آسمان پخش میشوند. اما با کمی صبر و چاشنی خوش‌شانسی، ممکن اسـت بهترین عکس‌ها را پاداش بگیرید.
اندازه شهاب سنگ‌ها
اندازه یک شهابسنگ میتواند از کوچکی یک نقطه تا بـه بزرگی یک خانه باشد. بیشتر شهاب‌سنگ‌ها تکه سنگ‌هاي کوچکی هستند کـه اندازه‌شان طبق معمول از مشت دست یا کیفی کوچک فراتر نمیرود. سقوط این شهابسنگهاي کوچک خرابی بـه بار نمی‌آورد، فقط منظره‌اي زیبا مانند گلوله آتشین در هوا می‌سازد. شهابسنگهاي بزرگ بـه ندرت در زمین سقوط می کنند و شاید هر یک میلیون سال یکبار، یکی از ان‌ها با سطح زمین برخورد کند. احتمالا این برخوردها در آینده هم وجود خواهد داشت.
دانشمندان همواره در حال رصد کردن اجرام آسمانی ودر جستوجوی سیارک‌ها و ستاره‌هاي دنباله‌داری هستند کـه ممکن اسـت در مسیر برخورد با کره زمین قرار داشته باشند. سقوط شهابسنگهاي خیلی بزرگ ممکن اسـت فاجعه‌اي مانند انقراض‌هاي دسته‌جمعی بـه‌دنبال داشته باشد؛ مانند جرم برخوردی چیکسولوب کـه تقریباً ۶۶ میلیون سال پیش موجب انقراض دایناسورها شد.
تا آنجا کـه می دانیم، کره زمین در زمان‌هاي گذشته بارها با شهابسنگهاي غول‌آسا برخورد کرده اسـت. در ۳۰ ژوئن ۱۹۰۸ شهاب سنگی در سیبری با زمین برخورد کرده کـه حدود ۴۰هزار تن وزن داشت. خوشبختانه این شهابسنگ در منطقه‌اي متروک سقوط کرد و توسط مسافران یک قطار مشاهده شد. برخورد این سنگ فضایی تا فاصله ۴۰ کیلومتری بـه اراضی جنگلی آسیب زد و قطع درختان را بـه دنبال داشت.
بزرگترین شهابسنگ کشف‌شده در زمین، شهاب‌سنگی از جنس آهن و نیکل اسـت کـه تقریباً ۸۰ هزار سال پیش در غرب ناحیه‌اي بـه نام هوبا، در کشور نامیبیا در جنوب آفریقا سقوط کرد ودر سال ۱۹۲۰ یافت شد. شهابسنگ هوبا با وزن حیرت‌انگیز ۶۰ تن آن قدر بزرگ اسـت کـه هیچ‌وقت از نقطه‌اي کـه کشف شده، جا بـه جا نشده‌اسـت!
شهاب سنگ‌ها کجا پیدا میشوند؟
شهابسنگ می تواند در هر نقطه‌اي از سطح زمین فرود بیاید، حتی در اقیانوس‌هاي وسیع. اما برخی از مکان‌ها هستند کـه در ان‌ها تشخیص شهابسنگ بسیار آسان‌تر اسـت. یکی از بهترین مکان‌ها برای یافتن شهاب‌سنگ‌ها زمین‌هاي خشک و بایر اسـت. چنین مکان‌هایي پوشش گیاهی زیادی برای مخفی کردن شهابسنگ ندارند و باران زیادی هم نمی‌بارد کـه شهابسنگ را بشوید و از بین ببرد. در اقلیم‌هاي کوهستانی و جنگلی، شانس یافتن شهابسنگ بسیار پایینتر از زمین‌هاي بایر و دشت‌هاست.
جنوبگان، صحرای بزرگ آفریقا و بیابان جنوب غربی آمریکا، بهترین مکان‌ها برای شکار شهاب‌سنگ‌ها هستند. برای مثال، سرزمین جنوبگان بیابانی پوشیده‌شده از برف و یخ اسـت و سنگی تیره و سوخته را بـه اسانی میتوان در ان تشخیص داد. بنابر این، دفعه بعد کـه در بیابان پیاده‌روی می کنید یا اگر خوش‌شانس بودید و گذرتان بـه جنوبگان افتاد، مراقب سنگی باشید کـه ممکن اسـت شهابسنگ باشد.
حال چگونه میتوانیم بفهمیم کـه سنگی کـه پیدا کرده‌ایم از آسمان افتاده اسـت یا خیر؟ ساده اسـت! اول از همه ی، شهاب سنگ‌ها وقتی وارد جو زمین می شوند، می‌سوزند. بنابر این طبق معمولً از بیرون سیاه و پوسته‌دار هستند. همچنین، از آنجا کـه برخی شهاب سنگ‌ها حاوی آهن هستند، آهن‌ربا بـه آن ها می‌چسبد.
مطلب مرتبط: تصاویر دیدنی از محل برخورد یک شهاب سنگ با زمین
و در پایان
شهاب‌سنگ‌ها در ایران
ایران بـه سبب دارا بودن اقلیم بیابانی و کویرهای بسیار، محل مناسبی برای جستوجوی شهاب‌سنگ‌ها اسـت. در بسیاری از نقاط ایران شهابسنگهایي یافت شده کـه از ان‌ها میتوان بـه کویر مرکزی و کویر لوت اشاره کرد.
دانشمندانی هم چون ابوعلی سینا از قرن‌ها پیش توصیفاتی علمی از شهاب سنگ داشتنند؛ اما بزرگترین و قدیمی ترین شهاب‌سنگی کـه در ایران سقوط کرده، درسال ۱۲۵۹ در زمان ناصرالدین شاه قاجار کشف شد.
بـه گزارش شخص ناصرالدین شاه، این شهاب سنگ در منطقه ورامین پیدا و همین نام برای ان انتخاب شد. بااین‌حال، محل دقیق پیداشدن این شهاب سنگ، مکانی بـه نام بوغین در حوالی اشتهارد بود. سنگ ورامین در موزه کاخ گلستان نگه داری میشود.
