نظامی گنجوی یکی از شاعران و داستانسرایان بزرگ ایرانی اسـت کـه در سده ششم هجری در شهر گنجه زندگی می کرد. او بـهعنوان صاحب سبک و پیشوای داستانسرایی در ادبیات فارسی شناخته شدهاسـت. او پنج اثر مشهور بـه نام خمسه یا پنجگنج نظامی سروده اسـت کـه شامل مخزنالاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفتپیکر و اسکندرنامه هستند. او همچنین در علوم ادبی، نجوم، فلسفه، علوم اسلامی، فقه، کلام و زبان عرب دانش گستردهاي داشته اسـت
نظامی گنجوی درسال ۵۳۵ هجری قمری در شهر گنجه متولد شد. او زودتر از معمول یتیم شد و تحت سرپرستی دایی مادرش بزرگ شد. مادر او رئیسه نام داشت و از اشراف کرد بود. پدر او یوسف نام داشت و از نواحی قم یا تفرش بـه گنجه آمده بود.
نظامی در کودکی بـه علوم ادبی، نجوم، فلسفه و زبان عرب علاقهمند بودو دراین زمینهها تحصیل کرد. او همچنین بـه شعر و داستانسرایی علاقه داشت و از شاعران مشهور زمان خود مانند فردوسی، فخرالدین اسعد گرگانی و خاقانی تأثیر گرفت.
مطالب مشابه: اشعار سال نو شاعران بزرگ ایران «اشعار حافظ و سعدی»
نظامی گنجوی از خانوادهاي دهقان و پارسیزبان بود. پدر او یوسف نام داشت و از نواحی تفرش یا قم بـه گنجه آمده بود. مادر او رئیسه نام داشت و از اشراف کرد بود. نظامی در کودکی یتیم شد و تحت سرپرستی دایی مادرش بزرگ شد. او یک فرزند بـه نام محمد داشت کـه در اثر یک حمله مغولان بـه گنجه کشته شد
نظامی گنجوی در علوم مختلفی چون ادبیات، نجوم، فلسفه، فقه، کلام و زبان عرب تحصیل کرده و دانش گستردهاي داشته اسـت. او در کودکی بـه این علوم علاقهمند بودو از شاعران مشهور زمان خود تأثیر گرفت. او در شعرهای خود از این دانشها بـهطور ماهرانه استفاده کرده و سبک و روش جدیدی را در شعر و داستانسرایی فارسی ایجاد کرده اسـت.
نظامی گنجوی را پدر شعر فارس مینامند چون او سبک و روش جدیدی را در شعر و داستانسرایی فارسی ایجاد کرد. او با استفاده از زبان غنی و بلیغ فارسی، داستانهایي رابا مضامین عاشقانه، تاریخی، اخلاقی و فلسفی سرود کـه تأثیر عمیقی بر شاعران بعدی گذاشت.
او همچنین از دانشهاي گوناگونی در علوم ادبی، نجوم، فلسفه و زبان عرب برخوردار بودو این دانش را در شعرهای خود بـهکار برد. او پنج اثر مشهور بـه نام خمسه یا پنجگنج نظامی سرود کـه بـهعنوان شاهکارهای ادبیات فارسی شناخته میشوند.
نظامی گنجوی را بـهعنوان یک شخصیت ملی ایران تلقی میشود چون او نمایندهٔ فرهنگ و ادبیات ایرانی در دوران سلجوقیان بود. او با زبان فارسی، داستانهایي را سرود کـه برگرفته از تاریخ، اسطوره، عشق و حکمت ایرانی بودند.
او همچنین از دانشهاي ایرانی در علوم ادبی، نجوم، فلسفه و زبان عرب بهره برد و این دانش را در شعرهای خود نشان داد. او با سبک و روش جدیدی کـه در شعر و داستانسرایی ایجاد کرد، بر تمام شاعران و داستانسرایان ایرانی پس از خود تأثیر گذاشت. وی را پدر شعر فارسی و پیشوای داستانسرایی فارسی میدانند.
