اهمیت رشته کوه های زاگرس + فواید رشته کوه های زاگرس
همه ما رشته کوه های زاگرس را با جنگل های بلوط، دره های عمیق و رودهای خروشان آن می شناسیم. این رشته کوه های غرب ایران را به یک منطقه بکر و ثروتمند از نظر پوشش گیاهی و جانوری تبدیل کرده اند. بدون رشته کوه های زاگرس جنگل های سرسبز، آب و هوای معتدل و بارش های زیاد غرب ایران وجود نخواهند داشت.
رشته کوه های زاگرس، بزرگترین و طولانی ترین رشته کوه هایی هستند که بیش از 90 درصد آن ها در کشور ما وجود دارند. زمین شناسان معتقدند که وجود این رشته کوه ها برای جغرافیای این منطقه بسیار ضروری است. اگر عاشق گردش در طبیعت بکر هستید، رشته های کوه های زاگرس مقصد خوبی برای شما خواهند بود. در این مطلب می خواهیم اهمیت رشته کوه های زاگرس در جغرافیای منطقه غرب ایران و مردمان آن را بررسی کنیم.
جالب است بدانید اگر رشته کوه های زاگرس وجود نداشت فلات مرکزی با کاهش شدید باران و خوشکسالی عمیق روبرو خواهد شد. وجود این رشته کوه ها باعث تراکم ابرها و بارش باران میشود . متاسفانه با این وجود تعدادی زیادی سودجو در حال استخراج سنگ و نابود کردن رشته کوه های زاگرس هستند و باید محیط زیست هر چه زودتر جلوی استخراج سنگ را در کوه های زاگرس را بگیرد.
معرفی رشته کوه های زاگرس
رشته کوه های زاگرس، رشته ای از کوه ها با قله های مرتفع است که از دره های بسیار عمیق و رودهای خروشان پرآبی تشکیل شده است. یکی از مهم ترین مناطق زیست محیطی کشور، رشته کوه های زاگرس هستند. این رشته کوه ها از شمال غربی ایران شروع شده و تا بخش هایی از جنوب شرقی ایران امتداد یافته اند.
چین خوردگی این رشته کوه ها در امتداد شهرهای جنوبی ایران مانند بوشهر، هرمزگان و کرمان خاتمه می یابد. در امتداد این رشته کوه ها شهرها و روستاهای زیادی تشکیل شده اند و مردمان زیادی در منطقه زاگرس زندگی می کنند. رشته کوه های زاگرس تقریبا 1600 کیلومتر امتداد داشته و 240 متر عرض دارند.
مطالب مشابه: سفری به دریاچه شهیون در دل زاگرس + تصاویر
تاریخچه پیدایش رشته کوه های زاگرس
این رشته کوه ها با توجه به گستردگی خود در بخش هایی از کردستان ترکیه، کردستان سوریه، کردستان عراق و 9 استان ایران واقع شده اند. استان فارس، خوزستان، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، کردستان، ایلام، کرمانشاه، چهارمحال بختیاری و آذربایجان غربی جزء این استان ها هستند.
قدیمی ترین اسمی که از رشته کوه های زاگرس وجود دارد، نام اوستایی اسپروز یا اسپورتیج است. در زبان اوستایی زاگر به معنی کوه بزرگ می باشد. استفاده از نام زاگرس به بیش از هشت دهه قبل در دوران قاجار می رسد.
رشته کوه های زاگرس بلندترین قله ها را دارند
بر اساس زمین شناسی ایران، بلندترین و مهم ترین قله های ایران در رشته کوه های زاگرس واقع شده اند. مرتفع ترین بخش های فلات ایران در این رشته کوه قرار داشته و سالانه بارش برف و باران زیادی را ثبت می کنند. بیش از 6 قله این رشته کوه بیش از 4000 متر ارتفاع دارند که اسامی آن ها به صورت زیر است:
- دنا 4409 متر
- زردکوه 4221 متر
- اشترانکوه 4100 متر
- قالی کوه 4055 متر
- کوه بل 4050 متر
- شاهان کوه 4040 متر
به صورت کلی 20 قله از قله های رشته کوه زاگرس بالای 3000 متر ارتفاع دارند. سالانه کوهنوردهای زیادی در فصول مختلف سال برای فتح این قله ها به رشته کوه های زاگرس سفر می کنند. البته مهم نیست در چه فصلی به این منطقه سفر می کنید، زیرا در هر صورت قله ها پوشیده از برف هستند.
قله های زاگرس از نظر زیست محیطی از اهمیت بسیار ویژه ای برخوردار می باشند. زیرا این قله ها موجب پایداری آب و هوای اقلیم این منطقه می شوند.
پرآب ترین رودها از رشته کوهای زاگرس نشات می گیرند
پرآب ترین و خروشان ترین رودهای ایران از رشته کوه های زاگرس نشات می گیرند. در واقع یکی از مهم ترین موارد اهمیت رشته کوه های زاگرس در فلات ایران وجود همین رودها است. اصلی ترین رودهای دائمی و پرآب ایران که بیشترین ذخایر آبی کشور را تشکیل می دهند، از کوه های زاگرس سرچشمه می گیرند. همچنین بسیاری از این رودهای پرآب به آب های بین المللی راه دارند.
- کارون
- زاینده رود
- کرخه
- اروندرود
- هلیل رود
- زرینه رود
- دز
- قزل اوزن
- سیوند
- بهمنشیر
- و … جزء این رودهای پرآب و دائمی هستند.
این رودها نقش مهمی در پر کردن ذخایر آبی کشور و سدهای بزرگ دارند. این سدها آب آشامیدنی و آب مورد نیاز برای کشاورزی را در کشور فراهم می کنند.
همه می دانیم که آب مایه حیات است. بدون آب زندگی و تمدن بشری هیچ معنایی نخواهد داشت. یکی از دلایل سکونت آریایی ها در فلات ایران، وجود این رودهای پرآب و دائمی بوده است. با وجود این رودها جامعه بشریت توانسته کشاورزی کرده و در پایه و دامنه کوه ها سکونت گزیند. به همین دلیل امروزه نیز بیشتر شهرها و روستاهای این منطقه در کوهپایه ها قرار دارند.
با وجود این رودها، کشاورزی این منطقه با رونق زیادی همراه است و زمین های حاصلخیز فراوانی دارد. در واقع ما زمین های کشاورزی و خاک حاصلخیز این منطقه را مدیون رشته کوه های زاگرس و رودهای پرآب و خروشان آن هستیم.
جنگل های بلوط زاگرس، بلوط ایرانی یا یوول
مگر می شود از رشته کوه های زاگرس گفت اما از جنگل های بلوط آن حرفی نزد؟ رشته کوه های زاگرس، اصلی ترین رویشگاه گونه های مختلف بلوط در کشور هستند. جنگل های زاگرس بیش از 6 میلیون هکتار در کشور وسعت دارند که بیش از 40 درصد از جنگل های ایران را تشکیل می دهند. استان های فارس، خوزستان و لرستان از نظر مساحت جنگل های زاگرس و رویش های درختی آن مقاوم اول تا سوم را دارند.
بزرگ ترین جنگل بلوط ایران در شهرستان کازرون قرار دارد. این جنگل ها حدود 70 درصد از تیپ گونه های مختلف بلوط را شامل می شوند. بنابراین جنگل های بلوط این ناحیه تاثیر بسیار مهمی بر پوشش گیاهی کشور دارند.
جنگل های بلوط رشته کوه های زاگرس ایران از جنوب آذربایجان غربی شروع می شوند. سپس این جنگل ها در امتداد غرب استان های کردستان و کرمانشاه، شرق ایلام و سپس جنوب غربی ایران قرار می گیرند. در غرب کشور، بلوط فراوان ترین نوع گونه درختی است که می تواند در اقلیم این منطقه دوام بیاورد.