نظامی گنجوی در دوره سلجوقیان و سلاریان و شروانشاهان فعال بود. او بین سالهاي ۵۳۵ تا ۵۸۷ هجری قمری زندگی میکرد ودر شهر گنجه متولد شد و درگذشت. او پنج اثر مشهور بـه نام خمسه یا پنجگنج نظامی سرود کـه شامل مخزنالاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفتپیکر و اسکندرنامه هستند.
سبک اشعار نظامی گنجوی را می توان بـه دو بخش عمده تقسیم کرد: سبک زبانی و سبک مضمونی. سبک زبانی نظامی شامل ویژگیهایي مانند تنوع واژگانی، ترکیبهاي شاعرانه، عفت کلام، فرهنگ عامه و تصویرسازیهاي بدیع اسـت. نظامی از زبان فارسی بـهطور ماهرانه و غنی استفاده کرده و با ایجاد ترکیبهاي نو و تصاویر زیبا، شعرهایی را سروده کـه بر خواننده تأثیر میگذارند.
او همچنین از کلمات ساده و روان استفاده کرده و از بیانات پیچیده و مبهم پرهیز کرده اسـت. او از فرهنگ عامه و اصطلاحات رایج در بین مردم نیز بهره برده و شعرهایی را سروده کـه برای همه ی قابل فهم و دلنشین هستند.
سبک مضمونی نظامی شامل ویژگیهایي مانند ابداع مضامین نو، اشارات تعلیمی، تنوع موضوع و توجه بـه علوم مختلف اسـت. نظامی از مضامین عاشقانه، تاریخی، اخلاقی و فلسفی برای سرودن داستانهاي خود استفاده کرده و با ایجاد تناسب بین این مضامین، اثرهایی را خلق کرده کـه هم از نظر شکلی و هم از نظر محتوایی دارای ارزش هستند.
او در شعرهای خود بـه مسائل اجتماعی، سیاسی، دینی و فرهنگی نیز اشاره کرده و نکات آموزنده و مفیدی را بیان کرده اسـت. او از دانشهاي گوناگونی در علوم ادبی، نجوم، فلسفه و زبان عرب برخوردار بوده و این دانش را در شعرهای خود نشان داده اسـت
مطالب مشابه: شعر تبریک بهار | اشعار زیبای بهاری و عید نوروز
نظامی گنجوی افتخارات بسیاری را در زمینه شعر و داستانسرایی فارسی کسب کرده اسـت. برخی از این افتخارات عبارتند از:
1. ایجاد سبک و روش جدیدی در شعر و داستانسرایی فارسی کـه بر تمام شاعران و داستانسرایان پس از او تأثیر گذاشته اسـت.
2. سرودن پنج اثر مشهور بـه نام خمسه یا پنجگنج نظامی کـه شامل مخزنالاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفتپیکر و اسکندرنامه هستند و بـهعنوان شاهکارهای ادبیات فارسی شناخته می شوند.
3. داشتن دانش گسترده و متنوع در علوم ادبی، نجوم، فلسفه، علوم اسلامی، فقه، کلام و زبان عرب و استفاده از این دانش در شعرهای خود.
4. شناخته شدن بـهعنوان یک شخصیت ملی ایران و نمایندهٔ فرهنگ و ادبیات ایرانی در دوران سلجوقیان
5. تعیین شدن روز ۲۱ اسفند بـهعنوان روز بزرگداشت نظامی گنجوی در تقویم رسمی ایران.
نظامی گنجوی پنج اثر مشهور بـه نام خمسه یا پنجگنج نظامی سروده اسـت کـه شامل مخزنالاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفتپیکر و اسکندرنامه هستند. این آثار در قالب مثنوی سروده شدهاند و داستانهایي با مضامین عاشقانه، تاریخی، اخلاقی و فلسفی را روایت می کنند. این آثار بـهعنوان شاهکارهای ادبیات فارسی شناخته می شوند و بر تمام شاعران و داستانسرایان ایرانی پس از نظامی تأثیر گذاشتهاند.