بر اساس رویشگاه بلوط ها، زاگرس به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می شود. در زاگرس شمالی دار مازو یا بلوط حلبی رویش یافته است که خاصیت دارویی نیز دارد. اما در زاگرس جنوبی بلوط ایرانی یا یوول قرار دارد. این بخش از زاگرس دارای اقلیم گرم و خشک است. در عوض زاگرس شمالی اقلیمی نیمه مرطوب و خنک دارد.
اهمیت رشته کوه های زاگرس در پوشش گیاهی کشور
رشته کوه های زاگرس یکی از مهم ترین نقش ها را در پوشش گیاهی کشور دارند. علاوه بر بلوط، گونه های دیگر گیاهی در این منطقه رشد می کنند که خاص این منطقه هستند. لاله واژگون یکی از زیباترین گل هایی است که تنها در رشته کوه های زاگرس یافت می شود.
لاله واژگون یکی از کمیاب ترین گونه های گیاهی است که در ایران یافت می شود. به غیر از درخت بلوط، درخت های دیگری نیز در رشته کوه های زاگرس رشد می کنند. افرا، کیکم، زبان گنجشک، گلابی وحشی، بنه، ارغوان، ولیک و انواع بادام جزء این درخت ها هستند.
جالب است بدانید که جنگل های دنا به صورت محافظت شده هستند. یعنی سازمان محیط زیست این منطقه را به یک منطقه حفاظت شده تبدیل کرده است. بنابراین پوشش گیاهی غنی این منطقه همواره مورد توجه است.
متاسفانه در سال های اخیر به دلایل مختلف شاهد آتش سوزی طیف وسیعی از جنگل های زاگرس بوده ایم. در این آتش سوزی ها پوشش گیاهی و جانوران زیادی از بین رفتند. خوشبختانه این آتش سوزی ها تا حدودی مهار شده و از آسیب بیشتر آن ها جلوگیری شده است.
مطالب مشابه: آشنایی با دریاچه گهر لرستان
پوشش جانوری با ارزش رشته کوه های زاگرس
علاوه بر پوشش گیاهی، رشته های کوه های زاگرس از نظر پوشش جانوری نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند. این رشته کوه ها و جنگل های آن میزبان گونه های مختلفی از جانوران هستند که برخی از آن ها بومی زاگرس می باشند. خرس قهوه ای، خرس سیاه آسیایی، عقاب، بز وحشی، گوسفند، پلنگ، گرگ و گربه های وحشی جزء این جانوران هستند.
پنج گونه مارمولک در زاگرس وجود دارند که بومی این منطقه بوده و در جای دیگری یافت نمی شوند. گوزن ایرانی که اخیرا همه فکر می کردند منقرض شده در رشته کوه های زاگرس کشف شده است. عقاب طلایی و عقاب کوچک خالدار در مناطق کوهستانی شمال و غرب رشته کوه های زاگرس زندگی کرده و تولید مثل می کنند.
این عقاب ها با شاخ های منحنی شکل منحصر بفرد خود شناخته می شوند. روباه بلانفورد که یکی از کمیاب ترین و زیباترین روباه های جهان است در مناطق کوهستانی زاگرس زندگی می کند. البته متاسفانه به دلیل آتش سوزی ها و چرای بیش از حد پوشش گیاهی این ناحیه در معرض خطر است. به همین دلیل جانوران نیز در معرض خطر انقراض قرار گرفته اند. شکار غیرمجاز و بی رویه نیز یکی دیگر از عوامل مهم به خطر انداختن گونه های جانوری رشته کوه های زاگرس است.
نقش رشته کوه های زاگرس در تاریخ ایران
شاید فکر کنید رشته کوه های زاگرس تنها از نظر پوشش گیاهی یا جانوری دارای اهمیت هستند. اما این طور نیست. این رشته کوه ها حتی در تاریخ کشورمان نیز نقش بسیار مهمی ایفاء کرده اند. در گذشته کشورهای زیادی مانند یونان باستان، روم، سلسله عثمانی و … قصد لشکرکشی و غارت کشورمان را داشته اند. اما رشته کوه های زاگرس مانند سدی محکم در برابر این حمله ها ایستادگی کرده اند.
در واقع زمانی که کشورها لشکر کشی می کردند، کوه های زاگرس مانع بزرگی برای آن ها بودند. قله های بلند و دره های صعب العبور چالش جدی برای گذر لشکرها ایجاد می کردند. به همین دلیل قدرت دشمن تضعیف شده و به زمان زیادی برای گذر از این رشته کوه ها نیاز داشتند.
به غیر از این موارد، در زمان حمله دشمنان بسیاری از مردمان سرزمین ما در کوهپایه ها و دره های موجود در این رشته کوه پناه می گرفتند. در واقع زاگرس پناهگاه بزرگ مردمان این منطقه بود. با پناه گرفتن مردم در این رشته کوه ها، دست دشمنان به آن ها نمی رسید. به همین دلیل است که بسیاری از مردم در شهرها و روستاهای این رشته کوه ها زندگی می کنند.
سفر گردشگران به جاذبه های طبیعی رشته کوه های زاگرس
رشته کوه های زاگرس نقش زیادی در جذب توریست ها از سراسر کشور و جهان به این منطقه دارند. انی رشته کوه ها جاذبه های گردشگری طبیعی زیادی در این منطقه به وجود آورده اند. قله های بلند، غارها، رودهای پرآب، دره های عمیق، جنگل های زیبای بلوط، روستاهای کوهپایه ای و … جزء این جاذبه ها هستند.
غار علی صدر و غار قوری قلعه که جزء زیباترین غارهای ایران هستند، در رشته کوه های زاگرس واقع شده اند. سالانه تعداد زیادی کوهنورد و ورزشکار جهت صعود به قله های بلند زاگرس به این منطقه سفر کرده و موجب رونق گردشگری آن می شوند. جنگل های زیبای رشته کوه زاگرس، مقصد مهمی برای طبیعت گردها هستند. زیرا گردشگران دوست دارند در این جنگل ها اقامت کرده و چند روزی را از طبیعت زیبای آن لذت ببرند.
روستاهای تاریخی و زیبای زیادی در دره ها و کوهپایه های زاگرس به وجود آمده اند. این روستاها به دلیل بافت پلکانی و قدیمی خود بسیار مورد توجه گردشگران هستند. روستاهای اورامان تخت و پالنگان جزء زیباترین و چشم نوازترین روستاهای زاگرس می باشند.
تاثیر رشته کوه های زاگرس در کاهش زمین لرزه ها
طبق تحقیقات انجام شده در حوزه زمین شناسی و زمین لرزه، محققان این حوزه معتقدند که رشته کوه زاگرس نقش مهمی در کاهش زلزله دارد. مسعود مجرب، مدرس زمین شناسی دانشگاه های تهران معتقد است که رشته کوه های زاگرس میزان زمین لرزه ایران را ده برابر کاهش داده است.
این محقق می گوید که اگر رشته کوه های زاگرس وجود نداشتند ما باید با زمین لرزه های بزرگ و مخربی دست و پنجه نرم می کردیم. به گفته این محقق از نظر زمین شناسی، ایران بین صفحه توران و اوراسیا قرار دارد. فشارهای وارده از سمت جنوب موجب تشکیل رشته کوه های زاگرس شده است.
فلات ایران بین دو صفحه زلزله خیز عربستان در جنوب و اوراسیا در شمال قرار دارد. رشته کوه های زاگرس با وجود خود توانسته اند از وقوع زلزله های بسیار بزرگ در این فلات جلوگیری کنند. بنابراین بدون وجود رشته کوه های زاگرس این منطقه شاهد بروز زمین لرزه های بیشتری بود.
زیرا ایران در بخش میانی کمربند فعال زلزله آلپ- هیمالیا قرار دارد و از این نظر بسیار زلزله خیز است. البته خود رشته کوه های زاگرس نیز گسل هستند. به همین دلیل میزان زلزله ها در این ناحیه به این اندازه زیاد است. اما با این وجود از بروز زلزله های بیشتر در فلات ایران جلوگیری خواهد کرد.