نظامی گنجوی همچنین یک دیوان شعری داشته اسـت کـه شامل اشعاری در قالبهاي مختلف مانند قصیده، غزل، رباعی، ترجیعبند و ترکیببند اسـت. این دیوان شعری کمتر از خمسه شهرت دارد و برخی از ابیات ان در متون تاریخی و ادبی نقل شدهاند.
نظامی گنجوی سه بار ازدواج کرده اسـت. همسر اول او یک برده بود کـه توسط امیر دربند بـه عنوان هدیه برای او فرستاده شده بود. وی را آفاقبانو نامیده و عاشقانه دوست داشته اسـت. این همسر نظامی در جوانی چشم از جهان فرو بسته و پسرشان محمد را در سن هفت سالگی یتیم گذاشته اسـت.
نظامی پس از مرگ آفاقبانو دو بار دیگر ازدواج کرده اسـت. همسر دوم او یک زن مسن بود کـه از او مراقبت می کرد. وی را مهربانو نامیده و از او احترام میگذاشته اسـت. این همسر نظامی نیز درسال ۵۷۹ هجری قمری درگذشته اسـت.
نظامی درسال ۵۸۰ هجری قمری با زن سوم خود ازدواج کرده اسـت. وی را مهرآفرین نامیده و از او مهربانی میخواسته اسـت. این همسر نظامی نیز درسال ۵۸۷ هجری قمری درگذشته اسـت.
نظامی گنجوی فقط یک فرزند بـه نام محمد داشت کـه از همسر اول او آفاقبانو بود. آفاقبانو یک برده بود کـه توسط امیر دربند بـه نظر او هدیه شده بود. نظامی عاشقانه از او میگفت و وی را در شعرهای خود یاد می کرد. متاسفانه آفاقبانو در جوانی درگذشت و محمد را در سن هفت سالگی یتیم گذاشت.
محمد نیز در اثر یک حمله مغولان بـه گنجه کشته شد. نظامی از این فاجعه بسیار ناراحت شد ودر شعرهای خود از او بـه عنوان «پسرم، چشم من» یاد میکرد.
علت دقیق فوت نظامی گنجوی مشخص نیست و منابع مختلف نظرات متفاوتی را بیان کردهاند. برخی از منابع می گویند کـه نظامی درسال ۵۸۷ هجری قمری در سن هفتاد و دو سالگی بر اثر کهولت سن درگذشته اسـت.
برخی دیگر می گویند کـه نظامی درسال ۵۸۰ هجری قمری در سن شصت و پنج سالگی بـه دلیل بیماری یا سمخوردگی فوت کرده اسـت. برخی نیز می گویند کـه نظامی درسال ۶۰۷ یا ۶۱۲ هجری قمری در سن هشتاد و پنج یا نود سالگی درگذشته اسـت.
آرامگاه نظامی گنجوی مکانی اسـت کـه شاعر و داستانسرای بزرگ ایرانی، نظامی گنجوی، در ان بـه خاک سپرده شده اسـت. این آرامگاه خارج از شهر گنجه در جمهوری آذربایجان واقع شده اسـت. این آرامگاه در طول تاریخ چندین بار تخریب و بازسازی شده اسـت. آخرین بازسازی ان درسال ۱۹۹۱ انجام شده اسـت.
مطالب مشابه: ضرب المثل چو فردا شود فکر فردا کنیم
در پایان
بنابر این، علت فوت نظامی گنجوی یک موضوع ابهامآمیز و مورد بحث اسـت و نمی توان بـه یک نتیجه قطعی رسید. اما انچه مسلم اسـت این اسـت کـه نظامی گنجوی یکی از شاعران و داستانسرایان بزرگ ایرانی بوده و آثار او بر تمام ادبیات فارسی تأثیر گذاشتهاند .