کاهش نوسانات بارش با رشته کوه های زاگرس
نقش کوهستان ها بر کاهش نوسانات بارش در منطقه تحت سلطه خود بر کسی پوشیده نیست. به صورت کلی رشته کوه های زاگرس نقش بسیار مهمی در بارش و کاهش نوسانات مربوط به آن دارند. کوهستان ها موجب کاهش دما و افزایش بارش می شوند. زیرا ارتفاع بسیار بیشتری از سطح دریا دارند. این بارش زیاد موجب به وجود آمدن رودهای دائمی و پرآب در منطقه خواهد شد.
بسیاری از بارش های موجود در کوه های بلند زاگرس به صورت دائمی هستند. زیرا دمای هوا در این ناحیه بسیار پایین است. بخش عظیمی از ذخایر آبی کشور به دلیل افزایش بارش و وجود همیشگی آن در ناحیه کوهستان های زاگرس است.
جالب است بدانید که کوهستان ها علاوه بر سطح بارش بالایی که دارند، نوسانات بارش را در منطقه نیز کاهش می دهند. وجود این رشته کوه ها در نیمه غربی کشور و مخصوص شمال غربی موجب بهبود آب و هوای این منطقه شده است. به همین دلیل غرب ایران بسیار خوش آب و هوا بوده و از رطوبت مناسبی برخوردار می باشد.
سرسبز بودن و جنگل های زیبای این منطقه را مدیون رشته کوه های زاگرس هستیم که بارش سالیانه را در این منطقه پایدار کرده اند. این رشته کوه ها از بروز خشکسالی در این منطقه جلوگیری کرده و خاک آن را برای کشاورزی حاصلخیز می کنند.
ممانعت از پیشبرد طوفان های گردوغبار به کشور
یکی از موارد بسیار مهمی که اهمیت وجود رشته کوه های زاگرس را چندین برابر می کند، ممانعت از ورود طوفان های گردوغبار است. متاسفانه سالانه طوفان های مختلف گردوغبار از کشورهای عرب زبان همانند عراق و سوریه وارد فلات ایران می شوند. این طوفان های گردوغبار از صحراهای مختلف سرچشمه می گیرند. یکی از دلایل مهم آلودگی هوای بسیاری از شهرهای ایران، ورود این طوفان های گردوغبار به داخل کشور هستند.
خوشبختانه رشته کوه های زاگرس با قامت بلندی که دارند تا حدودی از ورود این گردوغبارها به کشور جلوگیری می کنند. به عبارتی دیگر، اگر رشته کوه های زاگرس نبودند، سالانه حجم بسیار بیشتری از طوفان های گردوغبار به کشور وارد می شدند. این مسئله خود می توانست به یکی از معضل های اصلی کشور تبدیل شود.
البته با وجود آن که رشته کوه های زاگرس در غرب کشور قرار دارند، باز هم طوفان های گردوغبار وارد کشور می شوند. بنابراین این رشته کوه ها به صورت کامل مانع از ورود این طوفان ها نمی شوند. اما اگر طوفان بسیار قدرتمند نباشد، نمی تواند از رشته کوه زاگرس عبور کند. بنابراین کوهستان های زاگرس همانند یک سد محکم در برابر این طوفان ها می ایستند.
مطالب مشابه: قطعه ای از بهشت در دره عشق چهارمحال و بختیاری
جمع بندی
در این مقاله به صورت کامل به اهمیت رشته کوه های زاگرس در ایران از نظرهای مختلفی پرداختیم. این رشته کوه ها دارای پوشش گیاهی ویژه بوده و مساحت بزرگی از جنگل های ایران را تشکیل می دهند. علاوه بر این، پوشش جانوری این ناحیه نیز بسیار غنی می باشد. جانوران کمیاب زیادی در جنگل ها و کوهستان های این منطقه زندگی می کنند.
متاسفانه برخی از این جانوران در خطر جدی انقراض قرار دارند. علاوه بر این موارد، رشته کوه زاگرس تاثیر بسزایی در کاهش زمین لرزه های ایران و کاهش ورود گردوغبار به فلات ایران را دارد. بنابراین میزان اهمیت وجود این رشته کوه ها در ایران بر کسی پوشیده نیست.
